Faxi - 01.05.2008, Síða 22

Gunnar Sveinsson, fyrrv. kaupfélagsstjóri:
Samfélagseign og samfélagsrekstur
- Framsöguerindi á fundi í Málfimdafélaginu Faxa i apríl 2008
Umræður standa nú yfir í okkar
samfélagi um breytingu á rekstri
tveggja stórra félagasamtaka.
Þ.e.a.s. Sparisjóðurinn ræðir um að breyta
sínum rekstri í hlutafélagsform og Kaup-
félag Suðurnesja ræðir um stækkun á
félagssvæði sínu og breytingu á úthlutun
arðs og hvernig það skuli framkvæmt.
Þessi tvö félagasamtök tengjast samfélag-
inu sem við búum í hvort á sinn hátt. Sveit-
arfélögin kjósa menn í stjórn Sparisjóðsins
og í lögum um samvinnufélög segir að ef
kaupfélag hættir starfsemi og er lagt niður
renna eignir þess til samfélagsins. Þannig
að öll sveitarfélögin á Suðurnesjum eiga
þarna hlut að máli.
Fé án hirðis
Ég hefi hugsað um þessi mál að undanfömu og
datt í hug að gaman væri að heyra álit ykkar
Faxafélaga á málinu. Ég ætlast ekki til að þið
ræðið málið frá pólitískum sjónarhóli heldur
félagslegum eða viðskiptalegum eða á þann
hátt sem hver og einn kýs. Fyrir nokkru kom
fram sú skoðun hjá Pétri Blöndal þingmanni
Sjálfstæðisflokksins í umræðum um sparisjóð-
ina og kaupfélögin að það væm félög sem eng-
inn ætti og væru félög án hirðis, eins og hann
orðaði það. Hann sagði m.a. „Ég dreg enga dul
á að ég hef ýmigust á fé sem enginn á“. Manni
virðist að hann hafi ímigust á öllum félags-
legum rekstri. Þó það sé ekki yfirlýst stefna
flokksins, hvað sem verður.
í Rússlandi á Sovéttímabilinu var ekki leyfð-
ur neinn einkarekstur. Jafnvel rakari fékk ekki
að reka sína stofu undir eigin nafni heldur varð
það að gerast í nafni sveitarfélags eða ríkisins.
Sumir einstaklingar hér á landi geta á sama
hátt ekki hugsað sér samfélagsrekstur, heldur
skal allt vera í einkarekstrarformi. Gott dæmi
Gtmnar Sveinsson á skrifstofu sinni í kaup-
félaginu.
um þetta hér hjá okkur er Hitaveita Suðurnesja
sem var í samfélagseign sveitarfélaganna á
Suðumesjum. Agæt samvinna var um rekst-
urinn og skiptingu ábyrgðarstarfa í samræmi
við eign og Hitaveitan skilaði góðum hagnaði.
Forystan brást
Ríkið ákvað að selja 15% eign sína í Hitaveit-
unni. Eðlilegast hefði verið að Reykjanesbær
hefði haft forustu um að kaupa þann hlut í
samstarfi við hin sveitarfélögin þannig að starf-
semin hefði haldið áfram á sama grundvelli.
En svo varð ekki, forystan brást. Reykjanes-
bær lagði áherslu á að einkafyrirtækið Geysir
Green keypti hlutinn og sundraði þar með sarn-
stöðu sem vel hafði gefist um árabil. Var þetta
gert af hugsjón eða spiluðu Ijárhagsleg öfl þar
inn í? Hitaveitan þetta óskabarn Suðumesja-
manna var síðan niðurlægt og ráðstafað sem
skiptimynt í umræðunni um Hitaveitu framtíð-
arinnar.
Ég hefi verið að kíkja í 100 ára afmælisrit
Sparisjóðsins og samskonar útgáfu frá kaup-
félaginu 60 ára. Þar era menn ekki að ræða um
hvað fæ ég margar krónur, heldur hvemig get
ég gert gagn fyrir samfélagið með því að stofna
þessi félög. Maður undrast oft hvað þessir for-
ustumenn lögðu mikið á sig án þess að gera
neinar kröfúr um greiðslu eða þakkir frá sam-
félaginu. Þannig var tíðarandinn og hugsunin
var ekki eins bundin við peningahyggjuna eins
og nú þó fátæktin væri ef til vill meiri þá.
Hvatann vantar
Andstaða gegn samfélagslegum rekstri hefur
alltaf verið til staðar. Við þekkjum þau viðhorf
að ef bær eða ríki á í hlut telja menn að það
gildi önnur viðhorf til þjónustu og greiðslu.
Aðrar röksemdir móti samfélagslegum rekstri
eru að menn vinni ekki eins vel. Það vanti
hvatann hjá þeim sem vinna hjá ríki og bæ
sem oft er hjá einkafyrirtækjum. Og svo eru
þessi sjónarmið Péturs Blöndal og slíkra sem
telja að svona fyrirtæki eins og sparisjóðir og
kaupfélög séu félög sem enginn á og séu nærri
til óþurftar í samfélaginu. Að sjálfsögðu mega
menn hafa sínar skoðanir þessum málum en
ég er þeim mjög ósammála um það atriði að
menn vinni ekki af sömu samviskusemi innan
samfélagsgeirans eins og einkarekstursins. Að-
stæður eru bara aðrar.
Þau 40 ár sem ég var kaupfélagstjóri við
Kaupfélag Suðurnesja kynntist ég vel þeim
mönnum sem stóðu í forsvari fyrir sveit-
arfélögin, oddvitar, sveitarstjórar og almennir
starfsmenn. Mér fannst allir þessir menn leggja
sig fram um að gera veg sveitarfélags síns sent
mestan og vinna á sem hagkvæmastan hátt á
sama hátt og þeir væru að fara með eigið fé.
Hciðursmanna minnst
Ég vil nefna hér nokkra þessara ntanna, menn
sem ég veit að þið flestir þekkið úr forustuliði
sveitarfélaganna. Allir miklir heiðursmenn.
Ég vil þá fyrst nefna Ragnar Guðleifsson bæj-
arstjóra í Keflavik mikill öðlingsmaður sem
hugsaði fyrst og fremst um aðra á undan sjálf-
um sér. Eggert Olafsson oddvita í Höfnum mik-
22 FAXI