Íslendingur


Íslendingur - 06.04.1967, Blaðsíða 5

Íslendingur - 06.04.1967, Blaðsíða 5
Qxarfjarðarhérað - fagurt, veðursælt og frjósamt * AÐ ER FÁTT, sem fyrir augun ber, ömurlegra og sem vekur meiri óhugnað en að sjá vildisjarðir með næg- um húsakosti og mannvirkj- urn standa í eyði, þar sem fyrir fáum árum bjuggu stór ar fjölskyldur blómabúi, að því er virtist. — Við þá sjón rifjast upp í huganum ofur- lítið sögubrot um jörðina. •f*- einni þessari jörð hafa allir, sem þar hafa búið, grætt og búið rausnarbúi. Það er jörðin með mikla heita landið. Það þótti svo gaman að setja niður útsæðiskartöflur að vorinu, taka svo upp að haustinu og fá þá máske tvítugfalda uppskeru af þessum sætu og ilmandi kartöflum. Hjónin sem bjuggu þar síðast voru komin lengra að. Ekki munu þau hafa flutt með sér pyngjur fullar fjár og vitað hafa þau, að erfiðislaust myndi búskapur þar ekki bless ast. En þau áttu vilja og þrek, sem þeim nægði til að ala upp stóran hóp barna og koma hon- um til mennta eða manns, sem kallað er. Nú er jörðin í eyði. Húsin, sum nýlega byggð og önnur vel nothæf, standa auð og bíða eftir fólki, sem þangað vildi koma og setjast að. Hugsað verður mér líka til jarðarinnar í heiðinni sunnan við Fiskivatnið, e. t. v. beztu sauðjarðarinnar í héraðinu. Þar bjó bóndinn, sem átti fallegustu og þyngstu sauðina. Til hans var oft leitað, þegar menn voru í skuldakröggum. Hann iánaði mönnum og tók ekki vexti, en taldi sig hólpinn ef hann fékk aftur höfuðátólinn, en á því vildi oft verða misbrestur. Hann keypti jörðina sína eftir að lögin um sölu þjóðjarða komu til. Á manntalsþingi, þeg ar sýslumaður gerði út um kaupin, vildi hann fara að semja skuldabréf fyrir jarðarverðinu, en þá bara klappaði bóndi á vasann og sagði: -'Ég borga. Og síðan dró hann jarðarverðið upp úr vasanum. Á þessari jörð, sem nú er í eyði, eru allar bygg ingar undir jámi og flestai- gerðar af steinsteypu. En um silunginn var sagt, að hann væri beztur „soðinn lifandi úr vatninu“. Aliir sem þar eru upp fæddir en burtfluttir, eru haldn ir sárum trega og söknuði, þá iangar heim. Þá get ég ekki stillt mig um að staldra við héma, þar sem aðeins eru 50 metrar af þjóð- veginum heim að bænum. Þar bjó járnsmiðurinn og konan hans, hún var saumakona. Mörgum sinnum kom ég hing- að til að fá eitt og annað smíðað eða öðru komið í lag, og ég held að ég hafi ævinlega fengið úr- lausn minna erinda. Kemur sér nú betur, að mín samvizka er ekki alltaf að bíta og slá, ann- ars hefði ég kannske verið leið- ur yfir því, að hafa borgað hon um minna en átt hefði að vera. Þama er nýtízkuhús úr steird og peningshús jámvarin. Gras- ið bylgjar sig á í-ennisléttu tún- inu. Þó verður mér tíðast litið til fögru skógar-hæðanna og sil- Ungsárinnar við túnfótinn. Enn iangar mig að iáta hug- ann reika niður að sjónum. Þar átti ég í eina tíð góða vini. Hjá þeim fékk ég stundum lánaðan bát og réri á sjó með öðrum. Róið var örstutt frá landi, út á 5—8 faðma dýpi. Þar var fiski- mergðin svo mikil, að sakkan steytti á þorskinum áður en hún náði botni, og jafnvel komu fiskar í silungsnet lögð úr