Íslendingur - 03.11.1922, Side 1

Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Aðalstræti 16.
VIII. árgangur.
Akureyri, 3. Nóvember 1922.
45. tölubl.
T i J ,, D a g s“.
Blaðið »Dagur« hefir, eins og
eg bjóst við í riti mínu »Verzlun-
arólagið«, gert ritið að umtalsefni,
eða öllu heldur mig, því af grein
þess blaðs er trauðla hægt að sjá,
að blaðið sé að tala um það rit,
heldur um alt annað rit. Svo víða
er talað um umsagnir, sem alls ekki
finnast í mínu riti.
»Dagur« byrjar með því að tala
um lævísi mína og slægð, sem ritið
sé þrungið af. Hann um það. En
eigi munu það vera margir, sem
ritið lesa, sem staðfesta það, enda
er eðli mitt, að segja hlutina opin-
skátt eins og þeir eru, og fyrir það
hefi eg svo margt hnútukastið feng-
ið hjá þeim, sem kunna bezt við
sig í gruggugu vatni. Eg viður-
kenni þvf ekki það lof, sem blaðið
ber á mig, að eg sé lævís eða slæg-
ur, og lof er það, því engir geta
nú sem stendur komið ár sinni bet-
ur fyrir borð en þeir menn, sem
hafa þessa kosti. Uppskera »Tíma«-
klíkunnar er eitt dæmi þess.
»Dagur« segir, að eg ráðist »á
knéfallinn íslenzkan landbúnað á
þann hátt, að tortryggja í augum
almennings menn þá, sem fyrir er
beitt, og tortryggja í augum inn-
lendra og erlendra lánsstofnana
verzlunarfyrirtœki bœnda, fjárhags-
styrkleik þess og tryggingar«-.
Þetta er alls ekki rétt. Eg þekki
engin verzlunarfyrirtæki bænda önn-
ur en kaupfélögin, sem á »Tíma«-
máli eru kölluð Samvinnufélög. Þó
ritstjóri »Dags« lesi ritið upp aftur
og aftur til æfiloka, þá finnur hann
hvergi, að eg vilji leggja stein í
götu kaupfélaganna, eða að eg ásaki
þau, nema fyrir það eitt, að þau
lögðu ekki framan af allan arð sinn
í stofnsjóð til þess að geta safnað
sér sem fyrst hins sjálfsagða og
nauðsynlega veltufjár. Og það ætti
sízt að vera kaupfélögunum til skaða,
þó þau væru hvött til þess. Og
efnahag bænda yfirleitt segi eg ná-
kvæmlega eins og hann er, og væru
það því svik við lánsstofnanirnar
og almenning, ef eg segði hann
betri en hann er. Og mín umsögn
um efnahag bænda mundi hafa sár-
lítið að þýða. Aðalatriðið er, hvernig
lánsstofnanirnar sjálfar líta á efna-
haginn bygt á reynslunni.
En að öðru hefi eg fundið í riti
mínu; það er stofnun og starfsemi
»Sambands íslenzkra samvinnufé-
laga«. Pað skoða eg ekki fyrirtæki
bænda, heldur fyrirtæki fárra Reyk-
víkinga, sem flekað hafa kaupfélög-
in inn í það völundarhús. En »Dag-
ur« og »Tíminn« blandar þessu
saman í auðséðum tilgangi, tii að
fá menn til að trúa því, að eg vilji
skóinn niður af kaupfélögunum. Rit
mitt er þverí á móti vörn fyrir kaup-
félögin gegn sambandsvitleysunni.
Og þau munu reyna, að sú vörn
er ekki ástæðulaus.
»Dagur« segir, að það muni vera
öllum ljóst, er þektu ástandið hér,
er kaupfélögin stofnuðust, »að fram-
lag veltufjár var íslenzkum bændum
gersamlega um megn«. Petta er nú
vottorð hans um efnahag bænda.
