Þjóðmál - 01.07.1972, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐMÁL
JÚLÍ 1972
Hofundur þessarar greinar, Haraldur Guðnason, hefur verið
bókavörður í Vestmannaeyjum um langt árabil. Hann er þeg-
ar landsþekktur fyrir erindi sín og skríf um þjóðfélagsmáJ.
Haraldur var, á sínum tíma, varafulltrúi Þjóðvarnarflokksins
í bæjarstjórn Vestmannaeyja.
í aldir fram hefur andleg und-
irokun lagt hramm sinn á mann-
fólkið, kirkju og konungsveldi,
keisaravald og brúnt og rautt
einræði, sem sagt innræting
valdastétta, en þær kunna jafn-
an nóg ráð og hafa sín tæki í
lagi. Hroki valdsins er bæði
gamalt og nýtt fyrirbæri.
Þegax talað var um frelsi á
fyrri hluta þessarar aldar var ein-
att og öðru fremur átt við frelsi
frá danskri stjóm og dönsku
valdi, pólitískt frelsi, fjármuna-
leg frelsi og svo má halda áfram.
í þessu greinarkorni ætla ég að
víkja nokkuð út frá hinni troðnu
slóð og drepa lítið eitt á and-
Iegt frelsi, og víkja síðan að því
máli, sem er stærsta sjálfstæðis-
málið nú.
Hvað kennir sacyan?
Flettum örfáum spjöldum sög-
unnar. Þá sjáum við, að margar
hinar mikilvægusm ákvarðanir
danskir dátar tóku Ögmund bisk-
up, blindan og kominn að fótum
fram, og skyldi hann fluttur til
Danmerkur og geymdur þar
innan veggja. En svo var drott-
inn náðugur Ögmundi, að hann
andaðist í hafi, var Ieystur und-
an því „að drafna í dönsku
landi" eins og Jón Forni komst
að orði. Jón biskup og synir
hans höggnir án dóms.
Hér var danska konungsvaldið
að verki. Kristján III. hafði lof-
að íslendingum að fara vægilega
í sakirnar, en allt var það svik-
ið. Siðbótin var höfð að yfir-
varpi. Hitt var alþjóð ekki sagt.
að siðaskiptin voru notuð til að
efla konungsvaldið. Áður var
kaþólska kirkjan sterkasta aflið í
landinu og fór vissulega oft illa
með það. Nú varð konungsvaldið
allsráðandi — ný kúgun erlend
í stað hinnar sem var þó inn-
lend að mestu. Klaustrin, mennta-
setur þeirra tíma, rænd og rupl-
í EBE verða 200 af 750 stærstu
iðnfyrirtækjum þar í landi að
leggja upp laupana eða flytja
sig til EBE landa. Norðmenn
geta miklu síður flutt fyrirtæki
sín, en þeir sjá fram á Iokun
þeirra sumra Og atvinnuleysi.
Vopnaður íriður?
Það er markvisst unnið að
því, að brjóta niður sjálfstæði
mannsins. Tvö stórveldi hafa
sleitulaust starfað að því, að
skipta heiminum í tvær megin-
fylkingar, sem skulu vera háðat
öldu nema Danmörku."
Á öld, sem liðin er síðan Jón
forseti mælti þessi orð hefur
margt breytzt. ísland er í alfara-
vegi, sem er bæði til ills og
góðs. En okkur er um leið auð-
veldara samstarf við hvaða þjóð
sem vera skal.
„BLAÐIÐ mitt“
Það er vaxandi uggur um það
í heiminum, að andlegu sjálf-
stæði mannsins sé hætta búin.
Að maðurinn afklæðist persónu-
leikanum, eins og þjóðkunnur
frelsið verður að vera reist á
frelsi einstaklingsins, fyrst og
fremst í andlegum skilningi, að
hann sé ekki fjötraður hleypi-
dómum og tízkutildri né vélað-
ur af pólitískum ginningavaðli."