landi. Silungsveiði er þar ofurlítil. Og svo hefur æðar- fuglinn gefið til kynna, að hann vildi gjarnan taka sér þar ból- festu við Lónin, ef hann gæti orðið þar skjólstæðingur ein- hverra manna. Oft var ég gest- ur þessa vinafólks og kunni vel við mig í bjarta og rúmgóða eld húsinu, sem einnig var notað fyrir borðstofu, en sem vinnu- stofa á milli máltiða. Nú má telja, að þetta steinhús sé úr sögunni, en það heyrði ég að hefði þótt dálítið merkilegt, þeg ar það var grýtt, að ekki hefði heyrzt eins brothljóð úr nein- um tveim rúðum. Nú eru þessar jarðir, sem ég nefndi, allar í eyði. Einhvem- tíma, ekki alls fyrir löngu, hefðu þeir ekki verið taldir lán lausir, sem á þeim hefðu getað fengið ábúð eða eignarhald. Yngra fólkið hefur flutt til Reykjavíkur eða annarra staða, en gömlu hjónin, foreldrarnir, svo yfirgefið bústaðina og farið á eftir, til að geta verið í ná- lægð bamanna sinna. IIIIIIKIKIlIIIIIIIIIIIIIKimilKIIIII) eftir Jón Sigfússon kónda á Ærlæk lllllllllllllllllllllllllllllillflllll Þessu unga fólki vegnar að vísu vel. Það vinnur sér trúnað og traust allra, enda fengið uppeldi sitt hjá góðum foreldr- um, sómafólki, sem ekki mátti vamm sitt vita í neinu. Og við hagnýt ábyrgðarstörf í góðum félagsskap með okkar dásam- legu húsdýrum. AÐ ER FÁTT, sem oftar er minnzt á í ræðu og riti, en það sem nefnt hefur verið fólks- flóttinn úr sveitumun. Þó munu engir tala um það af meiri alvöru en við gamla fólkið, sem höfum alið allan okkar aldur við sveitabúskap, unnum sveita lífinu og höfum kynnzt ósvik- inni sveitasælu af eigin raun. Það hefur verið bent á, að það sé ekki von að yngri kyn- slóðin uni svipuðum kjörum, sem afi og amma bjuggu við og á þeim tímum þóttu góð. Það krefjist skemmtana- og menn- ingarlífs. Þetta er að vísu satt. Þó er það svo, að víðast hvar mun vera eitthvað að. Jafnvel í okkar ágætu og hreinu höfuð- borg, Reykjavík, sem líklega á hvergi sinn líka, þó leitað væri víða um heim, eru samt ýmis konar vandkvæði, sem minna hrjá sveitimar enn sem komið er. Á ég þar m. a. við það böl, sem stafar af aukinni neyzlu áfengis, og þá einkum kvenna og unglinga, og sem hlýtur að grúfa eins og dimmur skuggi yfir öllu fjölskyldulífi og upp- eldismálum æskufólks. E N HVAÐ er þá til ráða, sem til úrbóta mætti verða? Flestir, sem um þetta hafa hugsað, hafa helzt komizt að svipaðri niður- stöðu, þeirri, að skapa þéttbýlis kjarna út um sveitir landsins, þar sem skilyrði eru fyrir hendi. Þetta hefur þegar verið reynt á nokkrum stöðum, og virðist hafa gefið góða raun. Þar eru nú eftir tiltölulega fá ár risin upp smáþorp. Og verið staðsett búseta prests, læknis, skólastjóra, og svo kemur eins og af sjálfu sér fleira. Má nefna gistihúsarekstur, sem er alveg nauðsynlegur og sjálfsagður. É G VIL nú benda á, til athug- unar, glæsilegt hérað, sem ég held að hafi upp á allt það að bjóða, sem til þarf. Og það er Oxarfjörður. „Tign býr í tindum, traust í björgum. Fegurð í fjalldölum, í fossum afl.