Heima er bezt - 01.03.1988, Side 19

Úr skrínu Theodórs Gunnlaugssonar frá Bjarmalandi - VII
,,Gamla heyið“
(Bernskuminning)
i
Það nóvemberkvöld — niðamyrkur. Ég kúri ofan við
bræður mína, er sitja á sama rúminu. Ég er á þeim aldri, að
mér er um og ó að láta fæturna hanga niður fyrir rúm-
bríkina. Draugasagan var líka svo mögnuð, að ég svitnaði
frá hvirfli til ilja. Samt langaði mig í aðra sögu, enn kröft-
ugri. En — nú á að kveikja. Og víst léttir mér.
Hugfanginn horfi ég á ljósið á olíulampanum, sem er á
hangi í miðri baðstofunni. Nú varð myrkrið og allt, sem því
fylgir, að víkja. Það snarast undir rúmin og út í hornin, og
hniprar sig á bak við alla hluti.
Hvað stormurinn úti er hræðilegur. Hann ýlfrar og
hvæsir og öskrar og stynur. Og — öðru hverju þrífur hann í
þekjuna, svo hriktir í sperrunum. Það er blind-ösku-þreif-
andi stórhríð.
í kvöld á eitt systkina minna að lesa í sögunum hans
Guðmundar á Sandi. Þær eru nýkomnar. Fyrir valinu
verður „Gamla heyið“. Og — Halldóra systir mín les. —
Ég hlusta og reyni að fylgjast með atburðum. Þeir gróp-
ast í vitund mína. Ég sé þá marga ljóslifandi. Ég sé Brand
gamla á Hóli, þar sem hann stendur við heyið sitt. Og ég sé
Jón, tengdason hans, á heimleið, þar sem hann hleypir
hestinum eftir hjarnbreiðunni móti brunaeimingnum, svo
hvítt belti myndast yfir slóðinni. Og — ég sé Guðrúnu, þar
sem hún kveður föður sinn á rúminu — hinztu kveðju. —
Þegar sögunni er lokið, er farið að tala um efni hennar.
Og nú ber eitthvað nýrra við. Það er eins og hún hafi
snortið ótal viðkvæma strengi, sem titra óvenjulengi og
sárt. Og ómar þeirra eru mér ókunnir, fjarlægir og — tor-
ráðnir. —
Það er farið að tala um sögurnar hans Guðmundar á Sandi
og ljóðin. Það er talað um „Ekkjuna við ána“ og „Bréf til
vinar míns“. Svo er allt í einu farið að minnast á Ameríku-
ferðir. Það var skrýtið. Með klökkva, sem snertir mig djúpt,
minnast foreldrar mínir á ættingja og æskuvini, sem fóru
eitthvað langt í burtu — til Ameríku. Þangað var víst óra-
vegur. Og það fylgdi með, að þeir kæmu aldrei aftur. En
bréfin, sem oft berast frá þeim, eru þrungin af þakklæti,
höfgum bænum og hjartans óskum til þeirra, sem eftir urðu
heima, til æskustöðvanna og alls þess, sem þeir eiga þar og
þeir aldrei fá að sjá og aldrei fara höndum um — framar.
Hvað veldur þessu? Allt þetta virðist flæða upp úr
venjulegum farvegi, vegna sögunnar. Það er furðulegur
máttur, sem henni fylgir. Óvenjuleg leysing hefur brotizt
fram. Einhver stífla hefur brostið. Einhver hulinn máttur
hefur sprengt af sér hversdagsfjötrana. í svona veðra-
brigðum botna ég ekkert.
Öll listaverk hafa þá eiginleika, að því oftar og lengur, sem
þeim er snúið og veit fyrir sér — þau skoðuð og rakin, því
furðulegri myndir og litbrigði leiftra fyrir augum. En
mannsaugun hafa marga og ólíka fieti. Það, sem heillar
sum og töfrar, sjá ekki önnur. En dómar okkar byggjast á
því, hvað við teljum fémætt á fjörunum þeim.
Áratugir hafa liðið. Stormar hafa geisað. Gamla bað-
stofan heima og gamla fólkið er horfið. Og Ameríkufar-
arnir, sem mamma og pabbi þekktu bezt og unnu mest, eru
Hka horfnir. En hann Brandur gamli á Hóli lifir enn. Hann
er í fullu fjöri. Hann hefur staðið af sér alla storma. Og þess
vegna, já, einmitt þess vegna, kom mér til hugar að heilsa
nú aftur upp á karlinn og hlusta á hann. Hver veit nema
eitthvað kunni enn að leynast undir stirðnuðum, kulda-
hvítum andlitsdráttum hans, þar sem hann styður hönd á
heyið sitt. Og í huganum sér hann það standa óhagganlegt
og óskeikult og öruggt til að brjóta allar hömlur á leið hans
inn í dýrðarlönd vors og gróanda. Og eins og kólgugrá ský
yfir gljáfægðri fannbreiðunni eða ísaþoka yfir nábleikri
strönd getur hjaðnað og horfið fyrir geislum hækkandi
sólar, eins getur mannshjartað brotið af sér allar hömlur,
hve rammlega sem þær eru saman reknar.
II
Brandur á Hóli situr á rúmi sínu og rær í gráðið. Hann er
óvenju þögull. Skyndilega rís hann í sætinu, varpar önd,
stynur þungan. Svo hallar hann sér afturábak, upp að þil-
inu.
í hinni djúpu kyrrð berst að eyrum hans gamalkunnur
sláttur. Það er tifið í gömlu klukkunni ofan við rúmið hans.
En í huganum birtast óvenju skýrar myndir. Nú er sjónin
horfin, en minningarnar sækja því fastar á. Og þær eru ekki
bjartar og brosandi. Nei. Þær eru allar þögular og þung-
búnar. Þær skotra til hans illum augum um leið og þær
skálma fram hjá. Og — úr sumum þeirra brennur glóð
heiftar og haturs. Þeim fylgir kuldagustur, norðannepja —
m'standi brimsúgur. Þær hafa löngum sótt að honum þessar
myndir, þessir brotsjóar. En aldrei eins og nú. Ef til vill er
það hann, sem er að bila. Ef til vill. Sjálfsagt verða allir að
gefast upp, að lokum?
Heima er bezt 91