Íslendingur - 10.05.1950, Blaðsíða 2

ÍSLENDINGUR
•Miðvikudagur 10. maí 1950
Útgefandi: Útgáfufélag íslendings.
Ritstjóri og ábyrgðarmaSur:
Jakob Ó. Pétursson.
Auglýsingar og afgreiðsla:
Árdís Svanbergsdóllir.
Skrifstofa Gránufélagsgata 4.
Sími 354.
Prenlsmiffja Björns Jónssonar h.f.
Engin
arðsúthlutun
Tvö stærstu samvinnufélög lands-
ins, Kaupfélag Eyfirðinga og KRON
hafa nýlega gefið út skýrslur um af-
komu félaganna s. 1. ár, og hafa þær
vakið nokkra athygli. Hvorugt félag-
anna greiðir nú arð til félagsmanna,
og eru skýringar forstjóranna beggja
hinar sömu: AÐ ÁLAGNINGIN SÉ
NÚ ORÐIN SVO LÁG, AÐ ÓHUGS-
ANDI SÉ AÐ GREIÐA FÉLAGS-
MÖNNUM ARÐ.
Um þetta segir framkvæmdarstj óri
KEA svo í skýrslu sinni:
„Þótt heildarvörusala félagsins
hafi enn haldist nokkuð í horfinu,
hvað peningaupphæð snertir, er þó
nú svo komið, að álagning verzlun-
arinnar gerir ekki betur en að skila
lögboðnum greiðslum í varasjóði
og tryggingarsjóði. Enginn eyrir er
eftir til arðsúthlutunar. Má þó jafn-
vel fullyrða, að raunverulega gefi
verzlunin ekki einu sinni í þessar
greiðslur, heldur sé það nú iðnaður
félagsins og ýmis önnur starfsemi,
sem að mestu leyti leggur fram vara-
sjóðsgjöldin." Og enn segir hann:
„Nú er álagning enn stórlækkuð
prósentvís á öllum vörum, sem
greiddar eru með nýja genginu. Má
því gera iáð fyrir, að yfirstandandi
ár verði enn óhagstæðara en árið
1949."
Vinstri blöðin hamra sí og æ á
því, og er Tíminn þar ekki eftirbátur
kommúnistablaða, að meginorsök
dýrtíðarinnar sé ofsagróði verzlunar
stéttarinnar, sem byggist á óhæfilegri
álagningu. Þó vita þessi blöð fullvel,
að árum saman hefir álagningin
verið lögfest og smám saman lækk-
uð, en jafnframt skorinn niður inn-
flutningur til verzlana og á þær lagð-
ur söluskattur. Afkoma stóru kaup-
félaganna með skattfríðindi sín og
aðra sérstaka aðstöðu fram yfir
aðrar verzlanir sýna e. t. v. Ijósar en
nokkuð annað, hverskonar fleipur
• þarna er um að ræða. Enda lætur
það að líkum, að fjöldi einstaklings-
verzlana, og þá fyrst og fremst smá-
vöruverzlanir, eru svo hart leiknar
af löggjafanum, að þær hljóta hver
af annarri að komast í þrot.
Kaupfélag Eyfirðinga selur vörur,
innlendar og erlendar, fyrir margar
tugmiljónir króna á ári hverju. Auk
skattfríðindanna, sem það og önnur
samvinnufélög njóta, selur það fram-
leiðsluvörur bænda: mjólk, kjöt,
gærur og ull o. fl. Endanlegt verð
Vor í lofti, en . . ¦ . — Enn er beðið
um bíla. ¦— Ovenjuleg skattheimta.
VORIÐ er nú loksins koraið í náttúr-
unni, og hafa sunnanvindar og hlýindi ráð-
ið hér ríkjum um nokkurra daga skeið.
Lóan er komin, og fleiri vormerki sýnileg.
En~ það var ekki vorhljóð í bankastjóra
Landsbankans, Jóni Árnasyni, þegar hann
kom í útvarpið á dögunum. Kvað hann
skorta fullar 200 millj. króna á gjaldeyris-
eign þjóðarinnar eins og hún þyrfti nú að
vera, og útflutningur næstu mánuði mundi
verða mjög lítill, jafnvel allt fram á haust.
