Alþýðumaðurinn - 09.04.1987, Blaðsíða 11

ALÞÝÐUMAÐURINN - 11
Nýsköpun í efnahagsmálum
Alþýðuflokkurinn vill að kjördæmaskipun og kosningalöggjöf verði
breytt. Að leiðarljósi verður að hafa réttlæti milli einstakra byggðar-
laga, jöfnun atkvæðisréttar og hagsmuni hinna dreifðu byggða. Stjórn-
arskráin þarf að tryggja að þingstyrkur stjórnmálaflokkanna sé jafnan
í fullu samræmi við kjörfylgi þeirra.
Frá lýðræðissjónarmiði er það galli á núverandi kosningaskipan að
kjósendum er gert næsta ókleift að breyta röðuðum flokkslista, sem oft
er valinn af þröngum hópi, svo að raunar fer ekki fram iýðræðisleg
keppni nema milli örfárra frambjóðenda. Prófkjör er mjög til bóta en
þó ekki einhlítt.
Alþýðuflokkurinn telur að breyta eigi núverandi skipan hlutfalls-
kosninga á þá lund, að kjósandi geti einnig veitt stuðning eða hafnað
stuðningi við einstaka frambjóðendur.
Auka þarf þátttöku almennings í mótun stefnumála á þjóðfélags-
sviði og tryggja rétt hins almenna borgara gagnvart opinberum aðilum.
Því vill Alþýðuflokkurinn
• að sett verði löggjöf um hlutverk þjóðaratkvæðis i stjórnskipan ís-
lands.
• að sett verði á stofn embætti óháðs umboðsmanns þjóðarinnar eða
umboðsnefnd kosin af sameinuðu Alþingi, sem taki við og ranr.saki
umkvartanir fólks sem telur sig órétti beitt i samskiptum við opinbera
aðila.
• að sett verði lög um hvernig framkvæma eigi ákvæði stjórnarskrár-
innar um rannsóknarnefndir Alþingis.
Réttargæsla — dómsvald
Réttargæslu og meðferð dómsvalds verður að haga þannig, að allir njóti
réttaröryggis. Réttargæslukerfið á að vinna gegn orsökum afbrota og
veita raunhæfa vernd gegn þeim.
• AUir eiga að vera jafnir fyrir lögunum.
• Sjálfstæði og óhlutdrægni dómsvaldsins verður að vera ótvírætt.
• Öllunr á að vera tryggð skjót og undanbragðalaus úrlausn eigin mála.
Alþýðuflokkurinn telur mörgu áfátt í íslensku réttarfari. Til þess
liggja margar forsendur, og má þar fyrst telja úrelta uppbyggingu dóms-
kerfisins og þá staðreynd, að þrígreining hins opinbera valds, sem
stjórnarskráin gerir ráð fyrir, er alls ekki í heiðri höfð. Dómsvaldið er
háð hinu pólitiska valdi. Á undanförnum árum hefur því þróast óþol-
andi ástand í réttargæslumálum. Spilling hefur þrifist, starf réttarkerf-
isins hefur verið þungt í vöfum og fólkið í landinu engan veginn notið
jafnréttis.
Alþýðuflokkurinn vill
• að dómarar verði með öllu óháðir hinu pólitíska valdi.
• að sjálfstæði dómsvaldsins varðandi stofnun og veitingu dómara-
embætta verði aukið.
• að dómsmálakerfið verði endurskipulagt frá rótum. Héraðsdómstól-
um verði fækkað, umdæmi þeirra stækkuð og dómarar gegni einung-
is dómsstörfum.
• að settir verði upp gerðardómar, sem útkljái smærri mál.
• að starfsaðstaða réttargæslunnar, t.d. lögreglu og sakadóms, verði
stórlega bætt um leið og þessar stofnanir verði gerðar óháðari.
• að meðferð dómsmála sé hraðað.
• að ríkisvaldið sjái lágtekjufólki fyrir ókeypis lögfræðiþjónustu.
• að séð sé fyrir viðunandi meðferð við hæfi hinna óliku hópa afbrota-
manna.
