Muninn - 01.12.1951, Blaðsíða 10

16
MUNINN
Dálítið um jazzinn
Um aldamótin 1900 kom fram ný
stefna í tónlist í suðurríkjnm Banda-
ríkja Norður-Ameríku. Þetta var jazz-
inn, sem þarna var að ryðja sér til
rúms. l'pphafsmenn hans voru negr-
arnir, afkomendur svörtu þrælanna í
Bandaríkjunum. Það var því ekki
undarlegt, þótt hann yrði ekkert (>ska-
barn, og menningin gæfi honum ljótt
auga. Síðan liann kom fyrst l'ram, eru
nú liðin rúm 50 ár, en eins og gefur
að skilja, hefir hann breytzt mjög og
þróazt á þeim tíma. Þróunarsaga hans
myndi þess vegna taka of mikið rúm
hér, og skal því ekki farið út í hana,
auk þess sem hana er að finna víðast
hvar, þar sem nokkuð er ritað um jazz.
Eins og áður var drepið á, hefir
jazzinn lengst af ekki átt upp á pall-
borðið hjá flestum siðmenntuðum
mönnum. Þetta slæma álit, sem hann
hefir á sér, stafar að nokkru leyti af
því, að sagt er, að í samanburði \ ið
klassiska tónlist sé hann ekki neitt í
neinu, og að nokkru leyti af þeim af-
leita misskilningi, að hann sé ekki
byggður upp eftir þeim reglum, sem
tónlist á að vera byggð. Ber þá fyrst
að gæta þess, að samanburður á jazz.i
og klassiskri tónlist á ekki nokkurn
rétt á sér, Jrví að þótt hvort tveggja sé
byggt upp af' tónum, er ætlunarverkið
sitt með hvorri tegund, og túlkunin
allt önnur. I fáum orðum sagt, er jazz-
inn fyrir danssalina, en klassiska tón-
listin fyrir ,,konsert“-salina. \'arðandi
Gvendur," segja þær og hlæja að láta-
látunum í honum.
Svefngalsinn virðist einnig hlaup-
inn í Jjær. Þær tala um jrað, þegar
hann setti anda í glas og Jónínu gerði
svo illt, að hún spjó!!
Skipið hefir lokið við að landa, og
brátt eru kassarnir tómir. \ú k(jma
harðsperrurnar og aðrir fylgiliskar
fyrstu söltunarinnar í ljós. A Pollin-
um er „Vestfirðingur", flugbátur
„Loftleiða h.f.“ að hefja sig til flugs
með ísfirzku handknattleiksstúlkurn-
ar, er halda heim að löknu kveðju-
samsæti.
Lincla.
þá skoðun, að jazzinn sé ekki byggður
upp samkvæmt settum reglum tón-
fræðinnar, er Jrað að segja, að slíka
skoðun ættu menn alls ekki að láta í
tjós, enda þótt hún væri fyrir hendi,
því að hún ber vott um, að þann hæfi-
leika að heyra, hvort tveir tónar
hljóma eða ekki, vanti gjörsamlega.
Þó er þessari skoðun bót mælandi al
einni ástæðu, en |>að er vegna þess, að
í jazzinum ber mjög á svonefndum
„improviseringum“, en Jrað er (sam-
kvæmt orðabók Freysteins) það, sem
gert er undirbúningslaust. Þar hefir
jazzleikarinn óbundnar hendur að
nokkru leyti. Þar er honum ætlað að
búa til nýtt lag, el svo mætti segja, þó
með þeim skilyrðum, að laglínan, sem
hann býr til, verður að fylgja sama
grunnlagi og lagið, sem verið er að
leika.
Þetta verður auðskilið, ef það er
borið saman við Jjað, að \ið getum
fengið tvær lausnir úr annarrar gráðu
líkingu, og báðar geta staðizt. Svarar
Jí;í önnur lausnin til upphaflegu lag-
línunnar, en hin til þeirrar, sem jazz-
leikarinn býr til. Það, sem gefið er í
dæminu, samsvarar grunnlaginu eða
hljómunum í laginu.
