Íslendingur - 01.04.1953, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 1. apríl 1953
ÍSLENDINGUR
Júlíus Havsteen, sýslumaður:
Rýmlun landhelginnor
jyrir íslemku
2. grein
Norðurland.
Naumast má ég óklökkur á það
minnast, að við höfum fyrir
löngu týnt niður hinum mikla
Norðurflóa, en svo var djúpið eitt
sinn nefnt milli Homs og Rauðu-
núpa. Allar sögulegar heimildir
um rélt til þess að loka þessum
flóa virðast því miður ekki fyrir
hendi nú, en hver veit hvað skeð
getur, ef þjóðin sjálf er nægilega
samstillt, einbeitt og löghlýðin í
landhelgismálinu.
Verður að líta á mið og veiði-
svæði hvers einstaks fjarðar og
flóa, sem inn úr Norðurflóa
skerst, fyrir sig, og er Öxarfjörð-
ur austastur.
Fyrir botni hans er sandur, og
ágætar slöðvar bæði fyrir fullorð-
inn kola og klakið.
Fyrstu árin mín í Þingeyjar-
sýslu gekk koli upp í Lónin inn af
firðlnum og velddist fullorðinn
og vel féitur koli í þeim á jóla-
föstu og voru í hotium bæði
hrogn og svil.
En strax og dragnótabátar
komu í fjörðinn, svo ég nú ekki
nefni togbátana, sem eru sýnu
verri, þá tók kolinn að þverra og
mátti heita horfinn fyrir friðun-
ina 1950, en nú er hann aftur far-
inn að leita upp.
Miðin. kennd við Rauðunúpa,
eru sum fyrir innan, sum utanvið
friðunarlínuna, en enginn vafi er
á því, að eftir að hún var- sett,
hefir gengd fiskjar aukizt á þess
um slóðum. Skjálfandaflói nefnd
ist gullkista Húsvíkinga eftir að
ég kom hingað, því kolinn var
mikill alla leið inn í botn flóans,
og á Húsavíkurhöfn veiddist hann
talsvert í net. Ýsan gekk vestan
vert í flóanum, einkum á haustin
og fyrri part vetrar, og öruggl
voru miðin við Mánareyjar og
Flatey. Hins vegar var svo skefja-
laus ágangur brezkra togara í
flóanum, alla leið inn í botn, þvi
að þar var inest af kolanum.
Fyrsta haustið mitt hér hélt
gamall enskur togari frá Hull, að
nafni Norman, inn undir Nátt-
Svo fóru dragnótabátar og tog-
bátar að koma í flóann og þá
varð nú ekki gullið lengi að
hveifa úr kistunni. Skjálfandi
tæmdist af ýsu og kola.
Nú, eftir að friðunarlínan var
sett 1950, er aftur kominn íiskur
í flóann, og í haust sem leið sá ég
torfur af ýsuseiðum innan við
hafnargarðinn hjá Húsavíkur-
höfða, en þau hefi ég aldrei séð
fyrr í höfninni, heldur aðeins
þorska- og ufsaseiði og smákola.
Af þessu ungviði eru stórar torí-
og eru þær sönnun þess,
hversu íslenzkir firðir og flóar
eru miklar og góðar klaks.öðvar.
Alla tíð hefir útgerð verið mik-
il og blóndeg við Eyjafjörð og
lifandi áhugi fyrir landhelgismál-
unum, enda bárust inér ekki færri
svör þaðan en úr firmn verstöðv-
um, Bjarna Áskelssyni, Grenivík,
Sigurvin Edílonssyni, Litla-Ár'
skógssandi, Jóhanni G. Sigurðs
syni og Svelnbirni Jóhannssyni,
Dalvik, Guðmundi Steinssyni, Ól-
afsfirði og F.lipusi Þorvaldssyni,
Hrísey. Og hinn siðastnefndi ger
ir það ekki endasleppt, því að
harin lætur skýrslu sinni fylgja,
eins og að framan getur, mjög
greinilegan og nákvæman upp-
drátt af öllum fiskimiðum alla
leið austan út mlðjum Skjálfanda
vestur fyrir Skagagrunn. Upp-
drátlur þessi, svo og skýrslan, sem
honuin fylgir, verður því eins og
staðselt einingartákn fyrir öll ey
firzku svörin, sem í öllum aðal-
atriðum ber saman.
