Alþýðumaðurinn - 01.04.1965, Blaðsíða 3

(Greinarkorn þett'a ber að
skoða sem persónulegar skoð-
anir undirritaðs, en ekki sem
skoðanir stjórnar Útgerðarfé-
lags Akureyringa h/f).
Útgerðarmál eru mikið rædd
í voru landi, sem eðlilegt er svo
mjög erum við háðir afkomu
þess atvinnuvegar, og á honum
byggist að mestu leyti útflutn-
ingur okkar. Útgerðin er snar
þáttur í afkomu margra bæja og
byggðarlaga, og nokkrir bæir
falla og standa með útgerðinni.
ALBERT SÖLVASON.
Mál þessi eru því slungin mörg-
um þátlum, og verða ekki gerð
skil í einni stuttri grein, hitt
mætti reyna, að draga fram
nokkur helztu atriðin, ef verða
mætti til þess að aðrir glöggvuðu
sig betur á ástandi þeirra og
horfum, því vera má að einhver
komi þá auga á leið eða leiðir,
sem orðið gætu til úrbóta og er
þá fyrst horft til okkar eigin
bæjar, og þá fyrst og fremst til
togaraútgerðarinnar. Nokkur
síðuslu árin hefur þessi útgerð
ált við verulega' örðugleika að
stríða, ekki aðeins hér í bæ,
heldur allsstaðar á landinu,
bærinn okkar hefur af þeim sök-
um orðið að hlaupa undir bagga,
og eytt Framkvæmdasjóðnum
að mestu í þágu togaraútgerðar-
innar, því er svo komið, að
raddir eru uppi uin það að
liætta þessum rekstri, eða breyta
um og fara yfir í bátaútgerð.
Ekki komi til mála að halda
áfram taprekstri, og auka að
óþöríu skattabyrði borgaranna,
nóg sé samt.
Þetta sjónarmið á rétt á sér,
en það er þó aðeins önnur hlið
málsins, og er því ómaksins vert
að líla á málið frá hinni hlið-
inni. Frá upphafi þess að Fram-
kvæmdasjóðurinn var stofnað-
ur, og til ársloka 1964 hefur út-
gerðarfélagið fengið að láni úr
nefndum sjóð kr. 25.000.000 —
luttugu og fimm milljónir. —
Frá stofnun Ú. A. lil ársloka
1964 hefur það greitt ýms gjöld
til Akureyrarbæjar og stofnana
hans uin 9.000.000 — níu millj.
— A sama tíma hefur það greitt
í vinnulaun 275.000.000 — tvö
hundruð sjötíu og fimm millj. —
(Tíu fyrstu árin áætluð kr.
100.000.000, sjö síðustu árin
samkv. bókhaldi 175.000.000)).
I þessari upphæð er ekki talin
greiðsla til viðgerðaverkstæða
eða verzlana, en sú upphæð
hleypur á tugum millj. Ef við nú
reiknum með að Akureyrarbær
hafi fengið í útsvör sem næst
10% af greiddum vinnulaunum
þá eru það kr. 27,5 millj, að
viðbættum beinum greiðslum
Ú. A. sjálfs 9 millj. eða kr. 36,5
millj. sem bærinn fær móti 25
millj. sem hann lætur. Ég er ekki
að segja að þetta séu hagstæð
viðskipti, en vil þó benda á þetta
vegna þeirra sem eingöngu sjá
tap bæjarins í viðskiptunum við
Ú. A. Einnig má vekja athygli á
því, að Framkvæmdasjóðs fram-
lagið liefur lækkað hlutfallslega
hin siðari árin, enda þótt örðug-
leikar togaranna hafi verið vax-
andi. Þannig var Framkv.sj.
lánið 1960 um 9% af heildar
tekjum bæjarins, en 1964 um
6,5% af heildartekjunum, ög
munar það verulegu.
En hvað um framtíðina?
Hvað er hægt að gera? I fljótu
bragði virðist um þrjá kosti að
velja:
E Halda áfram núverandi
rekstri.
II. Hætta útgerð og selja skip-
in.
III. Selja sum skipin og kaupa
stóra báta í staðinn sem
stundað geti allar veiðar,
eftir því sem hentar.
