Heimastjórn - 01.01.1901, Blaðsíða 3
jeg finn fivöt hjá mjer til aö minnast á. T’að er stjórnmál ís-
lands. Mjer mundi þykja það leitt, ef þessi umræða hjer í
þjóðþínginu lyktaði svo, að engin röcld heyrðist frá þjóðkjörnum
þíngmönnum, er gæti veitt óskum Islendínga um sjálfstjórn í
sjermálum þeirra eitthvert lið. Vjer skipuðum stjórnarstöðu
Islands í ríltinu með lögum 2. janúar 1871, og ísland fjekk
stjórnarskrá sína um sjermál sín 5. janúar 1874. Það er vafa-
laust, að þessi stjórnarskrá var mjög mikil framför og hefur
vitanlega valdið miklu góöu. En hún hefur aldrei þótt
fullnægjandi. Alt í frá fæðíngu hennar hefur Islendíngum þótt
svo, sem hún fullnægði hvergi nærri rjettmætum kröfum þeirra.
Aftur og aftur liefur alþíngi reynt til að fá breytíngum fram
komið, og seinast nú í sumar, Ef það frumvarp, sem er sam-
þykt af alþingi, það frumvarp, sem kent er við frumkveða
sinn Valtý Guðmundsson, yrði að nýju samþykt eftir hin nýju
þingslit, verður að álíta sennilegt, að | >að verði staðfest. Stjórnin
hefur ekki getað gert annað en rjúfa þíngið, því að ákvæði
stjórnarskrárinnar eru í þeirri grein öðruvísi en grundvallar-
laga vorra og það svo, að þegar alþíngi hefur samþykt stjórn-
arskrárbreytíng, ska.1 rjúfa þíngið, hvort sem stjórnin vill
styðja breytínguna eða ekki, en hjá oss eiga þíngslit sjer því
að eins stað, að stjórnin vilji styðja málið. Ef hið nýja al-
þíngi samþykkir frumvarpið og stjórnin staðfestir það, er
málinu lokið fyrst um sinn. En fari mi ekki svo, skyldi
nú alþíngi Íslendínga liverfa aftur að því, sem nefnt
hefur verið víðtækari óskir um frekari sjálfstjórn,
vildi jeg fúslega, að rödd heyrðist frá hálfu þessa
þíngs, er jeg hygg að Danaþjóð að miklu leyti sje
samdóma, um, að stjórnin uppfylli óskir Íslendínga
um sjálfstjórn svo freklega sem unt er, og þá einkum
í þeirri mynd, sem meirihlutinn fyrrum hefur fram
sett og i aðalatriöunum er sú, að á íslandi sje um-
boðsmaður frepræsentant) konxlngs og ráðaneyti á
íslandi, er hafi ábyrgð fyrir alþíngi1). Hvort í þessu
ráðaneyti sjeu fleiri ráðgjafar en einn, eða aðeins einn — af
þvi að þjóðin er svo fámenn —, er lítilfjörlegra atriði. Aðal-
atriðið er og verður, að sá eða þeir, er mynda ráðaneytið í
sjermálum Islands, liafi ábyrgð fyrir alþíngi. Ef eitthvað þessu
líkt kæmi aftur fram, hygg jeg, að bæði þjóðþíngiö og mestur
hluti hinnar dönsku þjóðar muni óska, að stjornin, sem hefur
lnngað til verið svo mótsnúin, láti undan oskum Íslendínga.
Jeg sje ekki að það skerði i nokkru neinar rikis-
þarfir, er rjett sje að taka tillit til1) (nogen berettiget
rigsinteresse).
í sambandi við |>etta stjórnarskrármál, sem er svo mikil-
vægt fyrir Island, vil jeg nefna annað mál, sem hefur mjög
mikla verklega þýðíngn fyrir ísland Landið vantar alt frjetta-
’) Gleiðletrað af þýð.
— 3 —