ferðum með veiðarfærin utan
landhelginnar vegna togbáta (og
togara), sem sóttu fast að og
jafnvel lengra en leyfilegt er. Um
lúðumiðin er það að segja, að
gömlu miðin virðast fyrir löngu
búin að vera. Nú fæst afar sjald- urPolli’ en íriðlaust var vegna
an lúða, nema þegar sótt er vest-
ur á Skagagrunn, en sama glldir
um hana og þorskinn, að lrún er
smá og lrefir farið minnkandi hin,
s.'ðari ár“. í ýtarlegri skýrslu
segir Sveinbjörn Jóhannsson m.
: „Frá því að mótorbátar komu
vík hefir gefið mér af sjósókninni
á Húnaflóa og eyð.leggingu fiski-
miða og veiðarfæra þar, en þann-
ig farast honum orð: „Á haustin,
sem oft gáfust hér ágætlega með
afla, var lína lögð um allan Húna-
íióa, innst sem yzt í nefndum
„geira“.
En nú undanfarin 3 ár má
heita, að fisklaust hafi verið á öll-
um inn-miðum. Vorið 1950 var
inikil fiskgengd inni í Birgisvik-
farav.'kur um hábjartan dag og svo aö engum dettur í hug að
setti þar niður böju sína. Var mér
nú nóg boðið, mannaði vélbát ög
hélt að togaranum. Þegar skip-
stjórinn sá, á hvaða gestum hann
átti von, sleppti hami böjmmi og
gerði tvær tilraunir til þess að
hvolfa bátnum eða sigla hann í
kaf.
Er of langt mál að segja hér frá
viðureigninni, en svo fóru leikar,
að mér tókst með aðstoð varð-
skipsins að ná dónanum og fékk
hann dæmdan á Akureyri, þar
sem ég gjörðist kærandi sjálfur
ásamt varðskipsforingjanum. Vai-
hann staðinn að landhelgisbroti
uppi undir harða landi, og sektin
því mjög há.
Alls eru það 30 fiskimið, sem
kortið sýnir með nöfnum og stað-
setningu og þrettán þeirra innan
friðunarlínunnar nýju, 13 utan
líiiunnar og 4 báðum megin henn-
ar. Lýst er Lskitegundum og
botnlagi á hverju miði fyrir sig
og hvenær á það er sótt. Um
Vestur -og Austurkant Grímseyj-
argrunns segir: „Veiði er allt ár-
ið, eingöngu þorskur. Hér áður
fyrr voru þessi mið mest sótt af
eyfirzkuin línubátum, en eru nú
umsetin af togbátmn og togurum,
að en£
leggja þar línu í sjó“. Um miðln
norð-norðveslur af Grímsey seg-
ir: „Veiði allt árið, misjafnlega
váinh jiorskur, sæmilegur togbotn
og inikið togað þar á vorin“.
Þegar Bjarni Áskelsson heiir
lokið að segja skipulega frá mið-
unum vestan frá Skagagrunni
austur á Mánareyjargrunn, lýkur
hann skýrslu sinni með þessum
fyrst hingað til Dalvíkur hefir
með mjög litlum undantekning-
um verlð sótt á mið sein l'ggja
ca. 10—12 sjómílur N. N. A. af
Siglufirði, á svo kallaðar „Teng
ur“, framan af vorvertíð, og hélzt
það þar til fyrir nokkrum árum,
að togarar lögðu þau mið undir
sig, og varð þá nærri ómögulegt
að leggja þar línu, því að bæði
var það, að togarar lokuðu þess-
um fornu miðum, og eins hilt, að
þegar stærri bátar komu til sög-
unnar, þá fóru menn aðallega að
sækja vestur á Skagagrunn, því á
grunn.'nu höfðu togarar sig lítt
frammi vegna botnlagsins (hraun-
botn).
Onnur mið, sem grynnra
liggja, hafa og mikið verið not-
uð, sérstaklega í lakari sjóveðr-
um og þá haust og vetur.
Á ég þar við hin svo kölluðu
Fljótamið, sem liafa verið og eru
mjög fengsæl veiðipláss, og
engja menn miklar framtíðar-
vonir við þau, því að þau liggja
að langmestu leyti innan hinnar
nýj u markalínu landhelginnar
ásamt Skagafjarðardjúpinu, 6em
var og er afar þýðingarmikið
veiðipláss ílesta tíma árs“.