• að refsilöggjöf verði mild og mannúðleg — en dómum sé framfylgt
undanbragðalaust.
• að ríkisvaldið aðstoði þá, sem lokið hafa refsivist og eru að koma sér
fyrir í mannlegu samfélagi á nýjan leik.
• að sérstök varúð sé sýnd í málefnum ungmenna, sem gerst hafa brot-
leg.
Meðferð almannavalds
Siðgæði í opinberu lífi er ómissandi undirstaða heilbrigðs þjóðlífs. í
þeim efnum er árvekni og viðreisnar þörf.
Samfélagið er lítið og umvafið böndum kunningsskaparins. Verð-
bólgan hefur ruglað heilbrigðan hugsunarhátt, óheiðarlegir viðskipta-
hættir viðgangast, skattsvik eru útbreidd. Slæleg viðbrögð stjórnvalda
við þeim hafa grafið undan virðingu fyrir opinberu valdi.
Spilling og ábyrgðarleysi þrífst i skjóli pukurs og samtryggingar í rík-
isbákninu, og launung og eftirlitsleysi bankakerfisins býður sérstökum
hættum heim. Pólitískar embættisveitingar hafa skert starfshæfni rík-
isvaldsins og traustið til stjórnmálaflokkanna.
Alþýðuflokkurinn telur að gjörbreyta þurfi þessu ástandi.
• Almenningur þarf að fá að vita sannleikann i hverju máli.
• Setja þarf Iöggjöf um stóraukna upplýsingaskyldu stjórnvalda og
greiðan aðgang fjölmiðla að upplýsingum um þjóðfélagsmál.
• Styrkja á fjölmiðla með riflegu ríkisframlagi og gera þeim fært að
starfa óháðir fjármálavaldi og pólitískum þvingunum.
• Alþingi þarf að hafa stöðugra og nánara eftirlit með framkvæmda-
valdinu.
• Til þess að endurreisa stjórnmálalegt og fjármálalegt siðgæði í þjóð-
félaginu er þörf á víðtækri hugarfarsþreytingu. Frumskilyrði árang-
urs er að rjúfa hina grónu samtryggingu stjórnmálaflokkanna.
Alþýðuflokkurinn telur það eitt af brýnustu verkefnum sínum að
rjúfa þetta þjóðfélagslega sjálfskaparvíti og berjast gegn spillingaröfl-
unum.
Eignarráð á landinu
Alþýðuflokkurinn vill binda í stjórnarskrá eignarráð íslenzku þjóðar-
innar á landi sínu og miðunum umhverfis það.
• ísland allt verði þjóðareign.
• Orkulindir náttúrunnar verði sameign þjóðarinnar.
• Byggðin í landinu fái vaxtarrými án okurgjalds.
Skilgreining eignarréttarins í islenzkum lögum er sprottin úr þjóðfé-
lagi og hugmyndaheimi liðins tíma, og er um margt í andstöðu við þjóð-
arhag og hugsjónir jafnaðarstefnunnar. Tilfinnanlegast er þetta hvað
varðar eignarrétt á landi og landgæðum. Viðgangur byggðar og atvinnu
í landinu þarfnast þess að orkulindir fallvatna og jarðvarma séu virkj-
aðar í almannaþágu og landrými ráðstafað til mannvirkjagerðar. Það
er gagnstætt öllu réttlæti að einstakir landeigendur geti hirt stórgróða
vegna þess eins að alþjóðarþörf hafi gert lönd þeirra verðmæt án nokk-
urs tilverknaðar þeirra sjálfra.
Þó að einkaeign á landi leiði oft til landverðshækkunar og jarða-
brasks, telur Alþýðuflokkurinn samt hyggilegt að bændur eigi bújarðir
sínar, kjósi þeir það fremur en leigubúskap.
ísland allt verði þjóðareign.
Alþýðuflokkurinn vill binda þjóðareign iandsins í stjórnarskránni:
íslenzka þjóðin öll, einn fyrir alla og allir fyrir einn, á ísland allt, gögn
þess og gæði og miðin umhverfis það. Alþingi fer með umráðarétt yfir
þessari eign, en getur með lögum veitt einstaklingum, fyrirtækjum og
félagsheildum, til dæmis sveitarfélögum, tiltekinn rétt til þessara gæða.
