Alþýðumaðurinn - 05.06.1985, Blaðsíða 4

Jón Baldvin Hannibalsson í binaumræðu
Nýsköpun í atvinnulífi
verður ekki til með nafn-
breytingum einum saman
Forsætisráöherra hefur nú
mælt meö þremur stjórnar-
frumvörpum, sem lengi hefur
verið beðið eftir. Það eru
frumvörp til laga um þátttöku
ríkisins í hlutafélagi til að örva
nýsköpun í atvinnulífi o.fl.,
það er frumvarp til laga um
Framkvæmdasjóð Islands og
það er frumvarp til laga um
Byggðastofnun. Jafnframt hef-
ur verið lögð hér fram breyt-
ingatillaga á þingskjali 806 þar
sem þingmenn Alþýðubanda-
lagsins í neðri deild leggja til
að heimili og varnarþing hluta-
félagsins verði á Akureyri og
má vera að þegar upp er
staðið, verði það að skoðast
sem merkasta tillagan af þess-
um þremur sem nú hafa verið
nefndar.
t>að var laukrétt sem sagt hefur
verið í umræðu um þessi mál, að
sú hin umdeilda stofnun, sem
heitir Framkvæmdastofnun ríkis-
ins og stofnsett var árið 1971,
sem eitt af fyrstu verkum vinstri
stjórnar þá, henni hefur nú sam-
kvæmt frægum lögmálum Park-
insons verið skipti upp í fernt,
þ.e. í sérstakan framkvæmda-
sjóð, sérstakan byggðasjóð, í
sérstakt fjárfestingahlutafélag og
reyndar, ef af verður, í eignar-
haldsfyrirtæki ríkisins, sem að
vísu eftir ábyrgum heimildum úr
innsta hring stjórnarliða verður
aldrei til. Hvort þetta breytir ein-
hverju sem máli skiptir í efna-
hagsstjórn og fjárfestingapólitík
það eiga menn eftir að sjá.
Einungis nafnbreyting
Ef við lítum á þessi mál og þau
eru rædd hér í einu, þá er fyrst
það að segja að mér sýpist í fljótu
bragði að frumvarpið um Fram-
kvæmdasjóð íslands sé nafn-
breyting. Framkvæmdastofnun
ríkisins hefur verið ekki aðeins
umdeild, heldur á margan hátt
táknræn fyrir það pólska ríkisfor-
sjárkerfi í atvinnu- og efnahags-
málum, sem hér hefur risið að
frumkvæði og undir handleiðslu
framsóknarmanna í þremur
stjórnarflokkum. Seinustu árin
hefur þessi stofnun gegnt því
hlutverki fyrst og fremst að vera
viðbótarlánasjóður til pólitískrar
skömmtunarstjórnar. Lánin hafa
verið af stærðargráðunni frá 50
upp í 200 þús. og verið viðbótar-
lán við lán úr bankakerfinu,
löngum með sérstaklega vægum
lánskjörum. Stofnunin hefur eng-
an veginn risið undir því nafni að
vera ein byggðastofnun. Þarna er
að vísu mikill herskari manna
sem stundar skrifborðsvinnu og
semur skýrslur og þær eru stund-
um birtar en þær rykfalla jafnan
í skúffunum aftur. Hún vinnur
ekki eftir neinni fyrirframgerðri
áætlun, hún fylgir ekki slíkum
áætlunum eftir. Að sumu leyti
má segja að þetta sé eins konar
atvinnubótastofnun fyrir félags-
fræðinga og viðskiptafræðinga.
4 - ALÞÝÐUMAÐURINN
Pað er opinbert leyndarmál að
þarna eru menn í stórum stíl
áskrifendur að kaupinu sínu. Og
væri náttúrlega fyrsta hagræðing-
arráðstöfunin að miða við um-
fang starfa sem þarna eru unnin,
að fækka þarna starfsliði veru-
lega.
