Faxi - 01.11.1960, Blaðsíða 5

F A X I
137
„I þúsund ár höfum við setið við
sögur og Ijóð"
Góð alþýðumenning hefur um langan
aldur verið höfuðstolt íslenzku þjóðarinn-
ar, og svo segja fróðir menn, að án þess-
arar margra alda gömlu bókmenningar,
hefðum við aldrei endurheimt frelsi og
sjálfstæði úr hendi erlendrar þjóðar. Og
þessi menning okkar var fyrst og fremst
bundin við bók, sögu og fróðleik. Og
skólar landsins eru fast að því eitt þús-
und ára gamlir.
A fyrstu öldum sögunnar töldu spakir
menn skólahald óhjákvæmilegt, enda var
þeirra málsháttur á þá lund, að enga
betri eign væri hægt að öðlast en mikið
mannvit og vísdóm.
Þessi málsháttur breyttist að visu á
mesta niðurlægingartímabili þjóðarinnar,
þá var sagt, að bókvitið yrði ekki látið í
askana.
En samstundis og þjóðin öðlaðist sjálf-
stæði sitt og frelsi, óx aftur trúin á mátt
menntunarinnar og menn komust að raun
um, að bókvitið varð einmitt látið í askana
í bókstaflegri merkingu.
Og þetta er ekki bundið einungis við
okkur eina hér í þessu landi.
Hvar sem er í heiminum blasir sama
staðreyndin við: þar sem alþýðumenn-
ing er á háu stigi, þar er efnahagsleg vel-
megun einnig til staðar.
Þar sem alþýðumenning og alþýðu-
fræðsla er á lágu stigi, blasir örbirgðin við,
það eru hinar vannærðu þjóðir.
Um þessi atriði deila menn ekki, til
þess eru staðreyndirnar of augljósar.
Um hitt geta menn e. t. v. deilt, hver sé
hlutur skólanna í menningu alþýðu. Þó
er það svo, að trauðlega mun einuin eða
neinum koma til hugar í alvöru, að leggja
skólahald niður, menn geta deilt um mis-
langan skólatíma, námsefni o. s. frv. en um
sjálfa tilveru skólanna deila menn ekki.
Og til þess að hægt sé að starfrækja
skóla, þurfa þeir á starfsmönnum að
halda, helzt sérfróðum. Kennarar eru því
meðal hverrar menningarþjóðar allfjöl-
menn stétt, einnig hér á landi.
Viðurkennt er, að starf kennarans sé
hið mikilvægasta í alla staði, og til þessa
starfs þurfi yfirleitt úrvalsmenn. Nú er það
svo á þessari öld samkeppninnar, að til
þess að ná góðum starfskröftum í ein-
hverja starfsgrein, verður að greiða sæmi-
leg eða jafnvel ágæt laun.
Maður skyldi því ætla, að hér hjá okkur,
sem teljum alþýðumenningu beinlínis
undirstöðu sjálfstæðis okkar og tilveru
sem þjóðar, væri vel að kennara- og fræði-
mannastétt landsins búið, þannig, að þessi
stétt fengi jafnvel úrvalið af menntamönn-
um landsins árlega til endurnyjunar og
viðbótar.
Hver er svo raunin á? Á þessu hausti
hefir enginn komist hjá að heyra auglýs-
ingar dag eftir dag, þar sem boðin er laus
kennarastaða.
Það er sem sé mikið framboð af kenn-
arastöðum. En er þá mikið framboð af
kennurum? Og ef svo er ekki, hver er
ástæðan ?
Þegar þetta er ritað, seinnihluta sept.
vantar enn rúmlega tíu kennara á Reykja-
nesskaga, sunnan Hafnarfjarðar. Þó eru
sumir skólarnir þegar byrjaðir störf, aðrir
byrja eftir fáa daga.
Alls mun vanta til kennslustarfa við
barnaskóla landsins á haustinu talsvert á
annað hundrað af kennurum með tilskilið
próf.