Eins og þjóðin á sameiginlega rétt til lands síns og gæða þess, svo ber
henni sameiginlega skylda til að varðveita fjölbreytta náttúru landsins,
auka gróðurríki þess og halda mengun innan þeirra marka, sem loft,
land, vatn og haf þola til frambúðar.
IV. ísland í
samfélagi þjóðanna
Mikill hluti mannkyns býr við ófrelsi og ófrið, hungur og fáfræði.
Þjóðir eru undirokaðar. Auði er misskipt. Það er kjarni jafnaðarstefnu
að berjast gegn slíku ranglæti. Boðskapur hennar er friður um víða ver-
öld, frelsi öllum til handa, jafnrétti í skiptingu lífsgæða og bræðralag
með mönnum og þjóðum.
Alþýðuflokkurinn telur nauðsynlegt að vinna að vinsamlegum sam-
skiptum við allar þjóðir í þágu friðar í heiminum. Hann styður lýðræð-
islegar frelsishreyfingar kúgaðra þjóða og heilbrigða skiptingu á fram-
leiðslu jarðar milli allra íbúa hennar.
• Með alþjóðasamstarfi skal vinna að friði i heiminum og aðstoð við
þær þjóðir, sem eru afskiptar í efnahagsmálum eða búa við órétt í
stjórnmálum.
• Jafnaðarstefnan er i eðli sínu alþjóðahyggja og verður ekki framfylgt
til hlítar nema með samvinnu allra þjóða.
Alþýðuflokkurinn telur, að utanríkisstefna lýðveldisins fslands eigi
að markast af þjóðlegri reisn og metnaði til að varðveita fullveldi þjóð-
arinnar og lýðræðislegt stjórnarfar. Gæta verður efnahagslegs og
menningarlegs sjálfstæðis þjóðarinnar.
íslendingar eiga að þyggja utanríkisstefnu sína á þátttöku i Samein-
uðu þjóðunum og norrænu samstarfi.
Utanríkismál fela í sér viðleitni mannkynsins til að móta eigin fram-
tíð og eru að því leyti sambærileg hinum stefnumarkandi hugsunar-
hætti innanlandsstjórnmála. Nú bjóðast smáþjóðum fá tækifæri til að
koma fram hugsjónamálum eða heildarstefnu á alþjóðavettvangi, þar
sem sérhagsmunir og hnefaréttur ráða mestu. íslendingar gera sér grein
fyrir þessum leikreglum en vilja'stuðla að breytingum á þeim í þá átt
að auka mátt alþjóðasamtaka, alþjóðasamstarf og alþjóðlegrar stefnu-
mörkunar í velferðarmálum alls mannkyns.
Alþýðuflokknum er Ijóst að afnám hvers konar hernaðarbandalaga
er alger forsenda fyrir raunhæfri friðvæðingu í heiminum og afvopnun
allra þjóða.
Alþýðuflokkurinn telur hugmyndirnar um kjarnorkulaus svæði at-
hygli verðar og styður starfsemi og tilgang allra friðarhreyfinga sem í
orði og verki stuðla að raunhæfum friði þjóða á milli.
Stuðningur við þróunarlönd
Stjórnieysið, sem ríkir í alþjóð. málum, er andstætt jafnaðarhugsjón-
inni. Það stefnir heimsfriði í voða og hindrar lausn þeirra vandamála,
sem stofna framtið mannkynsins í hættu.
Þótt verulegar umbætur í alþjóðamálum verði hvorki auðsóttar né
fljótfengnar, ber íslendingum að berjast fyrir þeim, einkum í samvinnu
við þjóðir Norðurlanda, sem okkur eru skyldastar að hugsunarhætti,
og þróunarríkin, sem mest líða fyrir óréttlæti ríkjandi skipunar. Jafn-
framt ber Islendingum að gera sér ljóst og búa sig undir, að sanngjörn
og framsýn skipan alþjóðamála hlýtur að miða að kjarajöfnun meðal
þjóða og leggja þyngstar byrðar á auðugu ríkin, þar á meðal ísland.