Aður en við athugum fyrsta
atriðið, er rétt að athuga hvað
veldur hinni lélegu afkomu þess-
ara traustu og stórvirku veiði-
tækja, togaranna? Þar kemur
margt til, en einna afdrifaríkast
er minnkandi afli ásamt aukn-
um tilkostnaði. Árið 1959 var
talið að togari þyrfti að afla 4
þús. tonn til að bera sig, en síð-
uslu árin hefur aflast á beztu
skipin okkar 2500 til 3000 tonn
og niður í 1700 tonn, miðað við
fullan úthaldstíma, þ. e. 330 til
357 úthaldsdaga. Árið 1960 var
meðaltalsafli á dag tæp 12 tonn,
en 1964 9,1 tonn eða um 24%
minni afli á dag. Frá því árið
1960 til 1964 er talið að tilkostn-
aður liafi tvöfaldast, móti því
koma svo gengisfellingar 1960
óg 1961 sem hækkuðu verð út-
flutningsafurðanna, en frá 1962
til 1964' er talið að kostnaður
hafi aukizt um 50%, sá kostn-
aður sem hér er átt við er: kaup
manna á sjó og í landi, olía, við-
gerðakostnaður, vátryggingar,
veiðarfæri og vextir. Fróðir
menn um þessi mál fullyrða, að
um 20% aflatap hafi hlotizt af
útfærslu landhelginnar, útfærsl-
an var gerð í alþjóðar þágu,
þess vegna hefur ríkisstjórnin
talið sér skylt að bæta togurun-
um það að nokkru upp, og hefur
árlega varið til þess um 40 millj.
króna, og hefur það ásamt bót-
um úr aflatryggingarsjóði fleytt
togaraútgerðinni til þessa, ásamt
láni Framkvæmdasjóðsins hér
hjá okkur. Eflaust má með
áframhaldandi vinnuhagræð-
ingu, betri nýtingu úrgangs og
ef til vill með breyttum verk-
efnum skipanna, haida rekstrin-
um áfram á svipaðan hátt og
verið hefur, en ekki er sjáanlegt
að það verði arðvænlegt eða
auðvelt, eins og ástæður eru í
dag. En nú segja menn: Hvað
eruð þið að gera út eldgömul
skip? Kaupið þið bara ný skip
og þá er allt í lagi. Því miður þá
er þetta nú ekki svona auðvelt.
Rétt er það, nýtt skip er ódýrara
í viðhaldi, það notar minni olíu
og ef það er dieselskip þá þarf
færri menn, en það sem sparast
á þessum liðum, það hverfur
aftur í þá hít sem heita vextir og
afborganir, því nýtt skip af þess-
ari stærð kostar ekki undir 50
inillj. og Iánstími 10 til 15 ár
þegar bezt lætur, og getur þá
liver fyrir sig reiknað út gjöldin.
Það sem gæti skapað grund-
völl undir áframhaldandi rekst-
ur togaranna okkar væri ef unnt
reyndist að gera þá að síldveiði-
skipum. Annað, að skynsamlegar
breytingar fengjust á vökulög-
unum. Þriðja, að afli aukist
verulega frá því sem nú er og
fjórða, betri nýting og vinnu-
hagræðing sem að ofan getur.
Verði togararnir seldir og
rekstrinúm hætt, þá er ég >sann-
færður um að það hefur þær
afleiðingar, að tugir fjölskyldna
flyttu úr bartium, rökin fyrir því
liggja svo í augum uppi að ekki
þarf að telja þau fram. Að minni
hyggju yrði sú ráðstöfun bæn-
um enn þá dýrari en Framkv.sj.
lánið er og hefði enn alvarlegri
afleiðingar í framtíðinni en nú-
verandi ástand, og kemur því
ekki til mála. Þá skal athuga
þriðju leiðina, að selja eitthvað
af togurunum og kaupa stóra
báta í staðinn, sem geti stundað
jöfnum höndurn síld og þorsk-
veiðar. Margir líta svo á að
þetta hljóti að vera bæði auðvelt
og ábatasamt og það sem koma
skuli. Því ber að athuga það af
fyllstu alvöru og reyna að gera
sér grein fyrir liver útkoman
yrði.
Eins og verið hefur undan-
farið, mundi ekki fást meira en
2,5 millj. fyrir hvorn togara, eða
hámarksverð fyrir þá tvo sem
seldir yrðu kr. 5 millj. Nýjir
bátar, sem verið er að kaupa til
landsins núna eru um 330 tonn
að stærð og kosta um 17 millj.,
án veiðarfæra, en með þeim um
20 millj. Það sem fengist fyrir
togarana yrði því nóg til að
greiða það sem heiintað er til
þess að fá eignarheimild á bát-
unum. Afganginn, um 17,5 millj.