Um Vestur- og Austurkanlinn
á Grímseyjargrunni farast hon-
um oið 1 kt og Filipusi Þorvalds-
syni og telur togara og togbáta
hafa Iagt þau mið gersamlega
undir sig og á góðri leið með að °
eyðileggja þau, einkum togbát-
arnir, „með sitt sífellda skrap“.
Telur hann þessi gömlu og
góðu mið alveg úr sögunni sem
línumið. Enn segir Sveinbjörn:
„Þar sem márkalína landhelg'.nn-
ar liggur 4 sjómílur út af Gjögri
og Tjörnesi, með beinni línu á
milli, þá liggur mjög mikið og
gott veiðisvæði innan þessarar
línu, og er það afar þýðingarmik-
ið fyrir smábátaútgerðina11.
Frá Siglufirði og úr verstöðv-
um við Skagafjörð hafa mér ekki
borizt svör, en úr þessu hafa Ey-
firðingarnir bætt, eins og að
framan sést, því að mið þessara
veiðislöðva allra mega heita hin
sömu, nema skagfirzku innfjarð-
ágangs togara, sem sýndu fiski-
bátum hér hinn mesta yfirgang og
mokuðu upp fiski á þessum slóð-
um. Þannig var þetta sömulelðis
1951, en þá voru það sérstaklega
erlendir togarar. Brezkir togarar
sýndu þá fiskibátum hinn mesta
yfirgang, svo að lína var ekki
lögð á þessum slóðum.
Þá kom það ekki ósjaldan fyr-
ir, að togararnir spilltu veiðar
færum fiskibátanna. 011 flski-
veiði í Vatnsnesálnum hefir alger-
lega brugðizt s.I. ár, og enn er þar
algerlega fisklaust.
Sjómenn hér við Stcingríms-
fjörð byggja vonir sínar við
stækkun landhelgislínunnar og
veiðar í eynni með þorskanet á
t.'mabilinu frá miðjum apríl og
fram til 20. maí. Gekk þorskurinn
grunnt upp að eynni og inn í vík-
urnar, og gaf veiðin góðan arð
til ársins 1925, að dragnótabátar
voru einnig komnir á þessar slóð-
ir og spilltu henni. Húsvíkingar
héldu áfram að stunda róðra frá
Grímsey á vorin, breyttu veiðiað-
ferð og fóru með línu á hin dýpri
3g fjarlægari mið og gafst sæmi-
'ega uæstu finun ár, en svo komu
itlendu togaramir, einkum brezk-
r, á miðin, og þá var ekki lengur
á þau sækjandi fyrir innlendu
bátana. Á þeim áruin var í Gríms-
ey stórt hundrað manns heimilis-
ast, auk þeirra, sem við lágu á
vorin. Nú munu eyjaskeggjar
era um sjötíu, og haldi svona
ifram fækkuninni og brottflutn-
ngur úr eynni, má búast við því
ið Grímsey verði hin íslenzka St.
Kilda.
Norðvesturland og
Vestfirðir.
Vík ég mér vestur fyrir Strand-
ir, og verða þá á leið minni frá
Horni að Ritnum þessar víkur:
Hornvik, Hlöðuvík, Fljót og Að-
alvík, sem áður voru fiskisæl út-
ræði, Aðalvík, um 300 manna
verstöð og hreppur, en nú eru þær
illar í eyði, mestmegnis sökum
aflaleysis, og verður Slysavainar-
félag íslands að lialda við skip-
brotsmannaskýlúm á þessum
itöðvum, svo mannlaust er þar
orðið.
Er þá komið að fsafjarðar-
djúpi, en það er merkast allra
jarða landsins sökum þess, að
bar var fyrst sett mið við ísland,
ir nefnist Kvíarmið, og setti það
andnámskonan Þuríður Sunda-
’yllir, sem fór frá Hálogalandi til
fslands, ásamt syni sínum Völu-
^teini, og nam Bolungarvík og
bjó i Vatnsnesi. Fyrir staðsetn-
inguna tók húu til á kollótta af
bónda á ísafirði, og
mun ekki of goldið, því sjaldan
eða aldrei hefir mið þetta brugð-
izt, sem lesa má í Sturlungu, en
þykir þó, að of skammt hafi verið
farið, en um það tjáir víst ekki að
ræða.
