Íslendingur - 19.12.1946, Blaðsíða 5
Fiinmtudaginn 19. desember 1946
ISLENDINGUR
5
MEÐFERÐ HÚSDÝRA
LEIÐBEININGAR TIL BÆNDA
Effir Guðbrand HSíðar, dýralæknir.
TILKYNNING
Viðskiptaráð hefir ákveðið hámarksálagningu á eflirgreindum
vörutegundum svo sem hér segir:
1. Silfurmunir hvers konar:
í heildsölu ............................................ 16%
I smásölu:
a. Þegár keypt er af innlendum heildsölubirgðum .. 38%
b. Þegar keypt er beint frá útlöndum.............. 50%
2. íþróttaáhöld og tæki alls konar:
í heildsölu ............................................ 16%
1 smásölu:
a. Þegar keypt er af innlendum heildsölubirgðum .. 38%
b. Þegar keypt er beint frá útlöndum................. 50%
3. Enn fremur hefir Viðskiptaráð ákveðið, að hvers konar kústar
og burstar, sem ekki eru taldir annars staðar, skuli teljast undir 5. lið
búsáhaldaákvæðanna í tilkynningu Viðskiptaráðs nr. 2, 6. febrúar
1946.
Akvæði tilkynningar þessarar koma nú þegar til framkvæmda.
Reykjavík, 9. desember 1946.
Verðlagsstjórinn.
TILK YNNING
ViðskiffaróS hefir ókveðið effirfarandi hómarksverð
á brauðum:
Rúgbrauð, óseydd 1500 gr............... kr. 2.35
Rúgbrauð, seydd 1500 gr.................. — 2.45
Normalbrauð 1250 gr...................... — 2.35
Franskbrauð 500 gr..........,*........ — 1.40
Heilhveitibrauð 500 gr................... — 1.40
Súrbrauð 500 gr.......................... — 1.10
Wienarbrauð pr. stk...................... — 0.40
Kringlur pr. kg.......................... — 3.20
Tvíbökur pr. kg.......................... — 7.60
Séu nefnd brauð bökuð með annarri þyngd en að ofan
greinir, skulu þau verðlögð í hlutfalli við ofangreint verð.
Á þeim stöðum, þar sem brauðgerðir eru ekki starfandi,
má bæta sannanlegum flutningskostnaði við hámarksverðið.
Ákvæði tilkynningar þessarar koma til framkvæmda frá og
með 25. nóvember 1946.
Reykjavík, 25. nóvember 1946
Verðlogssfjórinn.
„íslendingur" birtir hér fyrstu
grein dýralæknisins í Norðlendinga-
fjórðungi uin húsdýrasjúkdóma og
meðferð liúsdýra, en hann lofaði
góðfúslega að rita hér í blaðið nokkr
ar leiðbeiningar til bœnda um þetta
efni. Vegna fjarvisla og anna hefir
hann ekki getað komið þessu við,
fyrr en nú. Ritar dýralœknirinn í
þetta sinn um
JÚGURBÓLGUR
Júgurbólgur eru líklega algengasti
og þrálálasti kvilli, sem bændur al-
mennt eiga við að stríða.
Þeir munu líklega fáir bændurn-
ir, sem ekki fyrr eða siðar hafa feng-
ið þennan vágest í fjósið, og sumir
hverjir eiga í mesta stríði við að
losna við hann aftur.
Þess vegna tel ég sjúkdóm þennan
í fremstu röð þeirra, er mestu eigna-
tjóni valda hjá búfjáreigendum.
Það er því tilhlýðilegt að skrifa
nokkuð um júgurbólgur, ef ske
kynni, að leiðbeiningar mínar gætu
varpað nokkru ljósi yfir uppruna og
eðli júgurbólgunnar, og ég mun leit-
ast við ao geía nokkar góo ráð al-
mennt í því sambandi.
Júgurbólgur finnast hjá öllum hús-
dýrum vorum, en langalgengastar og
þýðingarmestar eru þær hjú kún-
um.
Því er slegið föstu, að júgurbólgu-
orsökin eru alltaf gerlar af rnismun-
andi tegundum, og fer því gangur
sjúkdómsins eftir því, hvaða gerla-
tegund er að verki í það skipti.
Algengustu júgurbólgugerlarnir
eru þrenns konar og af þeim er Strep-
tococ-gerillinn langalgengastur. Allir
þessir gerlar lifa frjálst í náttúrunni
og berast því eðlilega með kúnum
inn í fjósin.
Að kýr fái ekki miklu oftar júgur-
bólgu en raun ber vitni um, stafar af
því, að óskemmdir spenar mynda
góða loku og varna innrás gerlanna.