Kvað hann liggja í bönkunum yfirfærslu-
beiðnir fyrir 60—70 millj. króna, sem eng-
inn gjaldeyrir væri til fyrir. Þá er það og
vitað, að fjöldi iðnfyrirtækja í landinu er
í þann veginn að loka vegna hráefnaskorts,
og er því fullt útlit fyrir, að atvinnuleysi
skapist meðal iðnverkafólks með vordög-
unum.
FRUMVARP kom nýlega fram á Al-
þingi um innflutning á 20 fólksbifreiðum.
Ekki veit ég um afdrif þess, en ég hef nú
oft hugsað um það, hvort við getum ekki
farið að flytja út bíla og afla okkur gjald-
eyris á þann hátt. Ég sé enga ástæðu til,
að við höldum áfram að flytja inn bíla,
þangað til hver fullvaxinn íslendingur,
jafnt karl og kona, getur eklð í eigin bfl.
Og ég tel alveg ástæðulaust að einn og
sami maður eigi tvo eða fleiri bíla, ef
hann ekki rekur bifreiðastöð til flutninga
á fólki eða vörum. Slíkan munað bæri
fremur að skattleggja en þólt maður leyfi
sér að búa í sæmilega rúmri íbúð.
FÁTT hefir vakið meira umtal og
gremju hér um slóðir, en hin fyrirvara-
lausa og mikla hækkun póst- og síma-
gjalda, er gekk í gildi þegjandi og skýr-
ingalaust 1. þ. m. Ekki hef ég séð f sunn-
anblöðum neina tilkynningu eða grein-
argerð um hækkunina, hvað sem veldur.
Þessi hækkun virðist einungis vera dul-
búin skattheimta til að bæta fjárhag^vand-
ræði ríkissjóðs eða stofnana hans, og kem-
ur hún lang-harðast niður á Akureyring-
um vegna hins hækkaða innsetningar- eða
stofngjalds. Meðan verið er að tengja
nýju tækin við innlagnir hinna nýju síma-
notenda (innlagnir frá sumrinu 1949), er
hækkuninni skellt á, og á þannig að skatt-
leggja hina nýju símanotendur á Akur-
eyri um samtals 120 þúsund krónur.
Mikið hefir verið talað um það við okk-
ur óbreytta borgara, í ræðu og riti, að
bregðast þegnlega við óhjákvæmilegum
hækkunum, er leiða myndu af gengislækk-
uninni, og munu flestir hafa hug á því,
ef ráðamenn þjóðarinnar sýndu fulla við-
leitni í að draga svo úr áhrifum hennar,
sem framast er unnt. Og þessu hefir fólkið
tekið rólega, svo sem skylt var. En ætli
hinir sömu menn að bæta nýjum klyfj-
um á herðar fjölda manns að ástæðu-
lausu samtímis því að verðhækkanir er-
lendra vara rýra kaupmátt launa þeirra
eða; peninga, þá er gálauslega s:glt. Lang-
þol íslenzkrar lundar á sín takmörk, og
það ber ráðamönnum vorum að hafa jafn-
an hugfast.
fyrir vörur þessar fá bændur ekki
fyrr en seint og síðarmeir, t. d.
mjólkuruppbót fullu ári síðar en
fyrstu mjólkurlítrar hvers árs eru
lagðir inn og seldir. Hefir félagið
þannig í umferð um lengri tíma all-
verulegt fjármagn frá bændum,
vaxtalítið eða vaxtalaust, og er það
mikill aðstöðumunur miðað við
venjulegar einkaverzlanir.
Engin ytri kreppumerki er að sjá
á KEA. Byggingar þess halda áfram
að rísa, eftir því sem fjárfeslingar-
leyfi fást, og ný fyrirtæki eru keypt.
Og þótt með ári hverju fækki þeim
vörutegundum, er teljast ágóða-
skyldar, er nú svo komið, að enginn
eyrir fyrirfinnst til greiðslu á arði
til félagsmanna.
