Heima er bezt - 01.03.1988, Qupperneq 11

HINRIK A. ÞÓRÐARSON:
Bamakennsla og kuldaskór
Þegar opnað er útvarp eða flett dagblaði, er gjarnan það
fyrsta, sem athygli vekur, eitthvað um skóla- og mennta-
mál, og þá helst umkvartanir yfir litlum fjárframlögum,
sem beint er til þeirra, sem með völdin fara. Og jafnan
kveður við: Of lágt kaup kennara. Of smá lán og styrkir til
nemenda. Kennslutæki fá og léleg. Skólahús ofsetin og lek i
vatnsveðrum, og margt fleira í svipuðum dúr. Ekki verður á
þessum blöðum dómur lagður á réttmæti þeirra umkvart-
ana, sem skóla- og menntamál sæta. En ekkert er svo vel
gert, að þar sé ekki mögulegt betur að gera, og án gagnrýni
er lítil von úrbóta, því gallarnir verða að sjást, svo hægt sé
að sníða þá af.
Ef við skyggnumst inn í fortíðina, svo sem eins og til þess
tíma, þegar fyrri heimsstyrjöldinni var að ljúka, og gerum
samanburð á því sem var, og því sem er nú, eru breyting-
amar ótrúlega miklar á flestum sviðum, og ekki síður hvað
varðar kennslu og skólahald, en í öðrum greinum daglegs
lífs.
Nú fækkar þeim óðum, sem muna þessa tíma, og þess
vegna ætla ég að rifja upp hvernig aðbúð og kennslu var
háttað í minni sveit fyrir nærri sjö tugum ára.
Þar sem stórelfarnar, Hvítá og Þjórsá, liggja samhliða og
komast næst hvor annarri, er Skeiðahreppur, í miðju hér-
aði, og nær ekki upp til afrétta eða sjávar fram. Fyrir átta
þúsund árum rann kvika Þjórsárhrauns innanúr Vonar-
skarði, yfir láglendi Suðurlands, þakti nær öll Skeið og
mikinn hluta Flóa. Þunnt gróðurlag hylur nú hraunið. Þó
standa apaldrangar uppúr gróðurfeldinum á stöku stað.
Þéttbýlt var á Skeiðum. Meiri hluti jarða litlar og rýrar og
lífsafkoma eftir því. En fólkið var duglegt og nægjusamt, og
flestir komust þar til nokkurs þroska.
Skólahald mun verið hafa líkt og í öðrum sveitum.
Barnafræðsla undir fermingu. Lengra var eigi haldið. Fyrst
fylgdu börnin kennaranum milli bæja, og lágu þau við til
skiptis á heimilunum meðan ekkert skólahús var til.
Þingstaður með einhverju þinghúsi hafði verið á Húsa-
tóftum frá ómunatíð. Þar hélt Árni Oddsson, lögmaður,
sáttafund með Guðrúnu Símonardóttur og Einari presti á
Ölafsvöllum. En þeim hafði sinnast útaf vatnsdaufu
messuvíni og fleiru. Fljótlega eftir að barnafræðsla hófst í
Skeiðahreppi, var byggt samkomuhús á Húsatóftum og
látið duga sem skólahús og þinghús. Þar voru haldnir
fundir og margskonar skemmtanir. Byggt var úr timbri og
járnklætt, og til þess að spara efni, var húsinu troðið í
röðina milli bæjanna, en tvíbýli var á Húsatóftum. Að baki
var geymsluskúr og einn útveggur með gluggum, snéri fram
á hlaðið. Inn af útidyrum var forstofa og þar innar af lítil
kompa með þakgluggaboru. Þar voru hafðar bækur Lestr-
arfélags Skeiðahrepps. Húsið klætt innan með panel og
málað í bláum lit. Kolaofn, hár og mikill, „trónaði" í einu
horninu. Sagði það bóndi einn, að þar kæmi enginn ylur
frá, nema kveikt væri upp í „óninum", en það skeði sjaldan.
Eftir byggingu samkomuhúss var þar barnaskóli haldinn
á vetrum. Húsatóftir eru sem næst í miðri sveit, og gengu
börnin í skólann að morgni og heim að kvöldi. Sú göngu-
leið er mjög mislöng eftir staðsetningu býla, allt að sjö km
og yfir vegleysu að fara. Þætti það nokkurt álag nú. Tvær
konur höfðu annast barnafræðslu í hreppnum, og urðu þær
ekki mosavaxnar í starfi.
Löngum hefur staðið styrr um kennara, og fóru þessar
konur ekki varhluta af því. Hröktust ungar frá starfi. Var
þó ekki ástæðan léleg kennsla, því báðar voru hinar ágæt-
ustu kennarar. Verður sú saga ekki rakin hér. En siðar urðu
þær báðar mikils metnar húsfreyjur i Skeiðahreppi.
Svo er það á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar, að nýr
kennari kemur á Skeiðin. Var það kona á miðjum aldri,
ógift og barnlaus. Hafði hún próf frá kennaraskólanum.
Kenndi á vetrum, en fór í kaupavinnu á sumrin, sem þá var
siður kennara til að drýgja tekjurnar. En laun kennara
munu þá hafa verið i knappara lagi. Þessi kona var eini
kennarinn, sem kenndi mér í barnaskóla.
Nú skulum við tímasetja skólann við haustið 1919 og
yfirfara hvernig skóladeginum var varið á því herrans ári
og gildir þá sama fyrir næstu ár á eftir.
Skólinn byrjaði eitthvað fyrir veturnætur og hófst eða
átti að hefjast með því að læknir skoðaði börnin, hvort þau
hefðu lús eða kláða. Læknir sá var með afbrigðum snjall í
sínu starfi. Sagt var, að hann læknaði allt með sama lyfinu,
hvort sem var beinbrot, lungnabólga, garnaflækja, kvef eða
tannpína. Heilræði til sjúklingsins jafnan á sama veg: —
Bera bara á það joð, svo batnar það eftir þrjá daga. Þessi
læknisskoðun féll oftast niður og þótti ekki saka.
Kennslan byrjaði kl. 10 dag hvern. Höfðu þá sum börnin
gengið fullan klukkutíma. Miklu léttari var gangan á
hjarni, eða ef skautafæri var einhvern hluta leiðarinnar.
Það létti mikið gönguna og sparaði tíma.
Við komuna í skólann heilsuðu börnin kennaranum með
handabandi, og eins þegar þau fóru heim að loknu námi. I
slæmri tíð eða vondri færð reyndist skólagangan mjög
slitrótt. Þótti það eðlilegt og ekkert um það fengist, þó illa
væri mætt. Kom mjög sjaldan fyrir, að engan vantaði. En á
skólaaldri voru um 30 börn í hreppnum. Engin deilda-
skipting, allir saman, eldri og yngri. Er óskiljanlegt hvernig
kennaranum tókst að láta alla njóta uppfræðslu, þrátt fyrir
misjafnt námsefni, eftir aldri barnanna. Og þá ekki síður
takmarkaðan áhuga og getu til náms.
Heimaerbezt 83