Faxi - 01.05.2008, Blaðsíða 10

Líflegt á Miðbryggjunni í Keflavík, líklega sumarið 1932. Við bryggjuna lengst til vinstri er
vélbáturinn Merkúr. Hinir bátarnir eru Goðafoss, Jón Guðmundsson og Stakkur. Þeir þrír eru
ferðbúnir til að halda norður til sildveiða og hafa af því tilefni fána við hún. Baujuháta má
sjá á legunni og við siðu Stakks. (í 3. thl. Faxa 2006 er þessi mynd á bls. 8. Þar er Goðafoss
ranglega sagður vera Bjarni Ólafsson.)
vísan til afgreiðslubannsins á Keflavíkurbát-
ana lýsti Morgunblaðið ábyrgð á bátstapinu á
hendur Alþýðusambandi Islands. Samskonar
yfirlýsing um ábyrgð ASÍ á afdrifum Huldu
hafði þá þegar komið fram í orðsendingu út-
gerðarmanna í Keflavík til ASÍ eins og rakið
verður hér á eftir.
Keflavíkurdeilan
Deilumar sem risu út afbátshvarfinu tengdust
hatrömmum átökum verkafólks og atvinnurek-
enda í Keflavík. Einum og hálfum sólarhring
áður en Hulda fór frá Reykjavík réðst hópur
keflvískra formanna og útgerðarmanna til inn-
göngu að næturlagi á heimili Þorgerðar Ein-
arsdóttur prjónakonu að Vallargötu 7. Hugð-
ust mennimir sækja þangað Axel Bjömsson,
formann Verkalýðsfélags Keflavíkur og flytja
hann úr þorpinu. Milli 20-30 manns tóku þátt í
aðförinni að verkalýðsforingjanum.
Fyrr um kvöldið hafði einn þeirra, Ólafur
Bjarnason formaður, farið til hreppstjórans í
Keflavík, Sigurgeirs Guðmundssonar í Ak-
urgerði i Innri-Njarðvík, og beðið hann aó
koma til Keflavíkur í brýnum erindagerðum.
Þeir komu á heimili Alberts Bjarnasonar for-
manns undir miðnætti og hittu þar fyrir flesta
skipsstjórnendur og útgerðarmenn í plássinu.
Þeir tjáðu hreppstjóra að þegar skipa hafi átt út
saltfiski fyrr um kvöldið í skipið Vestra hefðu
verkamenn neitað að vinna og borið því við að
Axel Bjömsson hefði sagt að verkbann væri á
skipinu. Síðar kom í ljós að slíkt bann hafði
ekki verið lagt á skipið en vegna símabilunar
gátu útgerðarmenn ekki fengið það staðfest
þá um kvöldið. Þeir vildu að Sigurgeir hrepp-
stjóri yrði vitni að því þegar Axel væri kraf-
inn sagna um hverjar heimildir hans væru fyrir
verkbanninu og hvaða umboð hann hefði til
að skipa verkamönnum að neita að vinna. Þeir
kváðust jafnframt vilja koma honum strax burt
úr þorpinu og ef hann færi ekki með góðu yrði
hann fluttur nauðugur enda ætti hann ekki lög-
heimili í Keflavík og hefði ekki atvinnuleyfi
þar. Axel sagði síðar í kæru til sýslumanns í
Gullbringu- og Kjósarsýslu að hann væri lög-
skráður til heimilis í Keflavík og ræki þar bif-
reiðaverkstæði ásamt Þorbergi Sigurjónssyni,
varaformanni verkalýðsfélagsins.
Hreppstjórinn mótmælir
Hreppstjóri mótmælti strax ráðagerðum
útgerðarmanna og sagði viðstöddum að þetta
mættu þeir ekki undir neinum kringumstæóum
gera - hann myndi ekki liðsinna þeim við slíkt
athæfi og þeir yrðu að bera alla ábyrgð á því
sjálfir. Útgerðarmenn hétu þá á hann að koma
með þeim til vitnis um að Axel yrði ekki fyrir
meiðingum eða líkamlegu ofbeldi. Hreppstjóri
varð við þeirri bón og fylgdi þeim á vettvang.
