Íslendingur - 08.05.1959, Qupperneq 5

Föstudagur 8. maí 1959
í SLENDINGUR
F'yrir nokkrum kvöldum var
kjördœmamálið tekið til um-
ræðu á fundi í Stúdentafélagi
Akureyrar. Framsögu í málinu
hafði Kristján Jónsson fulltrúi.
Hefir hann góðfúslega leyft
m
inu, skyldu þeir kosnir hlutfalls-
Islendingi að birta erindið, og , . T, . , . , ,, .
° kosnmgu. Pessi skipan helzt svo
fer fyrri hluti þess hér á eftir:
Kj ördæmaskipan og kosningar
til þjóðþinga hafa verið, um allan
hinn menntaða heim, sígilt vanda-
mál, sem þjóðirnar liafa glímt við
að leysa á sem réttlátastan hátt.
Segja má að kosningafyrir-
komulag og kjördæmaskipan
hverrar þjóðar sé táknræn um
menningu hennar, stjórnmála-
þroska og réttlætiskennd.
Við íslendingar höfum, ekki
síður en aðrar þjóðir, átt við
þetta sama vandamál að stríða.
Um kjördæmaskipan okkar hafa
ætíð staðið harðar deilur frá
því fyrsta, enda lætur það að lík-
um, að því máli hafi ekki upphaf-
lega frekar en öðrum verið þann-
ig ráðið að allir gætu vel við un-
að.
SíÖan við fengum okkar fyrstu
stjórnarskrá, árið 1874, hefur
kjördæmaskipunin verið felld inn
í stjórnarskrána og verður því
ekki breytt, nema eftir sömu regl-
um og venjulegri stjórnarskrár-
breytingu, þ. e. a. s. breytinguna
þarf að samþykkja, á tveim þing-
um með þingrofi og kosningum á
milli.
Ég vil nú í örstuttu máli gera
grein fyrir helztu breytingum,
sem gerðar hafa verið á kjör-
dæmaskipan okkar síðan alþingi
var endurreist.
Breytingar, sem gerðar
hafa verið.
Eins og kunnugt er var alþingi
endurreist, með konunglegri til-
skipun, 8. marz 1843 en kom þó
ekki saman fyrr en 1. júlí 1845.
Þingiö hafði þá aðeins ráðgef-
andi atkvæði um löggjafarmál,
þar sem landið hafði þá ekki feng-
ið forræði í sérmálum sínum.
Þingmenn voru þá 20 þjóðkjörnir
í einmenningskj ördæmum og 6
konungkjörnir. Ekki undu lands-
menn vel við þessa skipan, því að
á fyrsta þinginu komu fram 17
bænaskrár til konungs um breyt-
ingu á alþingisskipuninni.
Kjördæmaskipunin var svo
óbreytt til 1933. Þá var þing-
mönnum í Reykjavík fjölgað og
bætt var við allt að 11 svokölluð-
um landskjörnum þingmönnum
til jöfnunar milli þingflokka.
Árið 1942 var enn breytt til og
hlutfallskosning tekin upp í tví-
menningskj ördæmunum.
ræðum breytingar á kjördæma- fjörð, Austur-Skaftafellssýslu og
skipuninni. Svo virðist sem allir Dalasýslu með samtals 1984 kjós-
væru á einu máli um það, að kjör- endum á kjörskrá þá.
dæmaskipuninni þyrfti að breyta, \ Milli stjórnmálaflokkanna kem-
en deildu um leiðir þær, er fara ur fram, ekki síður, ósamræmi og
skyldi og ekkert varð úr fram- ringulreið.
kvæmdum. I Við kosningarnar 1956
| þingmannatala flokkanna og at
Skipan Alþingis nú.
Samkvæmt þessu er Alþingi nú
þannig skipað, að þar eiga sæti
allt að 52 þjóðkjörnir þingmenn,
þar af:
1. Átta þingmenn fyrir Reykja-
vík, kosnir hlutbundnum kosn-
ingum og jafnmargir til vara.