Verzluriarstéttin hefir nú orðið
harðast úti allra stétta við dýrtíðar-
ráðstafanir hinna vísu landsfeðra á
undanförnum árum. Kunnugir full-
yrða, að hvergi í heiminum sé á-
lagning jafn lág og hér, en þó krefj-
ast sumir flokkar þess, að enn lengra
sé gengið í því efni. Greinargerðir
hinna tveggja framkvæmdastjóra
stærstu samvinnufélaga landsins
benda ekki til, að einstaklingar þeir,
sem enn fást við verzlunarrekstur,
búi við „ofsagróða" af völdum „ó-
hóflegrar" álagningar.
Á aðalfundi Bóksalafélags íslands,
er nýlega var haldinn í Reykjavík,
var samþykkt áskorun til Alþingis
um uppsögn á þátttöku íslands í
Bernarsambandinu, en fyrir skömmu
síðan gengu íslendingar í samtökin.
*
18 umsóknir hafa borizt um nýju
togarana, sem nú eru í smíðum í
Bretlandi. Þar af sækir Reykjavlkur-
bær um 6—7 og Hafnarfjörður
um 3.
*
Það slys varð á Bíldudal s. 1.
sunnudag, að sex ára gamall dreng-
ur drukknaði þar við bryggju.
Aðfaranótt 1. maí s. 1. kom upp
eldur í vélbátnum Svan, eign Har-
aldar Böðvarssonar á Akranesi, þar
sem báturinn lá við Ægisgarð í
Reykjavík. Er eldsins varð vart, fór
slökkvilið Reykjavíkur á staðinn, og
var þá talsverður eldur í bátnum.
Báturinn átti að vera mannlaus, en
er brotizt hafði verið inn í stýris-
húsið, sem eldurinn var m. a. kom-
inn í, fannst þar örendur maður.
Hafði hann komið með bátnum frá
Akranesi, og mun hafa farið um
borð í hann til að sofa, nóttina sem
eldurinn kom upp.
Braud og leikir.
AÍlir vita, að fólkinu líður bezt
eí það hefir bæði brauð og leiki,
þ. e. nóg að bíta og brenna, pg
bæfilegt skemmtanalíf. fslenzka
þjóðin hefir notið þessarar góðu
aðstöðu um margra ára skeið, en
nú -virðist sem sköpum sé að
skipta. Gjaldeyrisörðugleikai
þjóðarinnar eru svo miklir, að
skammta verður hið daglega
brauð úr hnefa, en því meiri
áherzla er lögð á leikina. R.kis-
sióður er þrautpmdur, þótt hann
hafi þraulpínt skattþegnana und-
anfarið mieð óhæfilegustu álög-
um í heimi, álögum, sem koma
þeim í þann ógeðfellda skilning,
að sparifjársöfnun og hverskon-
ar viðleitni til hófsams lífernis
sé refsivert athæfi, sem varði
upptöku leigna og tekna.
Á þessu erfiða ári höfum við
opnað Þjóðleikhúsið, sem við er-
um stoltir af, og er ekki nema
Wðlilegt, að því sé almennt fagn-
að. Hvað rekstur þess kemur til
rceð að kostaokkur, vil ég engu
um spá, en að sjálfsögðu verður
það okkur dýrt. Á sama árinu er
stofnuð stór symfóníuhljóm-
sveit, sem nú seilisí til ríkissjóðs
um stórframlög, og ætla má, að
kröfum sé þó í hóf stillt, meðan
verið er að fá Alþingi til að við-
urkenna nauðsyn framlags til
sveitarinnar. Er fjöldi erlendra
(innfluttra) manna starfandi í
sveitinni, eftir því sem mér er
tjáð. Okkur á því ekki að skorta
leiki, þótt brauðið sé knappt
skammtað.
Þetta er mál, sem gjarnan
mætti hugsa og ræða rmaira en
gert er. Við höfum orðið fyrir
hverju miljónatjóninu á fætur
oðru, vegna eldsvoða í fiskiðju-
"vierum, hraðfrystihúsum, veiðar-
færageymslum og iðnstofnunum
öðrum, og skip hlaðin matvælum
og öðrum nauðsynjum sökkva í
sæ. Samtímist haugast upp í bæj
unum allskonar starfsemi til að
pressa fé út úr iðjulausum ung-
lingum á kvöldum, svo sem knatt
borðsstofur, sælgætis- og tóbaks-
sölur og knæpur, ýmist mleð leyfi
yfirvaldanna eða í trássi við þau.
