Faxi - 01.10.1999, Blaðsíða 3

FAXI Oklóber 1999
Skúli Magnússon:
^lmdr&tehhur
Skammt ofan við þjóðveginn í gegnum
Leiruna, nánar til tekið í vestur eða suð-
vestur frá vegamótunum niður að gamla
bænuin á Stóra-Hólmi og gamla golfskálanum,
en austan og innan við elstu þjóðleiðina, sem lá
neöan Langholts út í Garð, af vestanverðum
Berghólunum, er lítill grasi gróinn hóll eða gróin
þúfa, sem kölluö er Elínarstekkur. Þar var að
sögn heygð Elín, niðursetningur frá Gufuskálum,
sem dó á dularfullan hátt ál8. öld.
Sögn þessa og staðsetningu stekksins hef ég eftir
ábendingum Ólafs Sigurjónssonar frá Litla-Hólmi.
Þegar bílvegur var lagður um Leiruna, um og eftir
1920, var honum valið stæði ofan við byggðina,
skammt austan Elínarstekks. Þessi vegur var síðan
breikkaður, eins og fleiri þjóðvegir á árum seinni
heimsstyrjaldarinnar, og náði þá upp undir stekkinn,
sem var skammt ofan við veginn. Þegar þjóðvegur-
inn um Leiruna var malbikaður, um og eftir 1980,
var enn höggvið nærri hvílustað Elínar en þó ekki til
tjóns.
ÖRLÖG NIÐURSETNINGS
Það var sumarið 1787 að Elín Stefánsdóttir, blá-
snauður niðursetningur á Gufuskálum, fannst örend
í snærisspotta í hjalli þar skammt frá bænum. Vegna
deilna hennar og vinnumanns, þar á bænum, þótti
dauði hennar ekki einleikinn.
Haldgóðar vísbendingar fengust þó ekki unt að
Elín hefði verið myrt, þrátt fyrir réttarhöld. Þess
vegna var talið að hún hefði tekið líf sitt í skyndi-
legu æði, sem að hefði að borið um nótt.
Elín var því, samkvæmt kirkju- og landslögum,
heygð utan vígðrar moldar og var holað niður utan
túngarðs í Leirunni, í sauðfjárstekk frá bænurn á
Gufuskálum.
Láti Elínar og aðdraganda þess, svo og hulun líks
hennar og frágangi þess, er lýst í Dóma- og þing-
bókum Gullbringusýslu. Óttuðust grafaramir að Elín
gengi aftur og skáru höfuð hennar af um hálsinn,
lögðu líkið á grúfu, en lögðu höfuðið við þjóhnapp-
ana. Átti það að tryggja að hún lægi kyir.
Fyrir meðferðina á líkinu hlutu mennirnir dóma
og ákúrur yfirvalda. En aldrei fór neinum sögum af
ókyrrleika sem eignaður var þessari ólánsömu konu.
Ef einhvem tíma verður farið í frekari vegagerð
þarna ofan við þjóðveginn í Leirunni eða aðrar
framkvæmdir, er rétt að huga áður að fomum minj-
um á þessum slóðum og kanna hóla og þúfur
skammt ofan við veginn og flytja bein Elínar í
kirkjugarðinn á Utskálum, komi þau í Ijós. Þar eiga
þau að hvíla. Þá loks kæmist Elín Stefánsdóttir í sátt
við guð og menn, hlutskipti sem hún hlaut aldrei í
lífi sínu og við dauða.
Jón Hclgason ritstjóri skráði skilmerkilega frá-
sögn af dauða og greftrun Elínar 1787, í Sunnudags-
blað Tímans 9. febrúar 1969, bls. 108-112.
Þar studdist Jón við Dórna- og bréfabækur Gull-
bringusýslu.
I frásögn Jóns kemur þó hvergi fram hvar Gufu-
skálastekkur var. þar sem Elín var urðuð, en fyrr-
nefndur heimildarmaður minn og gamall vinur,
Ólafur frá Litla-Hólmi, benti mér á stekkinn ofan
við þjóðveginn á ferðum okkar úti í Leiru. Ólafur
kallaði stekkinn aldrei annað en Elínarstekk, en í
heimildum Jóns Helgasonar, virðist hann nefndur
Gufuskálastekkur og hefur það að líkindum verið
upprunalegt nafn hans. Eftir greftrun Elínar hefur
nafn stekksins breyst en hið eldra heiti líklega fallið
úr daglegu máli og gleymst.
.
Elínarstekkur: Þegar kevrt er út í Garð frá Kellavík er Elínarstekkur á vinstri hönd, eins og sjá má er Inn- Garðurinn á næsta leiti.
FAXI 51