Alþýðumaðurinn - 05.06.1985, Blaðsíða 5

inu umgjörð, ramma, sem það
getur starfað eftir án beinnar
íhlutunar ríkisvaldsins. Hvað eig-
um við við? Þýðingarmesta hlut-
verk stjórnmálamanna er að
móta stefnu og þá fyrst og fremst
stefnu í efnahags- og atvinnumál-
um. Markmiðið er að sjáflsögðu
fyrst og fremst að reyna að skapa
stöðugleika í íslensku efnahags-
lífi, draga úr sveiflum, halda
verðbólgu í skefjum, efla inn-
lendan sparnað, koma í veg fyrir
að framleiðslukostnaður innan-
lands eða fjármagnskotnaður
geri íslenskar atvinnugreinar eða
íslensk útflutningsfyrirtæki ósam-
keppnisfær og sérstaklega er sá
punktur kannski þýðingarmikill
þegar kemur að vaxtargreinum
atvinnulífsins, sem fyrst og
fremst verða að leita sér markaða
erlendis.
Hins vegar höfum við ákaflega
litla trú á beinni íhlutun ríkis-
valdsins, beinum ríkisrekstri
nema í undantekningartilvikum.
Við höfum ákaflega litla trú á
því að embættismannakerfið og
ráðuneyti geti rekið bisness, og
teljum það reyndar engan veginn
vera hlutverk stjórnmálamanna
né embættismanna. Við lítum
svo á, að hlutverk ríkisvaldsins
sé þýðingarmikið í blönduðu
hagkerfi og lýðræðislegu þjóðfé-
lagi, en það eigi um leið að vera
mjög afdráttarlaust takmarkað.
Gerbreytt
efnahagsstjórnun
það þýðíngarmesta
fyrír íslenskt
atvínnulíf
Ef við spyrjum, hvernig hefur
núverandi ríkisstjórn tekist að
skapa íslensku atvinnulífi starfs-
grundvöll samkvæmt þessum
grundvállarsjónarmiðum, þá er
það fljótsagt, að það hefur ekki
tekist vel. Það hefur reyndar tek-
ist hörmulega. Hver er megin-
ástæðan fyrir því? Meginástæðan
fyrir því er sú Framsóknarheim-
speki, sem hér hefur verið öllu
ráðandi í stjórn efnahagsmála sl.
hálfan annan áratug og byggist á
blindri og gagnrýnislausri trú á
ríkisforsjá og endar í embættis-
mannabákni, sem er meira og
minna ófært um að sinna verk-
efnum eða halda kostnaði í
skefjum eða reka hluti þannig að
skynsamlegt geti talist.
Pólska kerfið
Framkvæmdastofnun ríkisins er
reyndar tákn um þessa stefnu. En
afleiðingarnar blasa við. Fáir
hafa gert því betri skil heldur en
sá margívitnaði og rómaði hag-
fræðingur Vinnuveitendasam-
bandsins, þegar hann dregur
niðurstöðurnar af þessu ríkisfor-
sjárkerfi, þessu pólitíska
skömmtunarkerfi fjárfestingar
saman með þeim hætti, að hann
sagði: Ef öll þessi erlendu lán
sem tekin hafa verið á þessu
tímabili hefðu skilað okkur lág-
marksarði, þ.e. ekki minni arði
en þau gerðu áratuginn á undan,
þá værum við núna 25 milljörð-
um króna ríkari en við erum í
dag, en sú upphæð jafngildir fjár-
lögum ríkisins á ári og um það bil
eða tæplega þriðjungi af okkar
þjóðarframleiðslu. Þetta er mæli-
kvarðinn á þau mistök í fjárfest-
ingarstjórnun, sem rekja má
beint eða óbeint til þessa pólit-
íska skömmtunarkerfis, til þessa
ríkisforsjárkerfis, sem framsókn-
armenn í þremur flokkum hafa
yfirleitt verið sammála um að
hrófla hér upp á undanförnum
árum. Þetta er stærsta einstaka
skýringin á því að íslendingar
hafa allt frá árinu 1978 dregist
hraðfara aftur úr nágrannaþjóð-
um sínum í lífskjörum. Af þess-
ari skuldasúpu til langs tíma er
auðvitað langalvarlegasta skulda-
byrðin sem á okkur hvílir í orku-
geiranum, einhvers staðar á bil-
inu 25-30 milljarðar króna og
þaðan er dæmisagan ljótust, þ.e.