Nú reka ýmsir upp stór augu og spyrja:
Hvernig stendur á þessu?
Svarið liggur vitanlega í augum uppi:
lág laun ásamt meira og minna slæmri
aðbúð og starfsaðstöðu, starfið erfitt, vanda-
samt og mjög vanþakklátt. Á þessu hausti
keyrir um þverbak með kennaraskortinn,
eins og kunnugt er. Kennarasamtökin
gerðu á s.l. vori ýmsar ályktanir í kjara-
málum stéttarinnar, sem þeir töldu algjört
lágmark þess, sem hugsanlegt væri að
kennarar gætu sætt sig við til þess að
halda áfram störfum yfirleitt, eða til þess
að vænta mætti einhverrar viðbótar í stétt-
ina.
Svar ríkistsjórnarinnar var einfalt nei,
stutt og laggott.
Þó veit ríkisstjórnin, að svo fremi, að
halda eigi áfram skólahaldi í venjulegri
mynd, þá er að skapast algjört öngþveiti
innan skólanna.
Undanfarin ár hefur skortur sérmennt-
aðra kennara leitt til þess, að fleiri og fleiri
lítt menntaðir menn hafa verið settir í
kennarastöður, og fræðslumálastjórn hefur
að lokum á hverju hausti getað dregið
andann léttara og sagt sigri hrósandi:
Jæja, þá er maður búinn að „leysa“ vand-
ann í þetta sinn.
En nú er svo komið, að á þessu hausti
munu þeir herrar trauðla leysa vandann,
jafnvel á þennan hátt, enginn fæst lengur
i kennarastöður.
Viðbúið er, að nú þegar á næsta vetri
verði nokkrir skólar ekki starfshæfir nema
að einhverju leyti. Og þeir sem eitthvað
hafa kynnt sér ástandið vita, að haustið
1961 muni alveg keyra um þverbak, verði
ekkert að gert.
Nú er spurningin, ætlar almenningur
í landinu að láta sig málið nokkru skipta
eða ekki? Vill fólkið, að börn þess fái
einhverja skólafræðslu eða alls enga? Það
er rétt, að menn átti sig á þessu spurs-
máli í tíma, áður en til þess kemur, að
skólunum verði lokað.
Vita menn kannski ekki almennt, að
byrjunarlaun við níu mánaða skóla eru
aðeins kr. 3.700,00 og hækka að fjórum
árum liðnum í kr. 5.200,00?
Dettur nokkrum heilvita manni í hug,
að hægt sé að fá úrvals starfsmann með
fimm ára sérnám að baki fyrir slík laun?
Ríkisstjórnin er nýhúin að segja þvert
nei við smávægilegum kjarabótakröfum
kennarasamtakanna. Afleiðingarnar blasa
óhjákvæmilega við, ef menn vilja við þær
kannast.
Hvað vill fólkið í landinu? Ætla for-
eldrarnir sjálfir að taka við starfi skól-
anna? Ef ekki, ef heimilin vilja enn sem
fyrr fá aðstoð skóla við að kenna börnum
sínum undirstöðuatriði almennrar mennt-
unar, svo sem tíðkað er um allan hinn
siðmenntaða heim, þá verður tafarlaust
að gera þær ráðstafanir, sem einar duga
til þess að gera kennslustarf eftirsóknar-
vert: það verður einfaldlega að hækka
laun kennara, hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr.
Sumir telja að vísu, að kennarar séu
ágætlega settir með sín löngu frí eins og
það er kallað. Gott og vel, segjum að
þetta sé svona.
En ef við fáum ekki ungt og efnilegt
fólk með neinu móti til að fallast á þessa
skoðun, þá fáum við heldur enga eða
mjög litla viðbót árlega í kennarastéttina,
eins og staðreyndin er nú í dag.
Stétt barnakennara mun því halda
áfram að eyðast af sjálfu sér, eins og hún
hefur gert hröðum skrefum s.l. tíu ár.
Sigurbjörn Ketilsson.