Til þess að gerlarnir verði nógu
skæðir, þurfa þeir sérslök vaxtarskil-
yrði, en þau eru góð í sárum og
flumbrum á spénum. Það er mjög
algengt að kýr meiðist á spenum,
oft sjást aðeins marblettir, smá-
flumbrur eða smásár á spenabrodd-
inurn. Þarna eru þá fyrstu og algeng-
ustu skilyrði fyrir athöfnum júgur-
bólgugerlanna fyrir hendi, og þarna
er strax ástæða til þess að grípa inn
með því að lialda þessum meiðslum
hreinum með áburði og, ef hægt er,
með umbúðum líka.
Mér virðast menn gefa þessu at-
riði alltof lítinn gaum og hlýtur það
að stafa af vanþekkingu á eðli og
uppruna júgurbólgunnar.
Margir kúaeigendur segja mér, að
þeir liafi reynt að halda sárunum
hreinum og hafi borið júgurfeiti á
þau.
Þessar aðgerðir eru engan veginn
nógar, því að júgurfeiti er alls ekki
nógu sótthreinsandi né græðandi,
enda ekki selt sem sáralyf.
Notkun* júgurfeitis á sár stafar
sennilega af þeirri staðreynd, að
það finnst í baukum í hverju fjósi
og því handhægt.
Eg liefi reynt spenauppskurði á
fjölda kúa.
Við uppskurðinn skapast oft
nokkur sár einmitt í spenaopinu og
ættu því skilyrði fyrir júgurbólgu
að vera fyrir hendi, en ég hefi nú í
eitt ár, með góðum árangri, notað
súlfaáburð, sem borinn er á spena-
opið og lokar því vel auk þess, sem
áburðurinn er bæði vel sótthreins-
andi og græðandi. Áburð þennan
ættu allir bændur að eiga og láta
hann standa við hliðina á júgur-
feitidósinni í fjósglugganum.
Ef aðeins þessu ráði væri hlýtt og
áburðurinn notaður til þess að þekja
sárin og spenaopið milli mjalta,
mundu mikil verðmæti mjólkur bjarg
ast.
Fleslir þekkja sjúkdómseinkenni
júgurbólgunnar, en þar sem ég hefi
nokkrum sinnum rekizt á að brengl-
að er saman júgurbólgu og stálma-
bólgu, vil ég í örfáum orðum lýsa
einkennum hennar.
Þegar júgurbólga ])lossar upp, er
hún vanalega í aðeins einum júgur-
hluta.
Þessi júgurhluti er þá frábrugð-
inn þeirn heilbrigðu í því, að hann
stækkar nokkuð og er heitur og aum-
ur viðkomu. Mjólkin breytir þá strax
lit og verður vatnskennd með kyrn-
ingi eða jafnvel graftrarkennd.
Kýrin er þá oft með allháan hita
(40° C eða meira), er dauf í bragði
og étur ekki.
Ef þessi einkenni eru fyrir hendi,
ber strax að taka til óspilltra mál-
anna og berjast gegn bólgunni. Ef
engin meðöl eru fyrir hendi, og ekki
næst í þau strax, er fyrsta ráðið,
heitir bakstrar.
Heitir vatnsbakstrar auka blóð-
sóknina til júgursins og bæta þannig
skilyrði kýrinnar til þess að sigrast
á sjúkdómnum. Bakstrarnir verða að
vera vel heitir og þeim verður að
halda við júgrið vel og lengi.
Sömuleiðis er nauðsynlegt að
mjólka oft og vel úr sjúka júgurhlut-
anura (4—5 sinnum á dag).
í hverjum miólkurdropa, sem
mjólkast úr sýktum júgurhluta, finnst
hundruð þúsunda skaðlegra gerla og
þá má tæma út með tíðum mjöltum.
Gæta verður þess að mjólka ekki
valnsglundrið niður á pallinn, því
að þá verður júgurbólgan staðbund-
in í fjósinu.
. Þetta er þó sums staðar gert, og í
þeim' fjósum finnast því gerlarnir í
algleymingi.
í þessu sambandi vil ég geta þess,
að ráðlegt væri einu sinni á ári að
sótthreinsa pallana rækilega, annað
hvort með sjóðandi sódalút eða
C.oronalblöndu (og slíkum lyfjum).
Ur bólgnum júgurhlutum á því að
ínjólka í sérstök ílál og eyðileggja
þá mjólk lafarlaust.
Annað atriði, sem skiptir miklu
máli er, að ekki má mjólka úr bólgn-
um júgrum í sama mund, sem hinir
heilbrigðu júgurhlutar eru mjólkað-
ir. Þessa er ekki nóg gætt. Það er
ekki óalgengt, að kýr með júgur-
bólgu séu mjólkaðar í þeirri röð,
sem þær standa á palli í fjósinu og
síðan hver kýrin af annarri.