Ég fæ ekki séð að frumvarpið
um Framkvæmdasjóð íslands
breyti neinu í þessu efni. Að því
er varðar frumvarpið um
Byggðastofnun þá er það líka
mestan part nafnbreyting. Við
höfum allt aðrar hugmyndir,
jafnaðarmenn, um það hvernig
standa eigi að byggðastefnu. Ég
er reyndar þeirrar skoðunar að
hér sé engin byggðastefna rekin
og hafi ekki verið lengi. Á sínum
tíma, reyndar á 104. löggjafar-
þingi árið 1981 fluttu þingmenn
Alþýðuflokksins hér í þessari
deild tillögu um mörkun byggða-
stefnu bog gerð byggðaþróunar-
áætlana, það sem voru aðalatriði
þessarar stefnumótunar var
þetta: í fyrsta lagi að Byggða-
stofnunin yrði reyndar deild í
ráðuneyti félags- og sveitar-
stjórnamála þar sem við teljum
að hún eigi eðlilegastan sama-
stað. Áætlanir um íhlutun ríkis-
valdsins að því er varðar byggða-
þróun væru best komnar þar.
Petta er þáttur af sveitarstjórn-
arpólitíkinni. f annan stað var
þeirri skoðun lýst og sú stefna
mörkuð, að eðlilegt væri, að fjár-
veitingar sem kynni að þurfa að
verja í þessu skyni, þ.e. til byggð-
arlaga sem af einhverjum ástæð-
um þyrftu sérstakrar aðstoðar
við, t.d. vegna árstíðabundins
eða viðvarandi atvinnuleysis
vegna langvarandi fólksfækkunar
eða vegna þess að félagslegri að-
búð væri á annan hátt verulega
ábótavant eða ef mönnum sýnd-
ist svo, að rétt væri að marka upp
þá stefnu að reyna að byggja upp
öflugan þjónustu- og meningar-
kjarna í hverjum landsfjórðungi,
þá skyldi þetta gert með eim
hætti að Alþingi ákvæði á fjár-
lögum fjárveitingar í þessu skyni
og þær fjárveitingar væru þá
lagðar fyrir Alþingi og þær rök-
studdar á grundvelli ítarlegra
áætlana og þeim fylgt eftir þanngi
að eitthvert verulegt gagn yrði að
slíkri stefnumótun.
Róttæk byggðastefna
í annan stað er rétt að vekja at-
hygli á því er varðar byggða-
stefnu, þá hefur Alþýðuflokkur-
inn fyrir sitt leyti mótað allt ann-
ars konar og miklu róttækari
stefnu í þeim málum. Það var
gert á flokkstjórnarfundi Al-
þýðuflokksins á Akureyri í sl.
mánuði þar sem samþykkt var
eínróma stefnuyfirlýsing um það
mál og settur upp starfshópur til
þess að vinna það mál nákvæm-
lega í frumvarpsform. Kjarni
þessarar hugmyndar er sá, að ef
við viljum auka vald landsbyggð-
arinnar og þess fólks, sem þar býr
yfir sínum eigin málefnum, þá
þurfum við að gera róttæka
skipulagsbreytingu á stjórnkerf-
inu og skapa hér nýjar stjórn-
sýslueiningar i sveitarstjórnar-
málum, sem væru fylki eða fjórð-
ungar sem fengju verulegt vald í
sínar hendur.