2. Sex þingmenn í eftirgreindum
kaupstöðum, einn fyrir hvern
kaupstaÖ: Hafnarfjörð, ísa-
Fyrri hluti
fuiltr.,
ræðu Kristjáns Jónssonar,
flutt á stúdentafundi
fjörð, Siglufjörð, Akureyri,
Seyðisfjörð og Vestmanna-
eyjar.
3. Tuttugu og sjö þingmenn kosn-
ir í einmennings- og tvímenn-
ingskjördæmum, þeim sem nú
eru, öðrum en kaupstöðum, og
hlutbundin kosning í tvímenn-
ingskj ördæmum eins og áður
segir. Síðan allt að 11 þing-
menn til jöfnunar milli þing-
flokka.
Þingmenn eru þannig jkosnir
með fernu móti:
1. Nokkrir kosnir í einmennings-
kjördæmum meirihlutakosn-
ingu.
2. AÖrir kosnir hlutfallskosningu
í tvímenningskjördæmum.
3. Enn aörir kosnir hlutfallskosn-
ingu í áttmenningskjördæmi,
þ. e. í Reykjavík.
4. Og loks eru svo 11 uppbótar-
þingmenn, kosnir eftir flókn-
um reglum, til jöfnunar milli
flokkanna.
Þetta mismunandi kosninga-
fyrirkomulag þekkist víst hvergi í
Gallað skipulag.
En eftir því sem tímar liðu
fram, og byggð færðist til í land-
inu, komu gallar núverandi kjör-
dæmaskipunar svo glöggt í ljós,
að sýnt þótti að breyting var ó-
kvæði á hvern þingmann með
uppbótarþingmönnum sem hér
segir, samkv. skýrslum Hagstofu
lslands:
Sjálfstæðisflokkur 19 þing-
menn. Atkvæðamagn á þingmann
1843 10/19.
Framsóknarflokkur 17 þing-
menn. Atkvæöamagn á þingmann
760 5/17.
Alþýöubandalag 8 þingmenn.
Atkvæðamagn á þingmann 1982
3/8.
Alþýðuflokkur 8 þingmenn. At-
kvæðamagn á þingmann 1894
11/8.
Ef halda hefði átt áfram að út-
hluta uppbótarþingmönnum þar
lil fenginn væri sem mestur jöfn-
uður fyrir alla þingflokka, þá
hefði orðiö að úthluta 49 þing-
sætum til viðbótar eða alls 60
uppbótarþingsætum.
Af þessum upphótarþingsætum
hefðu farið 26 til Sjálfstæðis-
flokksins, 11 til Alþýðuflokksins
og 12 til Alþýðubandalagsins.
Þá hefur það einnig komið
rúml. 30% atkvæða. Þetta handa-
lag, sem hlaut nafnið Hræðslu-
bandalag, og öllum er í fersku
minni, afhjúpaði svo augljóslega
hið gallaða kosningafyrirkomu-
lag, sem við nú búum við, að jafn
vel þessir sömu flokkar, er þeir
síðar mynduðu stjórn með Al-
þýöubandalaginu tóku upp í
stjórnarsáttmála sinn ákvæði um
það, að kjördæmaskipunin skyldi
lagfærð, þó að efndir yrðu engar
var þar á. Þetta, sem ég hefi nú talið
fram, þó að mörgu mætti viö
bæta, nægir til að sýna, að kjör-
dæmaskipunin er svo gölluö, að
breyting á henni þolir enga hið.
Þegar fyrrverandi ríkisstj órn
sagði af sér í des. s. 1. urðu Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn ásáttir um að beita sér fyrir
hreytingu á kjördæmaskipuninni.
