Íslendingur - Ísafold - 03.04.1971, Qupperneq 17

ÍSLENDINGUR-ÍSAFOLD - LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1971. 17
lcomið með tillögur um læknamiðstöðvar í stað hér-
aðslæknanna. Virðist það vera helzta lausnin á
læknaslcorti strj álbýlisins.
í því sambandi þarf að tryggja góðar samgöngur
til og frá læknamiðstöðvunum, t. d. með byggingu
sjúkraflugvalla eða kaupum á þyrlum. Þá verður
einnig að reisa sjúkraskýli við stöðvarnar, og má í
því sambandi benda á þörf fyrir elliheimili, þar sem
sjúkraskýlin gegna nú hlutverki þeirra að einhverju
leyti.
Þá er úrbóta vant, hvað varðar skipulagningu
þess, að nægilegt framboð sé á hjúkrunarfólki. Svo
virðist senr launakjör þessa fólks og kennara þeirra
komi í veg fyrir eðiilega fjölgun í greininni.
Það væri einnig æskilegt, að ríkið veitti þeim
styrk, sem þurfa að leita sérfræðings um langan veg,
þótt þeir séu ekki rúmliggjandi.
Hér má einnig nefna þjónustu tannlækna, þóít
hún heyri ekki undir opinbera stjórn. Það hefur
verið stefna allmargra sveitarfélaga að koma sér upp
tannlæknastofum og ráða til sín tannlækna. Það
virðist okkur eðlilegt, að tannlæknar verði við
læknamiðstöðvarnar, eftir því sem starfsgrundvöil-
ur er fyrir þá.
Þá viljum við einnig mæla með því að tannlækna-
þjónusta verði undir stjórn opinbcrra aðila, eins og
önnur heilbrigðismál.
I
. . . Starfsemi
félagsheimila . . .
Það verður að teljast undirstaða félagslífs í hverju
byggðarlagi, að húsnæði sé til þeirrar starfsemi. Á
síðustu áruin hefur verið ráðizt í byggingu margra
félagsheimila, og eru 46 félagsheimili í byggingu,
þar af 7 í kaupstöðum.
Þar sem bygging og rekstur félagsheimilis krefst
mikils fjármagns, hei'ur fjármögnun verið helzta
vandamálið.
Nú veitir ríkið styrk til hvers félagsheiinilis, er
nemur 40% af byggingarkostnaði þeirra. En þar
sem ráðizt hefur verið í að reisa á skömmum tíma
margar og stórar byggingar, er sjóður sá, sem lánað
er úr, kominn í þrot í bili, og geta því sveitarfélögin
orðið að bíða noklcur ár eftir fyrirgreiðslu. Til þess
að ráða að nokkru bót, á þessu hefur þó verið veitt
heimild fyrir útgáfu skuldabréfa.
En athugum nú, hvaða starfsemi fer fram í félags-
heimilum.
1. Á mörgum stöðum eru félagsheimilin notuð að
einhverju leyti til kennslu, sérstaklega íþrótta-
kennslu, en einnig til almennrar kennslu.
2. Þar eru haldnir fundir hinna ýmsu félaga, sem
starfandi eru í viðkomandi hreppi.
3. f þriðja lagi fara kvikmyndasýningar frain í
mörgum þeirra, en ekki hafa öll húsin aðstöðu
til þeirrar starfsemi.
4. Þar eru og haídnir dansleikir, spilakvöld og
leiksýningar, og mætti svo lengi telja.
Þetta er á engan hátt tæmandi listi, en hann
gefur þó nolckra hugmynd uni þá fjölbreyttu starf-
semi sem þarna fer fram.
Við reyndum að gera okkur grein fyrir því, hvort
þörf sé á að byggja fleiri félagsheimili.
Þegar lokið verður byggingu þeirra 46 húsa, sem
nú eru í undirbúningi, verða um 70 hreppar á land-
inu, sem ekki hafa fengið sitt félagsheimili. Það er
þó óraunhæft að draga einhliða ályktanir út frá
þessari tölu, þar sem allmargir þessarra hreppa eru
svo fólksfáir, að þeir eru í rauninni nafnið tómt.
En þessi tala gefur þó bendingu um, að þörf er á
fleiri slíkum húsum.
1. Við teljum, að æskilegt sé að reisa frekar lítil
hús til notkunar í sveitarfélögum, en héraðs-
samtök byggi svo aftur á móti stærri samkomu-
hús.
2. Nauðsynlegt er að nýta sem bezt fjármagnið,
með því að nota félagsheimilin til sem fjöi-
breytilegastrar starfsemi og jafnvel byggja þau
og reka í sambandi við skóla, t. d. mætti hafa
þar skólabókasöfn, sem nú stendur til að koina
upp, og eins þyrfti að skipuleggja byggingu
fyrir héraðið, sem heild, þannig að þau séu
elcki byggð of þétt.
3. Koma mætti á fót menningarmiðstöðvum til
þess að sjá um skipulagningu á dreifingu og
öflun efnis til flutnings í félagshcimilunum.
Sú starfsemi gæti t. d. orðið á vegum héraðs-
samtaka eða á vegum Sambands ísl. sveitarfé-
laga.
