Íslendingur - 14.08.1925, Page 1

Talsíini 105.
Ritstjóri: Gunsnl. Tr. Jónsson.
Strandgata 29.
XI. árgangur.
Akureyri, 14. ágúst 1925
35. tölubl.
mmmsmmmmmi akureyrar bio
Laugardags- og sunnudagskvöld kl. 9:
Feðgarnir í skóginum.
8 þátta kvikmynd úr frumskógum Ameríku. Aðalhlutverkið leikur
Miriam Cooper.
Miðvikudags- og fimtudagskvöld kl. 9:
MONTANA JIM.
Afarskemtileg mynd í 5 þáttum. Aðalhlutverkið leikur
DOUOLAS MAC LEAN.
Myndirnar aðeins sýndar tvisvar.
Samvinna
og pólitík.
i.
Dagur hefir undanfarið verið að
fræða menn um það, að kaupfélög-
in væru ópólitísk, og fært þeirri
fullyrðingu sinni til sönnunar, að
ekkert sé það í lögum félaganna
eða fundarsamþyktum, er fyrirmæli
pólitísk afskifti af hinum almennu
málum þjóðarinnar. En á sama
tíma heldur hann því eindregið
fram, 'að samvinnustefnan eigi að
vera pólitísk, og að allir samvinnu-
menn ættu »að ganga saman í pó-
litískar fylkingar.«
En skylt er skeggið hökunni,
segir máltækið, og Dagur segir, »að
sá, se/ti er kaupfélagsmaður, er og
pólitískur samvinnumaður,« en þó
séu kaupfélögin ópólitísk. Mun
eiga að skilja þessa röksemdafærslu
þannig, að hveitisekkirnir og annar
dauður varningur í kaupfélögunum
sé og eigi að vera fyrir utan pólitík,
þ. e. a. s. sala og kaup vörunnar,
en alt í félögunum, sem hafi sál og
skynjan, sé og eigi að vera pólitískt.
Það geíur ekki hjá þvf farið, að
kaupfélögin séu og veiði einn
liður í hinum pólitísku samtök-
um samvinnumanna, beinlínis eða
óbeinlínis, — þeim samtökum, scm
Dagur telur nauðsynleg fyrir vexti
og framþróunn samvinnuhreyfingar-
innar. Alt tal hans í gagnstæða átt,
eru hreinar og beinar blekkingar,
og í algerðu ósamræmi við það,
sein hann margoft hefir haldið áð-
ur fram.
Það hefir verið bent á það áður
hér í blaðinu, að samvinnufélags-
skapurinn væri pólitískur í tveimur
löndum aðeins, — íslandi og Rúss-
landi, alstaðar annarsstaðar væri
hann ópólitískur, og eitt helzta
grundvallaratrið hans algert hlut-
leysi í stjórnmálum. — Sambands-
samvinnusamtökin íslenzku og kom-
múnistarnir rússnesku tvímenna því
í »turniment«, eins og komist var
að orði, á móti samvinnafylkingum
allra annara þjóða.
Tíminn sagði raunar um daginn
að dönsku samvinnumennirnir, sem
til þessa hafa verið skoðaðir einna
öflugastir í Evrópu, væru á eftir
tímanutn. Saina mun álit hans og
Dags um hina ópólitísku samvinnu-
menn annara Ianda, — pólitísku
samvinnumennirnir íslenzku og rúss-
nesku eru brautryðjendur hugsjón-
anna. — í augum þessara blaða.
II.
Dagur lætur mikið yfir hugsjóna-
gnótt Framsóknar-ritstjóranna og
samvinnuforkólfa Sambandsins. —
Samvinnan er æfagömul hugsjón og
er raunar ekkert annað en hagnað-
arstefnan, sem uppi hefir verið svo
að segja síðan mannkynið varð til,
— búningurinn er lítið eitt breyttur,
það er alt og surnt, og ef um hug-
sjón er að ræða hjá samvinnurit-
stjórunum og yfirráðendum þeirra,
þá felst hún í því, að hafa puntað
samvinnubúninginn með pólitískum
bryddingurn.