þarna hefur þetta pólitíska for-
sjárkerfi haldið áfram að taka
lán, skeytt engu um þá áhættu
eða um þá greiðslubyrði sem
þessi lán legðu okkur á herðar,
gleymt með öllu að hugsa til þess
hvar markaðurinn væri, sem ætti
að standa undir þessari lánabyrði
og afleiðingarnar orðið þær að
lokum, að við stijum uppi með
hæsta orkuverð í heimi, þjóð,
sem situr á auðvirkjanlegum
orkuauðlindum, en sitjum vegna
þessarar fáránlegu óstjórnar uppi
með orkuverð, sem er hærra
heldur en hjá nágrannaþjóðum,
sem eru orkusnauðar og verða að
framleiða sína orku annað hvort
með kolum og olíu eða flytja
hana inn.
Þannig mætti lengi rekja dæm-
in af þessari dapurlegu stefnu og
ef leita ætti samanburðar ein-
hvers staðar erlendis, þá er helst
að líkja þessari reynslu okkar við
reynslu Pólverja og ófarnað
þeirra. Það virðast nefnilega
svipaðar hugmyndir, grundvall-
arhugmyndir, um afstöðu til
efnahagsmála og efnahagsmála-
stjórnar ríkjandi í miðstjórn
Framsóknarflokkanna hér eins
og í miðstjórn pólska Kommún-
istaflokksins. Draumur Pólverjá
var sá, að það væri hægt á þessu
tímabili að verða sér úti um með.
tiltölulega auðveldum hætti mik-
ið af erlendum lánum og það
kom á daginn að kapítalistar
vestur-þýskir og allra þjóða voru
ákaflega örlátir á lán. Það var allt
í tengslum við austurpólitíkina
og vonina um það, að Austur-
Evrópumarkaðurinn opnaðist
fyrir vestur-evrópskt kapítal,
þannig að lánin voru auðfengin
og lánin voru tekin í stórum stíl
og síðan komu embættismenn,
kommissarar, kerfiskarlar þessa
lokaða pólska kerfis og settust
við teikniborðin og teiknuðu
mikið af verksmiðjum, einhver
lifandis ósköp af verksmiðjum.
Og það voru byggðar verksmiðj-
ur um allt Pólland fyrir erlend lán
og þær áttu síðan að framleiða
vörur sem hægt var að selja á er-
lendum mörkuðum til þess að
standa undir öllu. Vörur sem
hægt væri að selja fyrir erlendan
gjaldeyri á erlendum mörkuðum
til þess að standa undir öllum
þessum lánum. Hvað var það
sem brást? Það sem brást var
fyrst og fremst kerfið sjálft.
Kunnáttuleysi þessara embættis-
manna til þess að reka bisness, til
þeirra hluta kunnu þeir ekki
nokkurn skapaðan hlut. Peir
voru engan veginn menn til þess
að rísa undir afleiðingum af þess-
um lánaákvörðunum sínum. Þeir
kunnu hvorki til verka sem
tæknimenn né fjármálamenn.
Kerfið þýddi að sú vara sem
framleidd var var allt of dýr til
þess að standast verðsamanburð
á erlendum mörkuðum. Tækn-
inni var áfátt að því leyti að gæð-
in stóðust engan samanburð,
þannig að niðurstaðan varð sú að
uppi stóðu menn með hálfkarað-
ar eða jafnvel fullbúnar verk-
smiðjur, sem framleiddu eitthvað
sem engar markaðslegar forsend-
ur voru fyrir og uppgötvuðu það
að lokum að Pólland var sokkið í
skuldir, lífskjör Pólverja veðsett
næstu 20 árin og akkúrat draum-
urinn um það sem átti að endur-
reisa pólskt efnahagslíf varð að
þeirri martröð sem endaði í her-
lögunum og valdatöku Jarusel-
skys.