Er það ekki að toríryggja »fjár-
hagsstyrkleik« bænda? Og mér er
spurn: Var þeim þá ekki líka um
megn, að ganga í víðtæka sjálf-
skuldarábyrgð, þar sem þeir gátu
búist við, að ailur bústofn þeirra
væri af þeim tekinn hvenær sem
verulegt misæri bæri að? . Eg lít
svo á, að þeir hafi haft enn minni
ráð á því, því að taka að sér sjálf-
skuldarábyrgð upp á allan fjárstofn-
inn skoða eg engu hættuminna fyrir
bændur en að setja fjárstofninn á
alt of lítið fóður, og að eiga á hætt-
unni að gerfella hann. Eg lít bjart-
ara á fjárhag bænda en »Dagur«.
Eg segi, að hver meðalbóndi hefði
átt að geta haft úrræði til að leggja
fram veltufé, svo sem 100 kr., um
leið og hann gekk í félagið, ef hann
hefði viljað leggja kapp á, að standa
í sem minstri sjálfskuldarábyrgð.
Og ef hann hefði ekki getað það
á einu ári, þá mátti nota 2 ár til
þess að safna fénu saman.
»Dag« undrar það, að eg skuli
ekki vilja hafa samábyrgðina víð-
tækari en fyrir einn hrepp, og segir
út af því með breyttu letri:
*En hver hœttumunur er á sjálf-
skuldarábyrgð innan hreppa, innan
heils sýslufélags, eða jafnvel innan
margra héraða, hefir B. Kr. láðst
að skýra frá í riti þessu.«
Það er full greinilega skýrt frá
þessum mismun í riti mínu, sem
þeir skilja, sem skilja vilja.
En úr því ritstjóri »Dags« sér
hér á engan mun, þá vil eg reyna
að skýra þetta með dæmi: Setjum
svo, að ritstjóri »Dags« sé meðal-
bóndi í t. d. Hrafnagilshreppi og
sé í hreppsnefnd, og að þar stofn-
ist kaupfélag fyrir hreppinn, sem
taki lán til vörukaupa, t. d. 15—20
þús. krónur, sem trygðar eru með
sjálfskuldarábyrgð allra hreppsbúa.
Samhliða stofnar Sambandið 41
kaupfélag, og ganga allir kaupfélag-
ar í sjálfskuldará'oyrgð fyrir skuld-
um allra þessara kaupfélaga og
skuldum Sambandsins, sem ekki
einungis verzlar við kaupfélögin,
sem eru í Sambandinu, heldur við
hina og þessa utanfélagsmenn, og
veitir þeim lán svo hundruðum þús.
króna skiftir á ári. Félögum þess-
um stjórna hinir og þessir menn,
sem ritstjórinn aldrei hefir heyrt eða
séð, þar á meðal ungir og óreyndir
Sambandsskólanemar, sem aldrei
hafa við verzlun fengist. Félög
þessi skulda, er skuldir eru minstar
á árinu, 8—12 miljónir krónur.
Heima í hreppi sínum þekkir rit-
stjórinn hag hvers manns, og veit
uni, hvernig hver einstakur hrepps-
búi fer að bjargast, og getur jafn-
vel sem dugnaðarmaður haft mikil
áhrif á ráðdeild og líðan hreppsbúa
sinna; svo veit hann nákvæmlega
um, hvernig kaupfélaginu í hreppi
hans er stjórnað. Allir efnaðri
hreppsbúarnir gæta þess, að kaup-
félagsskapurinu fari vel úr hendi og
að enginn hreppsbúi stofni skuld
hjá félaginu, sem hann ekki getur
borgað, sbr. lög Skagfirðinga frá
1907. Og allir' hreppsbúarnir finna
til ábyrgðar þeirrar, er þeir hafa
undirgengist, og vita, að skuldin
verður að borgast.
Sér nú ritstjórinn ekki neinn mun
á þessu? Og finst honum ekki, að
það sé fremur sniðið eftir hans efna-
hag sem meðalbónda, að ganga í
sjálfskuldarábyrgð fyrir t. d. 15—20
þús. krónum með mönnum, sem
hann nauðþekkir, eða að ganga í
sjálfskuldarábyrgð fyrir 8—12 milj-
ónum, eða jafnvel miklu meiru, með
mönnum, sem hann alls ekki þekkir
né veit um, hvernig stjórna sér og
verzlunarfyrirtækjum sínum. Mér
finst, að hann megi ómögulega
leggja út í að dæma um verzlun, ef
hann sér engan mun á þessu.