Við setningu hins kunna lýð-
skóla í Askov í maí sl. mælti
rektorinn m. a. á þessa leið.
„Aðeins ef persónuleiki manns-
ins er varðveittur, er unnt að
varðveita samfélagið sem félags-
skap manna, sem hugsa sjálf-
stætt um hlutina og tekur per-
sónulegar ákvarðanir — annars
Þrátt fyrir sérlega ósvífni
Breta sömdu Danir við þá 1901
um 3 mílna landhelgi íslands,
en þeir virtu eigi að heldttr þau
mörk. Og 1902 fullgiltu Danir
samninginn án samráðs við al-
þingi, en það var gróft stjórnar-
skrárbrot.
Það rofar lítið til næstu ára-
tugi þrátt fyrir barátm mætra
íslendinga, en hún varð ekki ár-
angurslaus samt og nöfn þeirra
eru geymd.
Árið 1948 eru sett lög um
vísindalega verndun landgrunns-
ins. Jóhann Þ. Jósefsson var þá
sjávarútvegsmálaráðherra og bar
ráðuneyti hans ábyrgð á fram-
kvæmd laganna.
10 árum síðar, 1958, hinn 1.
sept., tók gildi reglugerðin um
12 mílna fiskveiðilögsögu, lang-
samlega stærsti áfanginn í Iand-
helgismálinu til þessa, eða áður
en stóra stökkið vérður tekið 1.
sept. 1972.
Þá verður merkisdagur í sögu
landsins og við vonum, að hann
verði dagur giftu og sigurs. En
það skaðar ekki að gera ráð fyr-
ir því, að það geti reynt verulega
á þolrifin í þjóðinni áður en
lýkur. Baráttan er hörð, en þjóð-
in einhuga. Þetta vita Bretar vel
og Þjóðverjar, sem eru okkur
verstir viðskiptis í málinu. Ég
efa þó, að nokkur þjóð sé í raim-
inni á móti okkur, heldur þeir

Haraldur Guðnason, bókavörður:
VALDIÐ,
hafa verið teknar vegna þrýst-
ings valds utan frá.
Þá er kristni var upp tekin,
var það fyrir atbeina Ólafs
Tryggvasonar. Hann sendi að
vísu ekki her til íslands, enda
nóg við hann að gera heimafyr-
ir. Með því atferli hóf kóngur
Noregs afskipti af innanríkis-
máhun íslenzka þjóðveldisins.
Sendimenn Ólafs ráku trúboð
sitt með lítilli friðsemd og „flest-
ir menn vikust Iítt undir af orð-
um þeirra". En ólafur kunni ráð.
Hann tók íslenzka gísla, svo
gamalt er það óþokkabragð. í
Ólafssögu Odds múnks Snorra-
sonar segir, að konungur hafi
fengið „þeim í hendur mikit fé
at vingask við höfðingja", en
ekki er bess getið í öðrum heim-
ildum. Á þingi er sagt að heiðn-
um mönnum hafi verið gerð þau
gylliboð, að þeir mættu m. a.
blóta á laun og éta hrossakjöt.
Konungur var þá svo hugul-
samur að senda Hjalta og Gissur
út hingað með skip hlaðið
kirkjuvið eða svo segir sagan.
Þeir tóku Iand í Eyjum og
kirkjan reist snarlega á Hörga-
eyri. Einn merkasti fræðimaður
íslenzkur, Einar Arnórsson, segir
í Skírni 1941: „Allt ber því
vitni, að þessar sagnir eru einber
tilbúningur." Einar færir að þess-
ari ályktun ýmiss rök, sem ég
sleppi, enda utan ramma þessa
erindis. En svona getur verið
hált á brautum sögunnar.
Efling honungsvalds
— undir yfirskini
„siðbófar'1
Um miðja 16du öld var svo-
kallaðri siðbót T úfhers þröngvað
uppá íslending-’ * maí 1541
komu út hing. ’ q
uð, bókum kastað í veður og
vind eða þær brenndar.