. . . Dreifing
sérfræðiþjónustu . . .
Mjög áberandi er, hve miðsækni allrar sérfræði-
þjónustu hér á landi er mikil.
Hér er ekki aðeins um það að ræða, að svo til
öil sérfræðiþjónusla hins opinbera hefur miðstöð
sína í Reykjavík, t. d. stjórn orkuinála, vegamála,
pósts og síma o. s. frv., heldur á þetta einnig við
um þá þjónustu, sem einkaaðilar veita, svo sem arki-
tektar, viðskiptafræðingar, verkfræðingar, sérverzl-
anir.
Þessi mikla miðsækni hefur í för með sér veru-
legan koslnaðarauka fyrir strjálbýlið. Þar kemur
ekki aðeins til ferðakostnaðar og tímatöf fyrir þá,
sem þurfa að sækja til Reykjavíkur, heldur leiðir
þetta ástand til greiðslustreymis frá sveitarfélögum
til Reykjavíkur fyrir þessa þjónustu.
Fæst sveitarfélög eru það stór, að þar sé um að
ræða næg verkefni fyrir sérmenntaða menn. Þess
vegna virðist eðlilegt að hugsa sér, að það yrði hlut-
verk landshlutasamtakanna, að ráða þá starfskrafta,
sem nauðsynlegir væru til að þjóna sveitarfélögum
sem og einstaklingum og fyrirtækjum.
Önnur hugsanleg lausn væri, að hið opinbera
flytti starfsemi sína að einhverju leyti burt frá
Reykjavík, en frumvarp í þessa átt, hvað varðar
verkfræðiþjónustu, liggur nú fyrir Alþingi.
. . . Þáttaka i félagslifi . . .
Elcki má gleyma þeim þætti félagslífs, er lýtur að
þátttöku almennings í félagslífi. I litlum sveitarfé-
lögum gefst tiltölulega fleiri kostur á að talca virk-
an þátt í t. d. stjórn sveitarfélagsins, ungmennafé-
lagsins, kvenfélagsins o. s. frv.
Fámennið veldur því líka, að hverjum einstakl-
ingi finnst hvíla á sér meiri félagsleg ábyrgð, þar
munar meira um hvern manninn. I þéttbýlinu hefur
það minna að segja, þó að einhverjir skerist úr leik
og í fjöldanum finnur einstaklingurinn til þess, að
framlag hans vegur smátt.
Þetta eru atriði, sem vel má taka tillit til við þenn-
an samanburð okkar.
Þá erum við komin að öðru atriði, sem sé því,
að hreppsfélög mega ekki verða svo fámenn, að
ekki séu einu sinni svo margir þar, að það nægi til
að fylla stöður í hreppsnefnd.
Sveitarfélög þurfa að vera það stór, að þau valdi
þeim verkefnum, sem þau þurfa að inna af hendi.
Þegar félagsleg aðstaða er slcoðuð í Ijósi þeirra
fólksflutninga, sem átt hafa sér stað til höfuðborg-
arsvæðisins, virðist það augljóst, að verri aðstaða
til menntunar og heilsugæzlu hefur átt sinn þátt í
þeirri þróun. Þó teljum við að atvinna hafi ráðið
þar meiru um.
Það, að næg atvinna hefur verið á svæðinu við
sunnanverðan Faxaflóa, jafnhliða betri félagslegri að
stöðu, hefur dregið fólkið þangað. Fólksfækkun í
sveitum á sér einnig eðlilegar orsakir eins og annars
staðar, þar sem framleðiniaukning hefur orðið í
landbúnaðinum og vélvæðing dregið úr þörf fyrir
vinnuafl.
Þá er það í sjálfu sér ekki óeðlileg þróun, að
þjóðin hafi lagt áherzlu á að byggja upp eitt svæði,
þar sem hún hefur verið fámenn og samgönguerfið-
leikar miklir.
Sú staðreynd, að Reykjavíkursvæðið varð fyrir
valinu, stafar örugglega af landfræðilegum orsölc-
um. Þar eru góð hafnarskilyrði allt árið og vetur
mildari en víðast annars staðar á landinu. Borgin
liggur lílca miðsvæðis við mestu láglendissvæðin,
og þar við bættust mjög auðug fiskimið.
En nú finnst mörgum, að vöxtur höfuðborgar-
svæðisins sé orðinn nægilegur og að áframhaldandi
vöxtur stafi nú af þeirri ástæðu einni, að borgin sé
stór og vaxi eftir sama lögmáli og stór snjóbolti, sem
hleður meiru utan á sig en lítill bolti.
En ef sporna á við þeirri þróun verður að gefa
mörgum þáttum gaum, t. d. landfræðilegum, og eins
þarf að hafa í huga dug og vilja þeirra manna, sem
svæðin byggja. Vöxtur Akureyrar hefur t. d. grund-
vallast á hvoru tveggja.
Og þá iná eklci gleyma því, að góð skipuiagning
félagsmála verður veigamikill þáttur, sem leggja verð
ur áherzlu á, ef önnur svæði en höfuðborgarsvæðið
eiga að vaxa eðlilega í samræmi við fólksfjölgun og^
atvinnuvegi þjóðarinnar.