Þetta er kannski ljótasta dæm-
ið úr nýliðinni sögu um ófarnað
þessarar stefnu og ég ætlað ekk-
ert á ýkja það og ekkert að slá
því föstu að svo illa sé fyrir okkur
komið. en ég ætla heldur ekkert
að draga úr því að það er ákaf-
lega illa fyrir okkur komið.
Þegar svo er komið að við
skuldum til langs tíma 65% af
okkar þjóðarframleiðslu og þeg-
ar 2 fiskar af hverjum 4 fara í að
standa undir afborgunum og
vöxtum af þessum dýru erlendu
lánum og þegar framundan
blasir, að við getum ekki komið
þeirri orku, sem við höfum þegar
virkjað í verð og við erum engu
nær um það yfirleitt að íslenskt
atvinnulíf geti risið undir þeim
ávöxtunarkröfum þessa erlenda
fjármagns, sem um er að ræða,
þá er sannleikurinn sá, að vanda-
málin framundan eru hrikalega
alvarleg. Ég spurði áðan, hvernig
hefur þetta kerfi gefist? Hefur
stjornarfar af þessu tegi tryggt ís-
lenskum atvinnuvegum vaxtar-
skilyrði? Lítum á landbúnaðinn.
Það þarf ekki að hafa mörg orð
um hann. Honum er haldið uppi
að verulegu leyti með millifærsl-
um teknum frá skattgreiðendum,
jafnvel í þeim mæli að við erum
að henda 600 millj. kr. í matar-
gjafir til ríkra útlendinga á sama
tíma og lífskjör fólks hér eru
komin niður á hungurstig. Lítum
á það sem framundan er þar.
Pólitísk andlitslyfting
Á næstunni mun Alþingi taka til
við að ræða nýtt frumvarp til laga
um Framleiðsluráð landbúnaðar-
ins. Ég er nú ekki vanur að láta
mér verða hverft við þegar ég sé
plögg af þvílíku tagi út úr þessu
kerfi, en ég verð að segja að ég
varð fyrir hrikalegum vonbrigð-
um. Það er eins og mennirnir hafi
ekkert lært og engu gleymt.
Áfram er haldið að hrófla upp
steindauðu, óskilvirku, dýru
bákni, sem á að sitja áfram yfir
hlut jafnt neytenda sem bænda
og stjórna öllu. Það er engin
hugsun hugsuð til enda, engin
rökrétt ályktun dregin af þessari
ófarnaðarpólitík. Þarna er greini-
lega um að ræða að Framsóknar-
flokkurinn og Framsóknararmur
Sjálfstæðisflokksins hafa náð
þarna .saman. M.ö.o., engin von
um nauðsynlegar róttækar breyt-
ingar.
Þannig geteum við farið yfir
málið áfram. Þannig er það með
fjávarútveginn og spurningin er:
Hvað kemur nú til allt í einu að
forsætisráðherra sem um leið er
formaður þessa Framsóknar-
flokks, sem ber öðrum flokkum
fremur ábyrgð á ófarnaði okkar í
efnahagsmálum, kemur nú fram
og mælir fyrir málum, sem að
nafninu til eiga að vísu að bera
merki þess að hann og flokkur
hans hafi nú lært eitthvað, vera
staðfesting á hug til breytinga. Ég
held að það sé sýnd veiði en ekki
gefin. Hér sé verið að fram-
kvæma breytingar breytinganna
vegna, þetta sé pólitísk andlits-
lyfting fremur heldur en að á bak
við búi nokkur einbeittur alvar-
legur vilji um að læra af mistöku-
num og að breyta kerfinu á þann
veg að atvinnulífið á íslandi geti
gert sér vonir um betri tíð.