Bezta ráðið er að mjólka allar
heilbrigðu kýrnar fyrst, síðan heil-
brigðu júgurhlutana á kú þeirri,
sem hefir júgurbólgu og síðast úr
sjúka júgurhlutanum.
Oruggast er, ef sérstök manneskja
mjólkar sjúku kúna og aðeins hana.
Þareð bændur eru nú óðum að
koma upp mjaltavélum í fjósum,
aðvara ég alvarlega við að nota á-
höldin við kýr með júgurbólgu.
Við þessum bráðu júgurbólgum
finnast þó lyf, sem í flestum tilfell-
um reynast gagnleg.
Eg vil fyrst minnast á júgurbólgu-
áburði, sem hafa sama tilgang og
heitavatnsbakstrarnir; þeir eru víða
til í fjósum en ættu að vera í hverju
fjósi.
Þeir geymast vel og því lítil áhætta
að eiga eina dós. Heitu vatnsbakstr-
arnir eru tímafrekir, en áburðirnir
vinna svipað gagn.
Ef kýrnar fá háan hita,. samfara
júgurbólgu, er mjög heppilegt að
gefa þeim stóra súlfaskammla, þeir
slemrna hitann niður og í gegnurn
blóðið vinna þcir gegn gerlunum í
júgrinu.
Súlfaskammtarnir flýta fyrir eyð-
ingu júgurbólgunnar og gefa sjúku
kúnni fyrr lystina aftur.
Auk þessara lyfja, vil ég minnast
á hið nýja undralyf penicillin, en það
er nú fengin reynsla fyrir því í bar-
áttunni gegn júgurbólgum, og árang-
urinn er lofsverður.
Þegar lyf þetta fæst i nógu stór-
um birgðum og við vægara verði en
nú, þá er stigið nýtt og stórt skref
áfram í baráttunni gegn júgurbólg-
um.
En hvenær má-þá hætta fyrrnefnd-
urn aðgerðum?
Spurningunni er erfitt að svara,
en ég er viss um að margir hætta
aðgerðum of snemma.
Júgurbólgugerlarnir hreiðra þá
um sig í mjólkurvef og bandvef liins
sjúka júgurs, og bíða aðeins eftir
tækifæri til þess að hefja sóknina á
nýjan leik.
Það er því ekki ósjaldan, að
bændur uppgötvi, að júgurbólgan
tekur sig upp srftur, að vísu ekki eins
ákaft og fyrr, en- nóg til þess að
mjólkin breytir um lit, eða hersli eða
bris finnst í júgrinu.
Stundum er bólgan svo dul, að
eina aðvörunin er tilkynning frá
mjólkursamlaginu um að mjólkin
fari í annan eða þriðja verðflokk,
og ef ekki verði úr b'ætt, hætti sam-
lagið að taka mjólk frá þeim kúa-
eiganda. I þessum tilfellum er talað
um króniska eða langvinna júgur-
bólgu.
Þegar júgurbólgan verður kron-
isk er erfitt og oft ógerlegt að sigrast
á henni til fulls.
Hún tekur sig þá upp við hvaða
tækifæri, sem gefst, en algengast
mun það vera, ef illa er mjólkað, þó
ekki sé nema í eitt eða tvö mál; önn-
ur tækifæri eru:
Ofkæling i fjósinu, ef t. d. glugga
er gleymt opnum í vindátt yfir nótt-
ina, eða ef kýrin verður fyrir öðr-
um sjúkdómsáföllum, og mótstöðu-
afl líkamans deyfist um stundarsakir.
Kýr með króniska júgurbólgu
borgar sig ekki að hafa til frambúð-
ar, og er það oft mikið tjón um
góða gripi á bezta aldri.
Eina ráðið er því, að reyna með
öllu móti að berjast gegn bólgunni
á meðan Mn er í algleymingi og
hætta ekki aðgerðum fyrr en öll
bólga er horfin.
Til frekara öryggis ættu kúaeig-
endur alltaf að nota prufublöð þau,
sem fást ókeypis í mjólkursamlögun-
um.
Blöð þessi eru næm og segja strax
til um ástandið. Á blöðum þessum
eru prentaðar notkunarreglur. Þar
stendur meðal annars:
„Mjólk úr kúm með júgurbólgu
getur orsakað óhagstæðari flokkun
og verðfellingu allrar mj ólkurinnar.
Júgurbólga berst frá einni kú í
aðra. Hún lækkar nytina. — F'orð-
ist því útbreiðslu hennar.“
Eg vil svo enda þessi orð með því,
að brýna fyrir mönnum tímabærar
aðgerðir og hið mesta hreinlæti við
meðferð júgurbólgunnar.
Guðbrandur E. Hlíðar
dýralæknir.