Nvrri dæmi
Þetta eru tvö gömul dæmi,
tökum tvö nýrri. Fyrir um það
bil aldarfjórðungi var okkur tjáð,
að vinaþjóðir vildu vernda okk-
ur fyrir ímynduðum innrásar-
mönnum. Til þess að afstýra slík-
um háska væri her til reiðu og
var samþykkt pöntuð til þess að
fá réttan stimpil á tiltækið, látið
undan þrýstingi og fortölum er-
lendra. Kannski trúa því ein-
hverjir, að herlið sé hér til þess
að verja okkur, þessar 200 þús.
sálir. Vitaskuld er það hér til
þess að tryggja áhrifastöðu er-
lendra ríkja, hlekkur í neti her-
stöðva um allan heim. Engin
þjóð, sem vill heita sjálfstæð
getur til langframa veitt stór-
þjóð sérstök réttindi í landi sínu,
ítök og athafnamöguleika.
f EFTA-málinu var látið und-
an þrýstingi utan- og innanfrá.
Tíminn leiðir í Ijós, hvort á-
kvörðunin um aðild ,að EFTA
var rétt. Kannski var ekki ann-
ars kostur. En þetta sýnir, að
hringir og samsteypur gleypa
þjóðirnar inn í kerfi sín. Lands-
menn fá lítil eða engin tæki-
færi til að taka afstöðu til stór-
mála, og raunar varla til þess
ætlazt.
Þetta kemur glöggt í ljós í
Efnahagsbandalagsmálinu, að því
er varðar Norðurlönd, en blöð
í Noregi og Danmörku ræða og
deila mjög um þetta mál. Eitt
danska blaðið segir: Hvers vegna
eigum við að gera Danmörku
að próvins eða úthéraði frá
Brussel. Þá óttast margir, að nor-
ræn samvinna verði algjönega
•’t sögunni. Hins vegar segja
ðin, ef Danmörk gengur ekki
hvoru um sig í hug og hjarta,
mynduðu stofninn í hernaðar-
báhdalögum nútímans.
Tvö risavaxin jinngálkn
kennd við Atlantshaf og
Varsjá,
skipta okktvr smcelingjunum á
milli sín
eins og auvirðilegu herfangi.
Svo orti þjóðskáldið Jóhannes úr
Kötlum í síðustu bók sína.
Það er talað um að valdajafn-
vægið megi ekki raskast, heldur
ríkja vopnaður friður. Varla trua
því aðrir en heilaþvegnir menn
að slíkt ástand geti varað til
frambúðar — eða hvað? Kannski
hafa heimsóknir, vinmæli, (sbr.
fagurt skal mæla, flátt hyggja)
haft einhver áhrif til bóta, en
það er ekki vikið að því orði í
tilkynningum þessara höfðingja
eða höfuðpaura, sem gæfi von
um betri tíma, að leggja niður
hernaðarbandalögin, sem halda
mannfólkinu í stöðugum ótta og
spennu. Nei, það er talað um
jafnvægi, jafnvægi í valdatafli
kaldrifjaðra þjóðarleiðtoga sem
einskis svífast til þess að koma
áformum sínum fram.
„Þnðíi heimurinn”
En við frelsum ekki heim-
inn — og heimurinn frelsar okk-
ur ekki. En ef smáþjóðir kunna
að standa saman, þá gæti það
komið illa við stóra gikki, jafn-
vel svo að rynni af þeim mesti
hofmóðurinn. Ýmis sólarmerki
benda til þess, að fleiri og fieiri
smáþjóðir þjappi sér saman. Það
er þriðji heimurinn.
Jón Sigurðsson sagði fyrir
hundrað árum: „Það er alkunn-
ugt, að ísland hefur um langan
aldur verið útibyggt frá allri ver-
rithöfundur íslenzkur komst eitt
sinn að orði. Fjölmiðlar mata
okkur daginn út og inn á mis-
jöfnum kræsingum, dagblöð, út-
varp, sjónvarp, tímarit. Það get-
ur þótt þægilegt að láta aðra
hugsa fyrir sig, en dæmin sanna.
að það hefur gefizt illa. Þáttur
blaðanna er ekki hvað minnstur.