Níðróg samvinnublaðanna urn
ritstjóra íhaldsins og ýmsa aðra úr
þeim herbúðum, mun frekar verða
að heimfæra undir hugarþel en hug-
sjónir, þó að hið fyrra leiði oft til
þess síðara. Mætti jafnvel kalla
níðið og óírægingarnar hugrósir og
og festa þær síðan í hnappagatið
á hinum pólitíska samvinnubúningi.
Dagur hefir með skrifum sínum
leittsamvinnumenn eftir hinni »kristi-
4egu grunnlínu«, sem kalla má og
hinn þrönga veg, inn á »hinn breiða
grun/V1; út frá honum liggur afti r
m. a. hinti breiði vegur, og allir vita
hvert hann stefnir. — Liggur leiðin
eftir honum?
SaiDniDisroíin enn.
Erlingur Friðjónsson, hinn prúði
og pennafæri/l) skrifar 5 dálka grein í
síðasta blaði Vm. utn »Verkfallið á
Siglufirði*. Mun hún eiga að vera
skrifuð í þeim tilgangi að verja
gerðir síldarstúlknanna þar, en er
þannig úr garði gerð, að hún gerir
þeim hið mesta ógagn og vekur
djúpa fyrirlitningu á höfuudinum,—
hafi þar verið á bætandi.
Lygar, ófrægingar og ógeðsleg-
ustu getsakir eru meginmál greinar-
innar. Algerlega óviðkomandi menn
eru dregnir inn í umræðurnar og
dróttað að þeim lúalegustu áfornr-
um. Níðrógurinn er taumlaus. Höf.
dregur t. d. upp mynd af »ríkishern-
uin«, eins og hann segir að »hug-
sjón* þeirra Jóns, Magnússonar og
Jóns Þorlákssonar hafi verið, hefði
hún komist í framkværnd, og hefði
þá gefist á að lífa síldarstúllairnar
reknar til vinnu »ineð uppreiddum
axarsköftum og byssustyngjum«,
eða »handteknar og færðar í bönd-
um í tukthúsið«. Slík og þvílík
hafi »hugsjón« ráðherranna verið
og þannig hafi hugarþel Björns Lín-
dals verið í garð síldarstúlknanna.
Að maður, sem á að heita að lrafi
óbrjálaða skynsemi, þó lítil sé, skuli
láta annað eins og þetta eftir sig á
prenti, mun dæmafátt, en lengi
getur vont versnað — og E. F. fer
síversnandi.
Ósannindi eru það hjá E. F., að
ísl. sjái eftir 25 aura hækkuninni,
sem síldarstúlkurnar fengu á tunn-
una. ísl. lagði engan dóm á kaup-
gjaldið annan en þann, að í meðal-
ári fengi síldarstúlkurnar sæmilega
borgaða vinnu sína með 75 aura
söltunargjaldi, vikupeningum og
öðrum hlunnindum, og hefir eng-
inn orðið til að mótmæla því. Bregð-
ist hinsvegar síldveiðin, verður
pyngjan vifanlega létl eftir sumarið,
en enginn okkar er sá spániaður,
að hann geti sagt í byrjun vertíðar,
hvernig að aflinn muni verða, svo
að hægt sé að haga sér eftir því.
Ennfremur eru það ósannindi hjá
E. F., að ísl. hafi sagt, að síldar-
stúlkurnar hafi verið ánægðar að
fara í fyrra með létta pyngju frá
Siglufirði. ísl. sagði, að stúlkurnar
hafi virst ánægðar er þær réðu sig
í fyrra með kjörin, sem þeim voru
boðin, en þar sem að veiðin hafi
brugðist/hafi margar farið heim með
létta pyngju. Á þessu er allmikill
munur, þótt E. F. sjái hann ekki.
E. F. þykist orðinn fróður um
síldveiði og síldarverð síðan að
bróðir hans og flestir helztu garpar
Verkamannafélags Akureyrar kom-
ust í þjónustu eða urðu hluthafar í
»stóra félaginu« á Tanganum. En ef
hann hefir þaðan, að síldartuunan
standi nú í 50 kr. dönskum í Kaup-
mannahöfn, þá væri betra fyrir hanh
að snú sér til annara með upplýs-
ingar, sem vita um verðið. Síðustu
boð í síld frá Khöfn voru tæpar 40
kr. tunnan, eða rúmum 10 krónum
lægra en E. F. segir. Ber altaf að
sama brunni hjá honum með sann-
söglina.