Og sumurin eru mjög notuð til
utanlandsferða, svo að á einu
einasta ári komu rralii 3 og 4
þúsund íslendinga til eins af
Norðurlöndum, skv, upplýsing-
um Ferðaskrifstofu þar í landi,
og var flest þessa fólks í skemmti
flerð að sögn. Er ekki rétt að
staldra við og athuga, hvar við
erum á vegi staddir,, spara gjald
tyri til skemmtiferða erlendis,
fjáraustur úr ríkissjóði til
skemmtanalífs o. s. frv., ætla
ckkur heldur meira »brauð« en
minni »{eiki«.
Borgari.
Vísnabálkur
Gamalt ljóðabréf
frá Árna Árnasyni til Jóns Jónssonar.
(Þýtt úr golfrönsku.)
Úr Tyrkja Kóran er efnið allt,
en óðinn samdi Djúnki prestur,
í guðfræði og skáldskap hann var hestur,
eins og þú hérna heyra skalt.
Afbragð hann kallast Adams sona
og yrkið hans þaS hljóSar svona:
Gott er aS hafa kork í kvarnir,
og kýrmeisum róa á hnísutjarnir,
frost er aldrei á fjallatindi,
fiSur er bezt aS þurrka í vindi;
I brekkuna renna allar ár,
ágætt er blý í netjaflár,
með' sólskini er bezt aS sveigja tréS,
salti er gott aS líma meS.
Oft rekur þara efst í hlíðum,
urðir er bezt að ganga á skíðum.
Gott er í vatni aS geyma bækur,
gott er aS hafa skráp í brækur.
Itar sem þykjast efnafróSir
úr ísjökum þeir byggja hlóðir.
Fes'.a má auga á flugi hagla,
með fluguvæng helzt má reka nagla,
oft sjá menn gyllta eldhúrbita,
oft er frostryk í sumarhita.
Mið er vissast að marka á skýi, ..
meitlar stæltastir eru úr blýi.
Kolið má þvo unz hvítt það verður,
úr keilulýsi er ostur gerður.
I akkeri er bezt að brúka smér,
barnagull ágætt hnífur er.
Oft synda hval!r fremst á fjöllum,
fífa sprettur í klettum öllum.
Á eikum í júlí ei sézt bar.
út springa blóm í janúar,
auð fézt á vorin aldrei tótt,
og um jólin er lang-stytzt nótt.
Reipi er gott að rista úr gleri,
roði sézt ei á hrútaberi,
næpur til ljósa nota má,
nei þýðir alveg sama og já.
I rigningu er bezt að raka hey,
rjúpur mest verpa í Kolbeinsey.
Að meiða og ljúga er mannsins heiður,
marglittan er bezt í fleiður.
Aldrei er fúin fjöl í gólfi,
það finnst ekki bragð að mýrarkólfi.
Hár vaxa mönnum helzt í lófum,
heilnæmt er loft í kolagrófum.
Við MiSjarSarlínu er mestur ís,
í mannshöfSi aldrei skríSa lýs.
Húsgangs má trúa hjali bezt,
í heiSríkju aldrei stjarna sézt.
Allvel má fela eld í púðri,
og allir hljóta gott af slúSri.
§varf þykir bezt í sjónir rekka,
saltsýru er mjög hollt að drekka.
Léttastar árar eru úr grjóti,
ágætt er bragð að tjöru og sóti.
Hreindýr margoft á hafi sézt,
hrafnarnir syngja fugla bezt,
eldfimastur af öllu er sjór,
endingarbeztir pappírsskór.
I austri er sólin oft á kvöldin,
einn þýðir sama pg mesti fjöldinn.
Á brunakletti helzt blómgast eikur,
brióstveikum manni er hollur reykur.
Á Alpafjöllum er ýsa mest,
á alfaravegi 'næði bezt,
heitari eldi er hafícinn,
sem hrafntinna á lit er svanurinn,
um hádegi mest er mánaskin,
frá maurildum oft má heyra hvin.
Framhald á 4. síðu.