Síðar kom svo í ljós að Alþýðu-
bandalagið átti samleiö með þess-
um flokkum, og hafa nú þessir
þrír flokkar lagt fram á Alþingi
frumvarp til breytinga á kjör-
dæmaskipuninni. Þessi breyting
er nú öllum kunn, en þó þykir mér
rétt að rifja hana upp í aðaldrátt-
um.
hjákvæmileg, þar sem ekkert
var lengur í kjósenda- 'í05 að ekki l5arf nema rúmk 100
samræmi
tölu bak við livern þingmann. Ef
litið er á nokkur einmennings-
atkvæða tilfærslu í vissum kjör
dæmum til þess að t. d. Sj álfstæð-
kjördæmi, eru nú á Seyðisfirði | Eflokkurinn lengi hreinan meiii-
426 kjósendur á kjörskrá, bak við j kiuta a þingi ut a lúml. 42% at-
einn þingmann, en í Gullbringu- kvæða'
og Kjósarsýslu eru 7515. Á Akur-
eyri
frv.
4640, í Dalasýslu 703 o. s.
Þá hefur' einnig komið í ljós að
uppbótarþingsæti koma æði
handahófslega niður.
í kosningunum 1949 komu sex
þingmenn að uppbótarþingmönn-
um meötöldum á þrjú minnstu
einmenningskjördæmin, Seyðis-
Hræðslubandalag.
Árið 1956 skeði svo það, að
Framsóknarflokkurinn og Alþýðu
flokkurinn mynduðu með sér
kosningabandalag og skipuleggja
á nákvæman hátt hvernig skipta
þurfi atkvæðum á milli flokkanna
þannig að þessir flokkar fengju
hreinan meirihluta á þingi út á
Tillögur, sem nú ligga
fyrir.
Landinu skaf skipt í 8 kj ördæmi
með hlutfallskosningu. Þingmenn
verða 49 kj ördæmakosnir og 11
landskjörnir. Kjördæmin verða
þessi: Miövesturlandskj ördæmi
nær yfir Borgarfjarðarsýslu, Akra
neskaupstað, Mýrasýslu, Snæfells-
1 og Hnappadalssýslu og Dalasýslu.
í þessu kjördæmi skulu kosnir 5
þingmenn, en nú eru í þessum
fjórum sýslum kosnir 4 þing-
menn.
Vestfjarðakjördæmi nær yfir
Barðastrandasýslu, ísafjarðar-
sýslur báðar, ísafjarðarkaupstað
og Strandasýslu. í þessu kjör-
dæmi verði kosnir 5 þingmenn
eða jafnmargir og nú eru.
Norðurlandskjördæmi nær yfir
Húnavatnssýslur báðar, Skaga-
fjarðarsýslu og Siglufjarðarkaup-
stað. í þessu kjördæmi eru kosnir
Framhald á 6. síðu.
rædd á flestum þingum fram til heiminum nema hér og hefur ver-
1874 þó að til breytinga kæmi iS m3°g umdeilt
ekki. Þegar landið fékk stjórnar- ÞeSar 1ýSveldi var stofnaS á ís'
skrá 1874 var sú breyting gerð, landi áriS 1944 voru strax "PP1
að þjóðkjörnum þingmönnum var háværar raddir um> aS setfa hinu
fjölgað upp í 30 og sum kjördæm- nýstofnaöa lýðveldi nýja stjórnar-
in gerð að tvímenningskjördæm- skrá °S bar Þá hæzt f Þeim um’
um, en meirihlutakosning höfð , , , ■ . .___
eftir sem áður. Þessi skipan helzt
svo að mestu óbreytt þar til ný
stjórnarskrá var sett 1920. Þar var
svo fyrir mælt að í Reykjavík
skyldi kjósa 4 þingmenn og enn-
fremur gerð sú breyting, að í stað
þess að viðhafa meirihlutakosn-
ingu eins og annars staðar á land-j^
Þótt vorið sé komið cru grund-
irnor ekki enn teknor að gróo og
heldur er kuldalegt að líta okkar
fagra Eyjofjörð. Myndin er tekin
fyrir tveimur dögum og sér yfir
Pollinn fram til Eyjafjarðarfjalla.