“ Það dylst fáum, sem um þess ar sveitir fara í fögru veðri að sumarlagi, að landið er frídt yfir að líta, fegurð þess dásam- leg. Svo eru líka márgir staðir með stórbrotna hrikafegurð. Má þar nefna Ásbyrgi, Hljóða- kletta, Hólmatungur, Foivöð, Hallhöfðaskóg og Landsbjörg. En inn á milli eru skjóllegir og töfrandi fagrir blettir, þar sem gott er að njóta hvíldar sér til sálubótar, ef tóm gefst til frá önnum dagsins. Hér er Hka straumur ferða- fólks um hásumartímann, bæði erlendir og innlendir gestir, sem víða hafa farið og hafa því nægan samanburð. Þeir segja að þetta sé eitt af fegurstu hér- uðum landsiris/ Og þarf þá ekki heldur að efa, að þetta finnst okkur sjálfum lika, en við þor- um varla að hafa orð á því af ótta við að ást okkar á sveit- inni geti ruglað dómgreindina. Um veðursældina er margt til vitnisburðar. Er þá fyrst að telja, að óvíða á landinu eru víðlendari skógar og kjörr en hér, og hafa þó verið langt um meiri áður fyrr, því víða finn- ast rótarfauskar í jörð og forn- ar kolagrafir á hinum ólíkleg- ustu stöðum, þar sem nú er með öllu skóglaust, og til eru mómýi-ar, sem sýna að þar hef- - ur áður verið stórvaxinn skóg- ur. Síðan hætt var að nota skóg til kolagerðar og eldsneytis, en það eru nú ekki nema fáir tugir ára, hefur það sýnt sig, að skóg ar hér munu færast út og stækka í framtíðinni. Stafar það líklega fyrst og fremst af því, að hér mun vera þurrari og eitthvað hlýrri veðrátta en í sumum öðrum héruðum. Lika má minna á, að í harðindavor- um, þegar ekki var jarðarbragð á Sléttu eða í Þistilfirði, þá var fé þaðan komið á jörð hingað í sveit. Vorið 1918 var komið mörgu fé af Austur-Sléttu hing að í Oxarfjörð á jörð, og þótti gefast vel. Líka ei-u um það sagnir, að vorið 1869 hafi mörgu fé úr Þistilfirði verið bjargað með því að reka það á jörð inn Myndin er frá Hljóðakletturri, tekin þegar yíir stóð kvikmyndun áí „Rauðu skikkjunni“. (Isl.mynd: — herb.) í Öxarfh-ði. Segir sagan, að þeg ar féð var rekið inneftir, hafi hvorki séð á dökkan díl í Þistil firði eða á Öxarfjarðarheiði, fyrr en komið var niður að' Gerðinu ofan við túnið í Sand- fellshaga, en þá skipti svo snögglega um, að þar var al- autt og svo var um allan Öxar- fjörð. Það má feví ;hugsa sér, þegar trúin á það vex, að hér á landi sé hægt að rækta nytja skóg, þá verði þetta hérað eitt með þeim fyrs.tu, þar sem hafin verður trjárækt. Ekki þarf að efa möguleikana til túnræktar, þvj . frá nyrzta . bænum, Núpi,, og suður eftir endilangri byggðinni skiptast á móaflæmi, sem ágæt eru ,til ræktimar, jarð.v.egur þykkur og frjór, en hins vegar skógi vaXTl" ar hlíðar. Það sem enn hefur verið ræktað, er hvei'fandi lítið saman borið við hitt sem eftir er. Það má því segja, að rækt- unarmöguleikar séu nær óþrjót andi. Neyzluvatn má teljast ágætt,' víðast hvar .i-uppsprettulindir og ár nær hjá hverjum bæ, nema .