Það má merkilegt heita að
flestar þær stjórnsýslustofnanir
ríkisins sem mestu ráða um mál-
efni landsbyggðarmanna, jafnt
sveitarstjórnarmenn sem annarra
eru að sjálfsögðu saman komnar
hér í Reykjavík, allt þetta viða-
mikla bákn, allt þetta viðamikla
kerfi stjórnmálamanna, og emb-
ættismanna þí þeirra þjónustu er
hér saman komið. Okkar hug-
myndir eru í þá átt að færa þetta
vald í auknum mæli í hendur
þeirra, sem eru þolendurnir, hafa
staðarþekkinguna og eiga að lok-
um að bera ábyrgðina. Þessar
hugmyndir eru ekkert sérstak-
lega frumlegar. Þær hafa lengi
verið til umræðu í íslensku þjóð-
félagi. Þær voru settar fram með
mjög skipulegum hætti í umræðu
sem áttu sér stað fyrir stofnun
lýðveldisins 1944 í ýmsum
lærðum tímaritsgreinum þá og
reyndar síðar, sérstaklega á
fjórðungsþingi Austfirðinga, sem
gerði ítarlegar samþykktir og
ályktanir og hélt reyndar úti sér-
stöku tímariti um skeið, Gerði,
til þess fyrst og fremst að rök-
styðja nauðsyn slíkrar breytingar
á stjórnarskrá og stjórnskipan
lýðveldisins. Aðalatriðin eru að í
stað hinna 220 eða svo sveitarfé-
laga sem eru of mörg og of smá
og of burðarlítil til framkvæmda
til þess að geta veitt sambærilega
þjónustu við höfuðborgarsvæðið,
þá komi til nýjar stjórnsýsluein-
ingar, sem fylki eða fjórðungar.
Það er álitamál og samningsat-
riði, hvernig þessum fjórðungum
verði fyrir komið, hvort þar verði
fylgt núverandi kjördæmaskipan,
hvort tekin verði upp gamla
fjórðungaskipunin eða hvort gera
þurfi þar ýmsar breytingar með
tilliti til staðhátta og samgangna.
Aðalatriðið er að þessar nýju
stjórnsýslueiningar fái í hendur
meira vald, að það verði kjörið
með lýðræðislegum hætti í stjórn-
ir þeirra, til fylkisþinga eða fylk-
isstjórna, að fylkin fái sjálfstætt
skattlagningarvald, að gert verði
hreint borð að því er varðar
tekjustofna annars vegar fylkj-
anna og hins vegar miðstjórnar-
valds ríkisins og í þriðja lagi að
gert verði hreint borð að því er
varðar verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga.
Eitt þýðingarmesta atriðið er
að að því verði stefnt í þessari
stjórnskipun að saman fari
ákvörðunarvald, framkvæmd og
fjárhagsleg ábyrgð þegar fylkjun-
um eru fengin sérstök verkefni.
Við tökum undir það sjónarmið
sem lengi hefur veirð í umræðu
að æskilegt væri að svo róttæk
breyting á stjórnskipan og sveit-
arstjórnarskipan væri ákvörðun
með breyttri stjórnarskrá og
tökum undir það sjónarmið að
eðlilegast væri að ljúka því verki
með því að kjósa sérstaklega til
stjórnlaga þings. Þá vekjum við
athygli á því að kannski væri þýð-
ingarmesta breytingin að því er
varðar byggðastefnu sú að
ákveða róttækar breytingar varð-
andi þær aðferðir, sem við höfum
á skráningu á gengi krónunnar og
á því stofnanavaldi, sem nú
ræður mestu um gjaldeyrisversl-
un. Þessu má lýsa á einfaldan
máta á þann veg, að ef útflutn-
ingsfyrirtæki okkar, sem mörg
eru mjög öflug á landsbyggðinni
fengju aukið vald til þess að selja
þann gjaldeyri sem þau afla á er-
lendum markaði á réttu markað-
sverði, þá mundu vandamál í
sjávarútvegi verða stórum minni
en við er að fást nú og þörfin fyrir
svokallaða byggðastefnu miklum
mun minni en nú, þ.e. þeirri
byggðastefnu í þeim skilningi, að
þar eigi menn við úthlutun pólit-
ísks skömmtunarvalds á ein-
hverjum ölmusum til baka til
landsbyggðarinnar í staðinn fyrir
það fjárstreymi, sem nú streymir
frá landsbyggðinni í gegnum
ríkisbáknið, verslunina, þjónust-
una, samgöngurnar o.s.frv.
Mér sýnist, að frumvarpi til
laga um Byggðastofnun taki ekk-
ert á þessum vandamálum. Það
er raunverulega sami grauturinn
í sömu skálinni. Þetta er nafn-
breyting fremur en efnisbreyting.