Þess skal getið, að talsverður
fiskur var hér í Steingrímsfirði
s.l. sumar, og veiddist hann aðal-
lega á færi á smábátum, er stóð
stutt við.
Nú eru sjómenn að vona, að
vorganga komi eftir venju á sama
tíma og áður þ.e. í marzlok eða
aprílbyrjun. En óttast er þá, að
togarar komi á slóðirnar og eyði-
leggi allt fyrir bátunmn, því að
gæzlu hér á flóanum hefir ti’
þessa verið mjög ábótavant. Að
endingu vil ég geta þess, að fiski
bátar gerðir út frá Skagaströnd
hafa oftast aflað talsvert meira er
bátar hér. Þeir róa meira norðui
og út af Skalla, sem hefir reynz
happasælla, en þangað geta bátar
héðan ekki farið, það er of langt ylverj um
a.m.k. á veturna“.
Þessi síðasta skýrsla upplýsir,
hvernig brezkir togarar hafa bætt
svart ofan, því að hún þar segir? aS m landauðna; hafi
flettir ofan af því, að meðan ís- horft við fsafjörð árið 1236 ,.áðr
lenzka ríkisstjómin sýndi Bretum; figkr gekk upp á Kvíarmið“.
þá velvild, eftir tilmælum ríkis- . r. „
„ . „ , , Ln horfir nu ekki til landauðn-
stiornar btora-Bretlands, að , , , r .
t , , , , , „ ar ]>ar, þratt fyrir „Kviarmið ?
íresta iramkvæmdum reglugerðar „ . , „ _ v.
oo -i inm i r* t • 1 Guðmmidur H. Guðmundsson,
22. apnl 1950 um verndun fiski- r. ...
Lngjaveg a lsafiroi, svarai' spurn
dapurlegu orðum: „Samciginlegt armiðin, en þau liggja öll innan
með þessuin miðuin öllum er það,
að fiskur virðist alllaf fara þverr-
andi“. Ur skýrslu Sigurvins vil ég
varnarlinunnar nýju.
Skal því haldið á Húnaflóann,
en haim hefir verið, ásamt Þistil-
taka þetta: „Aðalmagn aflans firði, mest ofsólti flóinn norðan
fékkst undan Þorgeirs- og Hval-
lands af brezkum togurum, enda
vatnsfirði, innan landhelgi þeirr- er lýs'ngin ófögur, sem sýsluskrif-
ar sem nú giMir, enda hætta á! ari Frjðjón Sigurðsson í Hólma-
miða fyrir Norðurlandi gagnvart
útlendinguin, unz genginn væri
dómurinn í Haag, þá launuðu
enskir togaraskipstjórar þetta
kurteisa vináttubragð með því m.
a. að nota vel tækifærið eða hlélð
til þess að spilla bæði veiði og
veiðarfærum Húnvetninga.
Grímsey.
ingum mínuni m.a. á þessa leið
„Ilvað viðvíkur hinni nýju frið
unarl'nu gerir hún engan niismun
á friðun fiskimiða hér nema á
svæðinu í álnurn, þar útilokar
hún alla dragnótaveiði.
Togbátar gátu áður farið í áln-
urn inn á svo nefnt Kvíarmið og
töluvert iimar, en eftir lokmiina
geta þeir ekki farið nenia á Kög-
Áður en ég kveð Norðurland, urtrýni og inti undir Eldingar á
þykir mér hlýðg að minnast örlít-! vestari kanti.
ið á Grímsey, því svo var til forna Það miuiar miklu fyrir smærri
litið á eyna og gæði hennar, að Hnubáta. Út af Patreksfjarðarfló-
þar mætti „her upp fæða“, og anum verður nokkur rýmkun, og
mætti „her upp fæðá
þangað leitaði Guðnrundur bisk-
up góði með sitt flökkulið undan
ofríki Sturlunga.
Tveim árum áður en ég kom til
Húsavíkur eða vorið 1919, fóru
nokkrir Húsvíkingar að stunda
er það von okkar hér vestra, að
það hjálpi smmangöngum á vor-
in, ef varðskip væri haft á svæð-
inu um það leyti, sem fiskur
gengur, en misbrestur hefir orðið
á því eftirliti hingað til. Ekkert