Útgerðarmenn fóru síðan eftir miðnætti og leit-
uðu Axels, fýrst í Klampenborg þar sem þá var
hótel og síðar á heimili Þorgerðar á Vallargötu
7. Þar virðist Axel hafa leitað skjóls eftir að
honum fyrr um kvöldið höfðu borist fregnir af
hugsanlegri aðför útgerðarmannanna. Meðal
þeirra voru flestir forystumenn útgerðarinnar
í Keflavík, þar á meðal Sigurður Pétursson,
Elías Þorsteinsson, Arinbjörn Þorvarðarson,
Albert Bjarnason, Axel Pálsson, Sigurbjöm
Eyjólfsson og Jón Gunnarsson Pálsson.
Sautján ára unglingspiltur, Níels Breiðijörð
Jónsson, var í herberginu með Axel. Hann seg-
ir að Elías Þorsteinsson hafi komið fyrstur inn
og vakið Axel. Skiptust þeir á orðum en síðan
opnaði Elías hurðina og 6-7 manns komu inn
í herbergið. Fjöldi manns beið á ganginum og
neitaði að fara þrátt fyrir tilmæli og áminning-
ar húsráðanda. Þeir skipuðu honum að klæða
sig „með ógnunum um ofbeldi“ að því er Axel
sagði síðar í ákæru sinni. Þeir fóru síðan með
hann út í vélbátinn Bjama Ólafsson sem flutti
hann til Reykjavíkur. Kom báturinn þangað kl.
7 um morguninn.
Bannfæringin
Forsaga þeirra atburða sem leiddu til næt-
urheimsóknar keflvísku útgerðarmannanna og
harðvítugra deilna um ábyrgðina á afdrifum
Huldu var sú að nokkrir verkamenn og sjómenn
í Keflavík stofnuðu Verkalýðsfélag Keflavíkur
haustið 1931. Félagið gekk strax í Alþýðu-
samband Islands og formaður þess var kjörinn
Axel Björnsson. í janúar 1932 voru félagar
orðnir rúmlega 60 manns, karlar og konur. Um
það bil helmingur félagsmanna voru sjómenn,
hinir landverkamenn og konur. Eftir áramót
sendi félagið Útgerðarmannafélagi Keflavíkur
bréf þess efnis að félagið vildi semja um kaup
sjómanna á vertíðinni 1932. Heiftugar deilur
risu í kjölfarið. Töldu útgerðarmenn verka-
lýðsfélagið ekkert umboð hafa til að sernja
um kaup og kjör sjómanna. Sjómenn hefðu að
vísu gengið í verkalýðsfélagið en þeir væru þar
í minnihluta og aðeins lítið brot þess mannafla
sem stundaði sjó frá Keflavík, eða aðeins um
30 af 300 sjómönnum í plássinu. Verkalýðs-
félagið væri því ekki réttur aðili til að semja
um kaup sjómanna. Útgerðarmenn sögðu að ef
sjómenn stofnuðu sitt eigið stéttarfélag myndu
þeir senija við það um kaup og kjör og þeir
væru einnig fúsir til að semja við verkalýðs-
félagið um kaup landverkamanna.
Alþýðusambandið brást við þessu með því
að lýsa yfir afgreiðslubanni á Keflavíkurbáta
hvarvetna á landinu og skyldi bannið standa
þangað til útgeróarmenn hefðu að fullu sam-
ið við verkalýðsfélagið. Útgerðarmönnum
í Keflavík var tilkynnt þetta með símskeyti
sama daginn og Axel Björnsson var fluttur
til Reykjavíkur og daginn áður en Hulda hélt
úr Reykjavíkurhöfn í hinstu för sína. Morg-
unblaðið segir að ýmsum verslunum í Reykja-
vík hafi verið tilkynnt þetta munnlega, þar á
meðal kola- og saltverslunum. Skorar blaðið á
ríkisvaldið að grípa í taumana og spyr hvort
ekki sé tími til þess kominn fyrir réttsýna borg-
ara að mynda samtök gegn „ofbeldismönnurn
þessum“.
10 FAXI