Heimastjórn - 01.01.1901, Blaðsíða 7

innar. Samkvæmt íslensku stjórnarskránni hefur alþíngi veriö
rofið. og boðað til nýrra kosnínga. Enginn veit hver úrslit
þeirra verða, en undir þeim mun þó líklega vera komið að
nokkru leyti, hvernig Danastjórn aúII snúast í málinu. En
málf'þetta er svo þýðíngarmikið, þegar litið er til viðhalds
ríkisheildarinnar, að það er eðlilegt og líklega heppilegast, að
skýra_ það frá ýmsum hliðum.
Islendíngar eru óánægðir með núverandi fyrirkomulag
stjórnarinnar; ,þeir æskja meira sjálfstæðis, þannig að ráð-
herrann fyrir Island beri ábyrgð á öllum stjórnarstörfum sínum
gagnvart alþíngi, og að,stjórnmál Dana innanlands þurfi ekki
að hafa áhrif á, hver Islandsráðherra sje settur til embættis
eða frá því, og ennfremur að ráðherrann sje íslendíngur. Jeg
get ekki sjeð, að frá okkar hlið sje nein ástæða til þess að
standa móti þessum óskum. Ef til vill finnast nokkrir stjórn-
málamenn á íslandi, þeir er lengst fara og vilja gera ísland
að sjálfstæðu ríki, í persónusambandi við Danmörk. Móti þeim
kröfum verðum við að snúast bæði vegna sjálfra vor og einíngar
ríkisins, ogllíka vegna lslands, sem engan veginn er nógu ríkt
til að geta borið útgjöld þau, er hljóta að leiða af sjálfstæðinu
(til hermála og annars). Agnúar þeir, sem erli á því að láta að
óskum íslendínga, þó sanngjarnar sjeu, felast í ákvæðum dönsku
grundvallarlaganna um ráðherrana, einkum 15. og 16. gr.
»K,áðherrar í sameiníngu mynda ríkisráð — 011 lög og mikils-
varðandi stjórnargerðir skulu tekin til umræðu í ríkisráðinu.«
Staða hins sjerstaka íslandsráðherra, með ábyrgð gagnvart al-
þíngi, í ríkisráðinu yrði því hreinasta lokleysa. Mjer virðist
samt, að hægt ætti að vera að komast fram úr þessum erfið-
leikum með því fyrirkomulagi sem nú skal greina. Núver-
andi íslenska ráðaneytið skal afnema; þau íslandsmál, er heyra
undir æðstu völd alríkisins (sbr. lögin '2. jan. 1871), skulu lögð
undir ráðaneytisforsetann; sjermál Islands skulu leggjast undir
landshöfðíngjann í Reykjavík, sem ber ábyrgð á stjórnar-
gerðum í þeim, gagnvart alþíngi. (Ef nauðsyn ber til, má
leggja undir amtmenn nokkuð af embættisstörfum þeim, er nú
hvíla á landshöfðíngja). Landshöfðíngi undirbýr lagafrumvörp
þau, er hann meö samþykki konúngs vill leggja fyrir alþíngi.
Á hverju ári ferðast hann til Kaupmannahafnar til þess að
leggja fyrir konúng lög þau, er alþíngi hefur samþykt, og
frumvörp þau, er hann ætlar að leggja fyrir næsta alþíngi.
Áður en konúngur samþykkir lögin eða skrifar undir þau,
eggur landshöfðingi fyrir ráðaneytisforsetann lagafrumvörp
)au, er hann ætlar sjer að leggja fyrir alþíngi eða alþíngi
íefur samþykt, svo að ráðaneytisforsetinn geti gætt þess, að
ekkert verði að lögum, sem komi í bága við lögin um stöðu
íslands í ríkinu, ,frá 2 jan. 1871, eða skerði almenn rjettindi
danskra þegna á Islandi og í íslenskri landhelgi, eða gæti leitt
af sjer deilur við útlendar þjóðir. Koniingur sjálfur skipar
landshöfðíngja og vikur honum frá völdum. Hann á ekki sæti
7 —