En þetta eru í rauninni aukaatriði..
Um samningsrof síldarstúiknanna
hefir ísl. ekki annað að segja en
það, sem hann hefir áður sagt, og
þó að E. F. segi það rakalaus ó-
sannindi, þá er það létt á metunum.
Mál þetta hefir verið skýrt svo greini-
lega í ísl., að þar er engu við að
bæta; og þó að síldarstúlkurnar mis-
skilji ráðningasamninga sína, þá
breytir það engu raunveruleikanum.
En það eru önnur samningsrof,
sein E. F. getur um og á þarf að
að minnast, og það eru samnings-
rof Verkamannafélags Akureyrar við
vinnuveitendur vorið 1924. E. F.
segir raunar að þau samningsrof
séu aðeins þvættingur úr ísl., en
þar fer hann með vísvitandi ósann-
indi eins og víðast hvar annars-
staðar, og skal nú sýnt og sarinað
að svo er:
í vetrarbyrjun 1923 gerðu stjórnir
Verkamannafélags Akureyrar og
Vinnuveitendafélagsins á Akureyri
samuing um kauptaxta, er gilda
skyldi frá 24. nóvember 1923 til 15.
júní 1924. Var samningurinn sam-
þyktur af báðum fétögunum og
undirskrifaðar af stjórnum þeirra.
Snemma í maí 1924 framber stjórn
Verkamannafélagsins þá ósk við
stjórn Vinnuveitendafélagsins, að
kaupgjaldið sé' lrækkað, þrátt fyrir
samninginn, um 20°/o. Vinnuveit-
endafélagið tekur málið til meðferð-
ar og samþykkir hækkunina frá maí-
lokum, eða hálfuin mánuði áður en
samningurinn var útrunninn. Bar
félagir.u vitanlega engin skylda
lil þessarar tilslökunar, þar sem það
gat heimtað uppfylling samnings-
ins til lokatíma. Er málið kom svo
aftur til kasta Verkamannafélagsins,
beitir Erlingur Friðjónsson sér fyrir
því, að félagið rjúfi samninginn og
setji nýjan kauptaxti frá 20. maí,
og þrátt fyrir mótmæli stjórnarinnar
— bróðir hans, H. F., var þá for-
maður félagsins — fær Erlingur
Friðjónsson þessu framgengt í fé-
laginu, — það gerir samningsrof að
lians undirlagi.
Stjórn félagsins datt ekki í hug
að bera á móti því, að hér væri um
samningsrof að ræða, og einn úr
henni, Gísli R. Magnússon, fanst
heiðri félagsins svo misboðið með
því að ganga á gerða samninga.
að hann gekk úr félaginu.
Þessu getur Erlingur Friðjónsson
ekki mótmælt, og ekki heldur þveg-
ið þann blett af sér að hafa gerst
frumkvöðull að samningssvikum.
En sér til réttlætingar segir hann,
að vinnuveitendur rjúfi oft samn-
inga, er þeir hafa gert sín á milli
um kaupgjald, og kemur með sem
dæmi síldarútgerðarmennina á Siglu-
firði, sem hafi gert samninga um,
að gjalda 75 aura í söltunarlaun á
tunnu, en hafi rofið þá að nokkrum
dögum liðnunr og gjaldi nú krónu.
Og þetta kallar E' F. hliðstætt dæmi
samningsrofum Verkamannafélags-
ins. Hann er altaf jafn gáfaður,
pilturinn. Hefir hann gleymt verk-
fallinu og kröfum síldarstúlknanna.
Um leið og útgerðarmenn féllust á
að ganga að þeim, var viianlega
þeirra fyrri samjiykt um 75 aura
söltunargjaldið fallin úr gildi. Hvar
samningsrofum er hér til að dreifa
mun enginn sjá nema Erlingur.
Frekar er vaðall E. F. ekki svara-
verður.