Áf því tilefni er kannski sér-
staklega ástæða til þess að minna
framsóknarmenn á athyglisverða
grein eftir nestor þeirra fram-
sóknarmanna, fyrrverandi þing-
mann og elsta ritstjóra í heima-
byggðinni, Þórarin Þórarinsson,
en hann skrifaði þann 19. apríl sl.
mjög athyglisverða grein sem
heitir: „Stjórnkefri Bandaríkj-
anna grundvallast á öflugri
byggðastefnu." Getur það ekki
orðið íslendingum til fyrirmynd-
ar. Ég vek athygli framsóknar-
manna á þessari merku grein.
Ritstjórinn er þarna að rifja upp
hugmyndir þær sem ég var að
lýsa og hafa verið settar fram allt
frá því áður en lýðveldið var
myndir sem landsbyggðarmenn í
stórum stíl eru að sameinast um,
enda búnir að stofna samtök í
heilum landsfjórðungum til þess
að vinna að frumvarpi slíkra hug-
mynda.
Þá er spurningin um hvert gildi
sé fólgið í frumvarpi um þátttöku
ríkisins í hlutafélagi til þess að
örva nýsköpun í atvinnulífi. Guð
láti nú gott á vita að það verði
eitthvað að nafninu til og á þessu
stigi málsins er nú ekki mikið um
það að segja. Hér er sett á blað í
lagatexta, að ríkisstjórnin ætli að
taka lán, taka erlend lán. Og síð-
an eru settar ákveðnar reglur um
það, hvernig þessum lánum eigi
að verja. Allt í allt getur hér ver-
ið um að ræða erlendar lántökur
upp á 700 milljónir á þeim
kjörum, sem nú eru fáanleg á er-
lendum fjármagnsmörkuðum og
með þeirri áhættu sem því fylgir
að taka væntanlega dollaratengt
lán miðað við veikar undirstöður
gengis íslensku krónunnar.
Hversu margir þeir aðilar verða,
sem verða ginnkeyptir til þess að
taka slík lán eða geta staðið undir
þeim ávöxtunarkröfum sem slík
lán leggja nýjum fyrirtækjum á
herðar, það verður ekki sagt
fyrirfram þó að líkindin séu
kannski ekki allt of góð.
Svo er að skilja að menn geri
sér vonir um það, að einkaaðilar
vilji leggja fram eitthvert hlutafé
í þessum félagsskap. Flestum
mönnum sem telja sig til þekkja
ber þó saman um, að ekki verði
það nú mikið, enda er hér gert
ráð fyrir því að ríkið geti líka tek-
ið lán til þess að endurlána þeim,
sem vilja leggja fé í fyrirtækið ef
þeim kynni að veðra fjár vant og
þá getur það auðvitað verið álit-
leg aðferð fyrir skjólstæðinga
kerfisins að tryggja sér með mjög
litlu hlutafjárframlagi sem fengið
væri að láni aðild að þessum stóra
sjóði, enda skilst mér að þetta
hafi verið þó nokkurt bitbein
milli stjórnarflokkanna.
Spurningin er, er þetta líklegt
til að verða veruleg lyftistöng fyr-
ir vaxtargreinar í atvinnulífi á ís-
landi? Er það allt og sumt sem
við þurfum, forganga ríkisins um
stórfelldar nýjar erlendar lán-
tökur? Eða er einhverra annarra
nýrra leiða að leita og er það eitt-
hvað annað, sem við þurfum að
breyta í okkar efnahagsstjórn
áður en við raunverulega getum
gert okkur vonir um, að koma
traustum stoðum undir vaxtar-
greinar í íslensku atvinnulífi? Ég
held að þetta einfalda svar,
tökum meiri lán, sé ekki nóg.
Ríkisrekstur
Ef spurt er: Hver er stefna ykkar
jafnaðarmanna varðandi hlut-
verk ríkisvalds, stjórnvalds
stjórnmálamanna og atvinnulífs-
ins hins vegar, þá verður svarið
eitthvað á þessa leið: Við teljum,
að það sé skylda ríkisstjórnarinn-
ar að reyna að skapa atvinnulíf-