Þessar ,,impro\ iseringar" koma oft
og tíðum eins og skollinn úr sauðar-
leggnum, öllum, senr Jjessu eru lítt
kunnugir, alveg á óvart. Þá hætta
menn að fylgjast með, skella allri
skuldinni á jazzleikarann og segja, að
Jætta sé ósköp einfalt, „hann leiki bara
falskt“. Annað mál er hitt, að fyrir
kemur, að jazzleikarar, sem auðvitað
eru misjafnlega góðir, víkja svolítið frá
því, sem Jreim er gefið í laginu, ann-
aðhvort vegna klaufaskapar eða til að
gera útkomuna fallegri.
Hvað túlkun jazzins snertir, er það
að segja, að hver og einn verður að
gera það upp við sjálfan sig, hvaða á-
hrif jazzinn helir á hann. Mjög er á
lolt haldið þeirri skoðun, að hann
túlki hinar lægri hvatir mannsins, Jrað
er að segja kynhvatirnar. Þetta kann
að vera rétt svo langt, sem Jrað nær, þar
sem jazzinn er nær eingiingu notaður
til að dansa eftir, en dansinum fylgir
alltaf hitt kynið. Aðrir álíta, að hann
sé ýmist æsandi eða róandi, eftir því í
hvaða mynd hann birtist, fyrir hvaða
hvatir sent vera skal.
Á uppvaxtarárum sínum hefir jazz-
inn Jrurft að ganga gegnum erliða
raun. Þarna'hefir liann henzt manna á
milli, eins og bolti í blaki, og oft sætt
misjafnri meðferð. Hefir þá farið með
hann eins og boltann, að menn hafa
séð ýmsar aðferðir til að koma honum
sína réttu leið. Við það hafa komið
fram mismunandi tegundir af honum.
Ein af fyrstu tegundunum var
„Dixieland“-jazzinn, og hefir honum
skotið upp alltaf (iðru hverju fram til
vorra tíma. Yfir Jressari tegund hvílir
einhver fjörugur og léttur blær, ör\-
andi í flestum tilfellum, en þó ein-
stöku sinnum dálítið dapurlegur
(blues). í góðri „Dixieland“-hljóm-
sveit þurfa helzt að vera ljögur blást-
urshljóðfæri eða fleiri og þrjú til fjög-
ur „rythma“-hljóðfæri. „Dixieland“-
jazzinn byggist einkurn upp af áður-
nelndum „improviseringum", en er
að því leyti frábrugðinn öðrum jazzi,
að öll blásturshIjóðfærin „improvis-
era" í einu. Þetta linnst mörgum oft
og tíðum verða hálfgerður hrærigraut-
ur, en til Jzess að skilja þetta betur,
verðum við að breyta annarrar gráðu
líkingunni okkar í líkingu af fjórðu
gráðu. Ef einhverjir hafa áhuga á að
kynnast Jressari tegund, má benda á,
að góðar „Dixieland“-plötur, leiknar
af Muggy Spanier, hafa flutzt hingað
að undanförnu og eru vafalaust víða
til í einkaeign.
Önnur algengasta tegund jazzins er
hin svonefndu dægurlög. I j)eim ber
rneira á hreinum laglínum með rödd-
um, en „improviseringar“ eru Jrar
aðallega í „sóló“. I þessari tegund
jazzins geta verið hljómsveitir, allt frá
fjögurra manna og upp í svo stórar
sem stærstar gerast og með alls konar
hljóðfæraskipan. Dægurlögin eru, eins
og nafnið bendir til, lög, sem einkum
eru ætluð deginum í dag. Á morgun
geta Jrau verið farin, og önnur komin
í staðinn. Þetta eru yfirleitt létt lög,
sem auðvelt og lljótlegt er að læra.
Meðan þau ganga yfir, eru jrau á hvers
manns vörum, en deyja svo fyrir fullt
og allt. I dægurlagahljómsveitum ber
talsvert á söngvurum. Dæmi um dæg-
urlög eru lög eins og t. d. „Wilhel-