á hvorn bát, þarf að borga á
7 árum eða kr. 2,5 millj. á ári í
afborgun plús vexti og ýmis
önnur gjöld í bönkum og mundi
það nema ca. 850 þús. eða afb.
og vextir kr. 3.350.000,00 —
þrjár' millj. þrjú hundruð og
fimmtíu þúsund — fyrsta árið.
Hvað gæti svona skip aflað?
Segjum 40 þús. mál af síld á
fiinm mánuðum. Með því verði,
sem var síðastliðið sumar, kr.
182,00 á málið, gerir aflinn kr.
7,28 millj. og nú gerum við ráð
fyrir að eitthvað fari í söltun,
og segjum því að aflaverðmætið
verði 8 millj. Þá fær skipið í
sinn lilut í mesta lagi 4 millj.
Af þessari upphæð þarf að
greiða áður nefnda afb. og vexti,
og auk þess allan útgerðarkostn-
að, svo sem vátryggingar, olíu
og veiðarfæri, og síldarnætur
eru dýrar og fyrnast fljótt, að
vísu er þetta mun glæsilegra en
togaraútgerð, en ekki alltof
glæsilegt þó, því hvað yrði ef
aflinn yrði aðeins 20 þús. mál
eðá brygðist alveg? En nú
bendir einhver á að sjö mán-
3
uðir séu eftir af.árinu og eitt-
hvað gefi það í aðra hönd. Því
miður er reynslan sú að þessi
skip hafa flest þeirra verið rekin
með slór tapi á þorskveiðunum,
hafa hlutfallslega tapað sv.ipað
og stærri togararnir, og eru um
þetta nærtæk dæmi hér rétt við
hliðina á okkur. Það sýnist því
ekki margra góðra kosta völ, en
sjálfsagt er að athuga hverja þá
leið sem líkleg þykir til bóta, og
því hef ég drepið á nokkur atriði
þessa víðtæka málefnis.
Sumum kann að þykja litirnir
dökkir í því, sem hér hefur verið
dregið upp, og að ýmislegt vanti
í tekjuhliðina. Eg veit að hún
getur hækkað, ef t. d. viðkom-
andi útgerð á sjálf söltunarstöð,
eða getur lagt aflann upp í eigin
bræðslu, en þá kemur einnig til
stórlcostlega meiri fjárfesting en
hér hefur verið reiknað með, og
um leið þyngri byrði í afborgun-
um og vöxtum. Þá má og líta á
það, að í gjöldunum hefur ekki
verið reiknað með opinberum
gjöldum, sem í þessum rekstri
nema verulegum upphæðum.
Þeim, sem efast um að útkoman
sé ekki glæsilegri á bátaútgerð-
inni en hér hefur verið bent á,
vil ég vísa til greinar í Morgun-
blaðinu þ. 16. marz í ár. Greinin
er eftir liinn þekkta útgerðar-
mann, Harald Böðvarsson á
Akranesi. Fyrirtæki þeirra feðga
byggir sína utgerð á bátum, sum
skipa þeirra, eins og t. d. Höfr-
ungur III meðal aflahæstu skipa
í flotanum, enda eitt bezt útbúna
og nýtízkulegasta skipið. Mörg
fleiri af skipum þeirra feðga eru
mikil aflaskip, og því augljóst
að samanlagður afli þeirra er
langt ofan við meðallagið, og er
þetta áberandi árið 1964.
Samt lýsir Haraldur Böðvars-
son því yfir í áðurnefndri grein,
að fyrirtækið Haraldur Böðvars-
son & Co. hafi verið með tap-
rekstur árið 1964, og fyrst svo
er um hið græna tréð, hvað
mundi þá um hið visna.
Albert Sölvason.
LJÓSAR BARN A-STRETCH BUXU R
Stærðir: 6 — 8 — 10 — 12
DRENGJ A-STAKKAR, leðurlíki
Stærðir: 30 — 32 — 34 — 36.
Verð 260.00
DÖMUVESTI, leðurlíki
Verð 295.00
Verzlunin HEBA
Sími 12772
1 iii ntgerðarmál