Sem fyrsta skref í rétta átt eiga íslendingar þegar að hætta að þiggja
framlög frá alþjóðastofnunum. Síðan eiga þeir að taka mjög vaxandi
þátt í þróunarhjálp fyrir milligöngu alþjóðastofnana og ná sem fyrst
settumarki Sameinuðuþjóðanna um 1% þjóðarteknatil þróunarhjálp-
ar. Framlagi íslendinga ber einkum að beina að þeim framkvæmdum
þar sem þeir hafa af sérstakri reynslu að miðla.
Alþýðuflokkurinn vill að þróunarríkin verði studd í baráttu sinni fyr-
ir efnahagslegu og pólitísku sjálfstæði. Hann fordæmir þær leifar ný-
lendustefnunnar, sem felast í arðráni ríku þjóðanna á náttúruauðlind-
um og vinnuafli fátæku þjóðanna. Hann styður sókn frelsishreyfinga
gegn innlendri og erlendri harðstjórn og vill stuðla að samstöðu smá-
þjóða til verndar rétti sínum.
• Alþýðuflokkurinn berst fyrir því að til þróunarhjálpar fátækra þjóða
verði a.m.k. varið 1% þjóðartekna íslendinga.
• Hann leggur áherslu á, að tryggt sé að öll þróunarhjálp sem veitt verð-
ur af íslendinga hálfu, skili sér til réttra aðila og við það miðuð að
hún styðji viðkomandi lönd og þjóðir til sjálfshjálpar og sjálfsbjarg-
ar.
Utanríkisviðskipti
Smáþjóð hlýtur með sérstökum hætti að standa vörð um efnahagslegt
sjálfstæði sitt, ekki síst gagnvart hinum öflugu fjölþjóðafyrirtækjum
nútímans.
Því kemur ekki til greina, að íslendingar leyfi erlendu vinnuafli eða
fjármagni frjálsan aðgang að landi sínu. En íslendingum er hagur að
því að semja við önnur ríki um gagnkvæma lækkun tolla og afnám við-
skitpahafta, til þess að geta flutt út sjávarafurðir með sömu kjörum og
samkeppnisþjóðir á því sviði og til þess að tollmúrar hindri ekki upp-
byggingu íslensks útflutningsiðnaðar.
Utanrikisviðskiptin má ekki binda um of við ákveðna heimshluta,
þannig að efnahagslegu sjálfstæði þjóðarinnar stafi hætta af. Það er
því ekki nóg að semja við viðskiptabandalög í Evrópu um tollalækkan-
ir, heldur á ísland smám saman að hverfa frá verndartollastefnu gagn-
vart öllum ríkjum.
Landhelgi og hafréttur
Tveir þriðju hlutar jarðarinnar eru hafsvæði. Framtíð mannkynsins er
mjög undir því komin, að auðlindir hafsins séu varðveittar og tryggð
nýting þeirra til framleiðslu matvæla og annarra verðmæta.
Strandríki hafa hlotið rétt til 12 mílna algerrar lögsögu og 200 mílna
efnahags- og fiskveiðilögsögu. Úthafið utan þeirra marka á að vera
sameign mannkyns undir alþjóðlegri stjórn á vegum Sameinuðu þjóð-
anna. Afrakstur af auðlindum úthafsins renni til fátækra þjóða.
200 mílna fiskveiðilögsaga leggur íslensku þjóðinni þær skyldur á
herðar að varðveita fiskstofna og aðrar auðlindir þessa mikla hafsvæóis
og tryggja fullan afrakstur þeirra. Til þess verður þjóðin að beita vis-
indalegri þekkingu og ítrasta aga, ella fyrirgerir hún siðferðislegum rétti
sinum til þessa mikla matarþúrs.
Alþýðuflokkurinn styður ábyrga nýtingu og öfluga gæslu fiskveiði-
landhelginnar. Flokkurinn telur, að íslendingum beri að styðja alþjóð-
lega nýtingu úthafsins, svo að það verði þáttur í félagslegri baráttu
mannkvnsins við hungur, heilsuleysi og fátækt.