Og öreiga framfærslan í landinu,
sem ritstjórinn er að blanda hér
saman, á ekkert skylt við þessa
samábyrgð.
Svo segir ritstjórinn:
»Einstakir bændur hafa aldrei átt
greiðan aðgang að lánsstofnunum
til verzlunarlána. Eða getur B. Kr.
hrósað sér af því, að hann hafi sem
bankasijóri greitt götu bænda í þessu
efni? Tæplega verður það talið
honum til réttlætingar, þegar gífur-
yrði hans, árásir og ásakanir í garð
íslenzkra bænda verður metin í fram-
tíðinni«.
Hvar eru þessi »gífuryrði, árásir
og ásakanir í garð íslenzkra bænda«
að finna í riti mínu? Hvergi. Það
eru vísvitandi ósannindi,
Um að eg hafi ekki viljað styðja
verzlun bænda sem bankastjóri er
upptugga úr »Tímanum« fyrir mörg-
um árum. Svaraði eg því þá í
»Tímanum«, að eg hefði aldreineit-
að nokkru kaupfélagi um lán, enda
hafi þau jafnan verið hófleg og
sæmilega trygð. »Tíminn« fór þá
á stúfana og bað kaupfélögin að
votta hið gagnstæða, en fékk enga
áheyrn, sem ekki var von.
Þá komum við að málæði »Dags«
um kaupmenn, að gamla róginum
um þá.
Eg er enginn málsvari þeirra, og
tel þá geta svarað fyrir sig, þó eg
í riti mínu hafi látið uppi skýlaust
álit mitt á nauðsyn kaupmannastétt-
ar. Og vitanlega kemur það álit
mitt ekki heim við álit sósíalista.
Mér er því allur vaðallinn um kaup-
menn óviðkomandi.
Ekki trúir »Dagur« því, að það
geti haft áhrif á skuldaaukning
bænda, að þeir ekki fá að vita um
verð á innleggi sínu fyr en árið
eftir, og það þó jafnvel hafi komið
fyrir, að áœtlunarverðið hafi verið
svo skakt, t. d. á ull, að nœsta árs
ull nægði eklci til að borga áætl-
unarskekkjuna. Segir hann að ó-
mögulegt sé að breyta þessu; það
ríði í bága við verzlun á »samvinnu
grundvelli«. Hér held eg að ritstjór-
anum hafi orðið mismæli, og að
hann hafi ætlað að segja á póli-
tiskum grundvelli. Á samvinnu
grundvelli má alveg eins verzla, þó
sú aðferð sé notuð, sem eg benti
á í riti mínu, bls. 44. En pólitiska
tjóðurbandið slitnar við það, og
»Tíma«-klikan missir það úr hönd-
um sínum. í því liggja erfiðleikarnir.
»Dagur« felst á að nauðsynlegt
sé, að peningaviðskifti komist á í
landinu, en vill þó ekki fallast á
»viðskiftasjóðina«, sem gætu komið
þegar að haldi. Hann vill stofna
Samvinnubanka í því skyni. Með
hvaða fé? Á nú máske að flækja
bændunum inn í þriðju aUsherjar
ábyrgðina og að bankann eigi að
stofna á þeim grundvelli? Jú, það
er þjóðráð. Ef viðskiftasjóðirnir eru
stofnaðir, losnar pólitiska tjóður-
bandið, en ef Samvinnubanki er
stofnaður á þessum ábyrgðargrund-
velli, þá styrkist það enn meir. Hún
veit svo sem hvað hún er að gera
»Tíma«-kIíkan í Reykjavík.
Um stofnun skulda Sambandsins
vísa eg til ritlings míns á bls. 36
og víðar. Það er alls ekki misærið,
sem eitt hefir stofnað skuldirnar,
heldur mishepnuð sala Sambands-