Þeim verður líka vel ágengt í
heilaþvottinum. Og alþingi hefur
þótt svo mikið við liggja, að
tryggja framtíð þessa fjölmiðils.
að það ákveður að skattþegnar í
þessu landi borgi 13—14 millj.
kr. árlega í styrk til blaðanna,
þótt látið sé heita, að þetta sé
til þess að efla „frjálsa skoðana-
myndun" og borga fyrir opin-
berar stofnanir. í þau 50 ár sem
ég hef lesið íslenzk blöð að
staðaldri, hef ég ekki betur séð.
en að þeirra markmið sé að rugla
dómgreind fólks og gera því erf-
iðara fyrir um frjálsa skoðana-
myndun. Og svo sögðu menn
Blaðið með sérlegum hátíðleik,
blaðið mitt sagði nú þetta, blaðið
þitt hlýtur að ijúga. Blaðið var
biblía manna um allt land.
Þetta efni bar á góma í Mb!.
fyrir fáum dögum í viðtali við
heimsfrægan gest á listahátíð.
Þar segir, að menn þori ekki að
taka afstöðu til listar fyrr en
„blaðið" hafi sagt sína skoðun
Og orðrétt: Fólk gengur með ó-
melt dagblað í maganum. Sama
gildi um stjórnmálin. Blöðin
túlki einsýni og einfeldnisleg
viðhorf.
Frelsi
einstaklingsins
Næst ætla ég að vitna í bisk-
upinn yfir íslandi, Sigurbjörn
Einarsson, einmitt í þjóðhátíðar-
ra^ðu hans 17. júní 1941: „Þjóð-
verður samfélagið einungis risa-
vaxin tæknikratísk vélasamstæða.
Nú er hins vegar unnið skipu-
lega að því að brjóta vilja ein-
staklingsins og leysa þjóðfélögin
upp í eindir. Ýmiss afturvirk öfl
vilja hindra manninn í því að
vakna til vitundar um sjálfan
sig og tilveruna."
Nokkur orð
i\m laudhelgismálið
Skal ég þá að lokum víkja að
mesta sjálfstæðismáli íslendinga
nú, landhelgismálinu. Ég rek
ekki sögu þess, enda ærið um
það rætt og ritað, en nefni þó
örfáa punkta. Fyrir 1662 var að-
alreglan 6 mílna landhelgi, en
svo sömdu Danir við Breta um
4 mílur. Um 1880 komu gufu-
knúðir togarar til sögu, skafa
miðin, rányrkja hefst. Bretar og
Frakkar umsvifamestir og virtu
engin takmörk.
valdamenn sem stjórna þjóðun-
um. — Það er vert að minnast
þess, er Daily Mail í Hull segir
í forystugrein 28. febr. sl.: „Þeir
sem fylgjast með deilunni um
landhelgi íslands verða að gefa
þessari norrænu þjóð fyrsm eink-
unn fyrir hve hún er sjálfri sér
samkvæm. Hún hefur aldrei gef-
ið í skyn að hún hafi nokkurn
áhuga á nokkurri málamiðlun."
Og blaðið klykkir út með að
krefjast herskipaverndar.
Margir virðast halda, að allur
vandi sé leystur þegar markinu
um 50 mílurnar sé náð. Bara
kaupa stórvirk skip, soga fisk-
inn upp með virkari hætti en
áður, afla meira útflutningsverð-
mætis. Þessir menn, sumir í
mesm ábyrgðarstöðum, tala eins
og fiskurinn í höfunum sé og
verði óþrjótandi.
Það á að kaupa 49—50 skut-
Framhaild á 14. síðu.
Landsfundur SFV
verður haldinn að Hótel
Loftleiðum i Reykjavík
dagana 29. september til
1. október n.k.
FRAMKVÆMDASTJÓRN
SFV