Sameiningin - 01.04.1945, Side 12

76
binda enda á hinar eilífu deilur þeirra og vígaferli. Þannig
varð það, árið 1264 að Alþingi viðurkendi konung Noregs,
sem konung íslands með sérstökum skilyrðisbundnum samn-
ingi. Þannig var áskilið að konungur skyldi vernda friðinn
á íslandi, og sjá um flutning nauðsynja til landsins. Hings-
vegar skyldu íslenzk lög gilda á íslandi, og öll stjórn innan-
lands vera í höndum landsmanna sjálfra. Konungur gekk
tafarlaust að þessum skilyrðum, en gleymdi þeim næstum
jafn tafarlaust. Síðar varð ísland, ásamt Noregi, hluti af
danska konungsríkinu, og hefir nú staðið í sambandi við
Danmörku frá árinu 1380 til þessa dags.
Á þessum öldum, eða skömmu eftir 1100 tóku íslendingar
að rita lög sín og sögu landsins. Síðan hófst blómleg bók-
mentaöld, sem hefir kastað svo miklum ljóma yfir ísland
að það hefir stundum verið kallað “sögu eyjan”. Þegar
ljós menningarinnar voru að slokkna á meginlandi Evrópu
brunnu þau skærast norður í höfum. Þá voru íslendinga-
sögurnar og Eddurnar færðar í letur og fjöldi annara merkra
rita, sem varpa miklum skilningi yfir fornsögu og baráttu
hins norræna kynstofns.
Þegar landið var orðið að nýlendu Dana, dofnaði bráð-
lega yfir andlegu lífi landsmanna, og aðstæður allar breytt-
ust til hins lakara. Landsmenn urðu að lúta vilja og valdi
hins erlenda konungs í öllum hlutum, áttu enda flestar sínar
lífsnauðsynjar undir honum og kaupmönnum hans. Þar við
bættist hverskyns ofríki og ofstæki, svo hagur fólksins varð
í mesta máta bágborinn. Kom svo að lokum að nærri • lá
landauðn eftir eldgosin miklu 1783. En þótt þjóðin næstum
sykki í haf örvæntingarinnar gleymdi hún þó sjálfri sér
aldrei, sögu sinni né erfikenningum, og lét aldrei með öllu
af andlegri iðju sinni. Þetta hefr jafnan verið eðli hinnar
íslenzku þjóðar, veikleiki hennar og styrkur.
í byrjun 19. aldar hófst nýtt framfaratímabil og bók-
menntaiðjan fékk þá aftur byr undir vængi. Nú hófst fyrir
alvöru hin langa barátta fyrir auknu frelsi. Margir tóku
þátt í baráttu þessari, en einn stóð öllum framar, Jón
Sigurðsson, sem nefndur hefir verið “sómi íslands, sverð
og skjöldur”. Árið 1874 fékk þjóðin stjórnarskrá. 1. desember
1918 varð ísland sjálfstætt koniyigsríki í persónulegu kon-
ungssambandi við Danmörku. Með samningi milli íslands
og Danmerkur, sem gilda skyldi til 1. jan. 1944 átti Dan-
mörk að annast um utanríkismál Islands, þó undir umsjon