Að lokum þetta. Hvaða þjóðir
hafa talið sig hafa náð mestum
árangri í nýsköpun atvinnulífs, í
að byggja upp samkeppnishæfar
nýjar atvinnugreinar, sem - þar
sem framleiddur er varningur
sem stenst snúning og stenst sam-
keppni við háþróaðar tækni-
væddar þjóðir. Það eru ekki
gömlu Evrópuríkin. í einu orði
má segja að það sé Kyrrahafs-
kerfið, sem á undanförnum ára-
tug sérstaklega hefur skorið sig
úr. Hvað má af því læra? Það má
læra það, að ef við ætlum að
koma fótunum undir útflutnings-
greinar sem eiga ekki að byggjast
á styrkjum og niðurgreiðslum
eða einhverri skömtunarstjórn
pólitíkusa, þá eigum við að búa
þannig að þessum fyrirtækjum að
þau geti að eigin frumkvæmði og
hjálparlaust spjarað sig í sam-
keppninni. Þá þurfum við að losa
um hömlur, afnema mismunandi
pólitíska skömmtunarstjórn og
sér í lagi gera aðrar þær óbeinu
ráðstafanir í efnahagsmálum,
sem gætu gert þessi fyrirtæki
samkeppnishæf. Embættis-
mannakerfið mun ekki geta haft
vit fyrir mönnum, það framleiðir
ekki hugmyndir. Það útvegar
fjármagn stundum fengið að láni,
dýr lán, en það er líka allt og
sumt. Það ber heldur enga
ábyrgð á afleiðingum gerðanna.
Pólitíkusar geta verið veikir fyrir
þeirri hagfræðikenningu, að þeir
séu burðarásar framfaranna þeg-
ar þeir koma með einhvern sjóð
af almannafé og afhenda ein-
hverjum mönnum í nafni ein-
hverrar einfaldrar hugmyndar
um að hér eigi að byggja verk-
smiðju. Erum við ekki búnir að
læra af stálinu, sem Svíar eru
núna að hlæja að, að þeim skyldi
hafa geta tekist að pranga inn á
íslenska forsjárkerfið hundúreltri
stálfabrikku af því tagi sem búið
var að leggja niður um það bil 80
af sama tagi í Evrópu á þessum
tíma? Hafa menn ekkert lært af
saltævintýrinu?
Menn skulu gera sér grein fyrir
því að kerfi, nefndir og bákn
framleiða yfirleitt engar hug-
myndir. Þeir leggja ekki nótt við
dag, þeir stjórna ekki út frá því
að takmarka kostnað eða halda
kostnaði í skefjum. Kerfið kann
ekki svoleiðis vinnubrögð. Þess
vegna vinnst ekkert með slíkum
vinnubrögðum. Hugmyndir af
þessu tagi eru eins og ég hef sagt
einkennandi fyrir þankagang
framsóknarmanna í öllum flokk-
um um efnahagsmál og hann hef-
ur reynst okkur of dýr. Við þurf-
um að læra - við þurfum að læra
af reynslunni það sem er þýðing-
armest fyrir íslenskt atvinnulíf að
gerist núna er gerbreytt efna-
hagsstjórnun. Það fer ekki saman
annars vegar að fjármálaráðherra
reki ríkissjóð með halla, að fjár-
málaráðherra og viðskiptaráð-
herra nái engum árangri í því að
draga úr viðskiptahalla þjóðar-
búsins, að ríkisstjórnin í heild og
Seðlabankavaldið haldi áfram í
linnulausu innstreymi erlends
fjármagns, að stjórnin í heild
skuli ekki ná neinum tökum á
peningamálastjórn í landinu,
hafa engin stjórntæki til þess að
halda peningamagninu í skefjum
en láti Seðlabankann þenjast út
um allt þjóðfélagið sem helstu
valdastofnunina, þannig að hann
er löngu orðinn af því tagi að
stjórnmálamenn munu ekkert við
hann ráða. Þetta annars vegar fer
ekki saman við það að segja í
öðru orðinu: Nú viljum við skapa
hér forsendur fyrir því að hér geti
þróast og dafnað samkeppnishæft
atvinnulíf, ný fvrirtæki, sem ætla
að framleiða varning til útflutn-
ings og standa sig í samkeppn-
inni. Þetta kerfi framleiðir bara
verðbólgu, þetta kerfi framleiðir
bara pappír og þetta kerfi, ef það
heldur áfram, á bara eftir að
sökkva okkur dýpra og dýpra í
skuldafenið og gera okkur erfið-
ara fyrir þegar að því kemur að
rífa okkur upp úr þessu feni og
gera þær róttæku umbætur á öllu
íslenska stjórnkerfinu, sem bíður
núna síns tíma.
Lokað á laugardöc jum f rá 1. júní
1 HAGKAU: P Norðurgötu 62, Akureyri I Sími 23999
ALÞÝÐUMAÐURINN - 5