Dýraverndarinn - 01.11.1940, Blaðsíða 6

öllu og þó aS einhver björg kynni aS fást, þá geta
þau ekki boriS sig eftir henni eSa staSiS á beit í
afspyrnuveSrum og iSulausum hríSarsorta. Þá er
eina ráSiS aS leita í skjól og standa af sér
veSrin. Hins vegar er taliS, aS þeim muni sjald-
an verSa mjög kalt. Ætla fróSir menn, aS hrein-
dýr þoli frost og kulda nálega takmarkalaust, aS
minsta kosti meSan þau eru í sæmilegum holdum.
HáriS er geysi-þétt og skjólgott. Þegar hausta
tekur, klæSast þau afar-hlýjum vetrarfeldi og næS-
ir þar aldrei í gegn. Vindhár eru mikil og gengur
vatn ekki aS neinu ráSi i sjálfan feldinn.
Á sumrum eru hreinarnir oft í hópum út af fyr-
ir sig, en kýrnar (simlurnar) annast uppeldi
„krakkanna". Þegar sumri hallar safnast dýrin
venjulega í stórar hjarSir, en greinast síSan í
smá-flokka, er „ásta-tíminn“ fer í hönd. Hrein-
arnir lifa í fjölkvæni og berjast af miklum áhuga
og mikilli grimd um ástir hins „fríSa kyns“. Þar
er engin vægS eSa miskunn sýnd. Þar ræSur hnefa-
rétturinn óskoraS. Vill þá einatt fara svo, aS þrek-
leysingjar og alt hiS óknárra liS fái engri þörf
eSa þrá svalaS fyrir ofsa og yfirgangi þrautreyndra
hjarSkonga. Samt getur viljaS til, ef orustur full-
huganna standa lengi, aS ástfangnir og þurfandi
unghreinar fari ekki alls á mis og fái einhvers un-
aSar notiS. Stundum lyktar einvígi höfSingjanna
á þá leiS, aS annar verSur fyrir holstungu. Er þá
enn barist, þó aS iSrin liggi úti, en vitanlega er
þá skamt úrslita aS bíSa. — Sigurvegari í orustu
gerist einvaldur yfir kúm sínum eSa kærustum,
stjórnar af rögg og skörungsskap, hlífir engum,
leggur ótrauSur til orustu viS alla keppinauta.
Vill sitja einn aS ástum þeirra kvendýra, sem hann
hefir helgaS sér eSa eignast í hólmgöngum. —
Hreinkýr bera venjulega seint í maí eSa snemma
í júni. MeSgöngutími er talinn átta mánuSir. Tví-
bura-fæSingar munu sjaldgæfar. Kálfarnir ganga
undir fram í október og eru mjög bráSþroska.
„Kvígur komast í gagniS á öSru hausti.“ —
Hreindýr eru hiS besta búin af hendi náttúr-
unnar. Þola vel skort og frost og kulda, dugleg aS
bjarga sér, synd sem selir, djörf og áræSin. Skyn-
færin afar-næm, einkum sjón og þefvísi. Vör um
sig og aSgætin í besta lagi. Þegar hreindýraflokk-
ur tekur á sig náSir, er einatt hafSur úti vörSur,
sem gerir aSvart þegar í staS, ef eitthvaS óvenju-
legt ber fyrir augu eSa eyru eSa einhver hætta
virSist á ferSum. VörSurinn er oftast gömul kýr,
gætin og veraldarvön. Þá er hún hefir lokiS þegn-
skyldu sinni á verSinum, fer hún umsvifalaust í
háttinn, en önnur tekur viS, ef þá er „sofiS“ leng-
ur. Þegar hreindýraflokkur tekst ferS á hendur
einhverra erinda, svo sem til þess aS kanna ríki
sitt eSa svipast um eftir betra haglendi, fara venju-
lega rosknar og ráSsettar kýr fyrir, en gamlir
hreinar fara í síSara lagi og gæta þess m. a., aS
ungviSinu dveljist ekki aS óþörfu eSa skiljist viS
hópinn. Hreindýr fara sjaldan löturhægt á þeirn
ferSum —■ og raunar aldrei — heldur stíga jafnan
liSugt eSa brokka viS fót. Og einatt munu þau
kunna því best, aS hafa vindinn í fangiS. Þau eru
örugg og óttalaust, meSan forystukýrin gefur ekki
merki um, aS hætta sé á ferSum. En sé merki
gefiS, er allur hópurinn óSara kominn á rjúkandi
sprett.
Hreindýr eru nytsamar skepnur. Þau eru ágæt
til frálags, feldurinn (hreinbjálfi) mikils virSi og
kjötiS herramanns matur. Tömdum hreinum er beitt
fyrir æki og þykja duga hiS besta — eru bæSi
viljugir og þolnir. SumstaSar eru þeir notaSir til
áburSar og jafnvel til reiSar.
Drepsóttir í dýrum.
Þegar eg var unglingur, átti eg tal viS hákarla-
mann, sem komiS hafSi í Kölbeinsey á varptíma
og þar þá svo mikiS svartfuglsvarp, aS skipverj-
ar tóku um 1400 egg og „sá varla högg á vatni“,
mælti maSurinn. Nú fyrii fám árum var gerS ferS
í eyna til fangs, frá Húsavík, og var þaS á varp-
tíma. En engi fugl var þar þá og engi egg á eynni.
ViSkoma bjargfugls er lítil og er því auSskiliS,
aS sá fugl þverri þegar hann sjálfur er drepinn
unnvörpum i varpstöSvunum sjálfum, og eggin
gertínd af hillunum. Fá ár eru síSan aS í Drang-
ey veiddust á einu vori 100 þúsundir fugla og mun
aSgangurinn vera svipaSur annarsstaSar. Þegar
svo drepsóttir koma yfir fuglinn öðru hverju, má
segja, aS bjargfuglinn sé milli tveggja elda.
Um þaS bil sem eg var á fermingaraldri, mun
mikil drepsótt hafa herjaS á svartfuglinn fyrir
norSan land, nema ef ætiskortur hefir átt hlut aS