á Söndunum. Við" árnar- ■ eru víða vatnsaflsstöðvar,' árri- ar eru að heita má - jafnvatna árið um kring, svo aldrei verð- ur vatnsskortur. Hér væru því mikil skilyrði til þéttbýlis vegna þess, að nóg og gott er vatnið. Ekki ætti að þurfa að kynna fossana, Selfoss, Dettifoss eða Hafragilsfoss, eða Jökulsá, selri orkugjafa. Hinu veita menn síð ur eftirtekt, nú síðan tilbúni áburðurinn kom til sögunnar, með allri þeirri nýrækt sem nú tíðkast, að Jökulsá flytur með sér ógrynni áburðarefna, sem engum virðist detta í hug að notfæra sér, en fljóta i hafið engum til gagns. Mætti þó að sjálfsögðu með áveitum fram- leiða mikið heymagn, ef til vill ekki mikið minna en nú fæst af öllum túnum bæði í Keldu- hverfi og Öxarfirði. En þetta er eitt af því, sem bíður síns tíma. Áveitur munu eiga eftir að kom ast í móð aftur og þá verður vonandi þeirra blómaskeið. • •' En mai-gs þai-f búið við. Sam göngum hefur fleygt fram á síð ustu árum, bæði á láði, lofti og legi. Til Kópaskers er stutt leið. Hins vegar nokkru lengrá' til Húsavíkur eða RaUfarhafnar. Fáum við nú oft eitthvað af dag blöðunum sama dag og þau <eru gefin út. Mikið eykur það á fjölbreytni og fegurð héraðsins, að um- hverfis eru fagurlagaðir fjalla- tindar, en kringum þá og fjær víðáttumikil og frjósöm afrétt- arlönd, en eyjar úti á flóa til augnayndis. Þó margt hafi nú verið talið af Hfsnauðsynlegum gæðum, þá vantar samt eitt, en það er heitt vatn. Þó er ekki mikil ástæða til svartsýni í því efni. Víða eru hér fomar gosstöðvar til heiða, og á nokkrum stöðum í byggð eru laugar eða heitt land. Má þar meðal annars nefna Hrossa nálarhólma, þar var heit upp- spretta, er Grænilækur rann, frá. Nú hefur Bakkahlaup brot ið mikið af þessu heita landi og laugin horfin í fljótið. Norðan við bæina Skóga og Ærlækjar- sel, á leiðinni út að sjó, er heitt landsvæði, þar heitir Græni- blettur, og enn norðar í Tóftar- flögu er laug um 90 gráðu heit. Á einum stað við Brunná var volgur pollur með 16—20 gráðu hita. Mun áin hafa brotið þar svo hann sé horfinn í hana. Hvaðan þetta heita vatn kemur verður reynslan að leiða i ljós þegar boranir verða hafnar, éni enginn skyldi örvænta. Veiðivötn eru lítil og engin teljandi rækt lögð við að bætai þau sem þó að sjálfsögðu mætti. Hins vegar eru fisk- gengar ár, sem reynsla undan- farinna alda hefur sannað, að eru mjög góðar fyrir bleikju- silung. Svo að þrátt fyrir ein- hverja veiði á undanfömum öld um voru árnar samt blátt áfram fullar af silungi nokkuð fram yfir síðustu aldamót, að menn fóru að viðhafa nýjar veiðiað- ferðir. Kistur voru settar í ám- ar og silungnum ausið upþ á fáeinum áratugum. Er nú svo komið, að ámar mega teljast alveg dauðar. Hvenær þær, verða ræktaðar upp, er ekki' gott að spá um, en seint nrun það gerast alveg af sjálfu sér. í framhaldi af því, sem áður var sagt um möguleika til hey- öflunar, mætti benda á, að álit- legt myndi hér að koma upp verksmiðju til heymjöls- eða heykögglaframleiðslu. Mætti það verða til að auðvelda bú-' skap á Sléttu norðanverðri, Langanesi og Hólsfjöllum. , ÞaÐ VIRÐIST því tímabært að taka til gaumgæfilegrar at- hugunar hvort hér sé ekki til- valinn staður til þéttbýlis. Öxar fjörður er í hjartastað héraðs- ins, með sveitimar allt run- hverfis, og samgönguæðar tif allra átta. 11 5 ÍSLENDINGUI^

x

Íslendingur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Íslendingur
https://timarit.is/publication/675

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.