Heima er bezt - 01.03.1988, Blaðsíða 7

Já. Þetta er meginstefið í a.m.k. tveimur bókum sem
heita: „Síðasta kvöld í hafi“ og „Bréf til afa“. Fyrri bókina
hef ég kallað trúarjátningu mína.
Áttu eftirlætislesendur?
Já. Hinn lestrarfúsa almenning sem nýtur þess að liggja
vfir bókum og fúlsar ekki við neinu. Jú, raunar væri gaman
að hann fúlsaði við metsöluhöfundum eins og Alistair Mc
Lean. Þessi fasti kjarni sem les ævisögur, sagnfræði og
skáldskap, allt jafnt, hann stendur undir bókmenningu
okkar. Hann nýtur þess að lesa og hirðir ekkert um hvað
páfinn segir.
Hvaða páfi. Páfinn suður í Vatikani?
Eiga ekki allir páfar sitt Vatikan? Syðra og nyrðra, i
austri og vestri?
Nú hefur þú sameinað tvennt í „1919 — Árinu eftir
spönsku veikina“, skrifað ævisögu í skáldsöguformi. En eru
þetta ekki tvær ævisögur? Saga Valgerðar annars vegar og
heimilisfólksins á Brunnum hins vegar?
Já. Og þó sagan af Brunnafjölskyldu nái á yfirborðinu
einungis yfir eitt ár á hörmungartímum, þá er litið aftur og
sagt frá ferli Brunnahjóna allt frá aldamótum. Sagan af
Valgerði byrjar sömuleiðis um aldamótin síðustu og nær
fram á árið 1920. En kjarninn í frásögunni er árið 1919.
Halldóra Elíasdóttir á yngri áriun.
III
Þetta er skáldsaga,
en ekki sagnfræði
Já, árið eftir að spanska veikin geisaði. Hún var mikill
vágestur?
Árið 1919 var mesta harðinda- og hamfaraár sem yfir
þjóðina hefur gengið á þessari öld: Frosthörkurnar í janúar
og febrúar, Kötlugosið í október og síðast spánska veikin í
nóvember og desember. Hún barst hingað með skipi frá
Danmörku og fór eins og bál um Reykjavík. Talið er að þrír
fjórðu hlutar bæjarbúa hafi legið í einu. I Árbók fslands
segir:
„Um tíma sást varla maður á ferli og flestum búðum og
stofnunum var lokað.. .. Mestur var manndauðinn um
miðjan nóvember. — Var mánuður þessi og fyrri hluti
desembermánaðar hinn erfiðasti og dapurlegasti tími, sem
dunið hefur yfir Reykjavík. — Veikin barst suður um
Reykjanesskaga, víða um Árnessýslu og Rangárþing og um
Akranes og neðri hluta Borgarfjarðar . . . Ekki komst veikin
í Skaftafellssýslur, enda gerði Gísli sýslumaður Sveinsson
öflugar ráðstafanir til sóttvarna. Víða kom sóttin á Vest-
fjörðum, en varð stöðvuð . . . Hvergi var hún jafnskæð sem
í Reykjavík.“
í heilbrigðsskýrslum 1918 segir:
„Flestir af læknum bæjarins sýktust. 1.-7. nóv. má heita
að allur þorri bæjarbúa hafi lagst í einni svipan, þar á
meðal annar héraðslæknirinn. Þ. 6. nóv. var talið að 5000
manns lægju, en þó aðeins fáir með lungnabólgu. Óhætt er
að fullyrða að 10.000 hafi sýkst þó ekki færu þeir allir í
rúmið.“
„1919 — Árið eftir spönsku veikina" hefst þegar spönsku
veikinni linnir. Aðalpersónan í „1919 ...“ er ein af þeim
sem veikist og fær lungnabólgu. En í janúar 1919 er hún
orðin það hress að hún lætur tilleiðast að taka að sér heimili
suður með sjó. Ástæðurnar, sem knýja hana út í svo
vafasamt athæfi, eru tíundaðar i bókinni.
Já, við lesum um það í sögunni. En henni lýkur í dálítilli
óvissu?
Er það? Valgerður leggur af stað út í heiminn um alda-
mótin síðustu til að leita að „elskusemd“. En af síðustu
setningunum í sögunni má sjá að hún finnur þessa elsku-
semd, sem er ekkert annað en ást. En „ást“ er orðið sem
hún þorði aidrei að bera sér í munn. Þar með er sagan
lokuð. í fyrstu málsgrein sögunnar fer stúlka að leita, í
siðustu málsgrein finnur hún.
Ég átti við annað. Hvernig komast þau af, stúlkan og
drengurinn?
Þau komast af. Með Guðs og góðra manna hjálp. Og
stöðugu basli. Guð hjálpar þeim sem hjálpar sér sjálfur.
Drengurinn leið aldrei nauð. Hann hlaut „elskusemd" í
Heimaerbezt 79