17. júní - 01.11.1923, Page 2

74
17. JUNÍ
ur árum síöar fjekk Valtýr doktors-
nafnbót fyrir ritgerö um húsaskipun á
íslenskum bæjum í fornöld (Om Privat-
boligen paa Island i sagatiden). Uessi
bók var brautryðjandi á sínu sviði, í
henni voru hraktar margar skoðanir
sem áður voru af öllum taldar góðar
og gildar, en bók Valtýs stendur ennþá
sem grundvallarrit í sinni grein, eins
og hún varð þegar er hún kom út.
Valtýr hlaut nú, sem maklegt var,
mikinn orðstír fyrir ágæta vísinda liæfi-
leika, og árið 1890 var svo embætti
það við háskólann, sem Gísli Brynjólfs-
son hafði liaft (dósentsembætti í sögu
Tslands og bókmentum), endurstofnað
handa Valtý.
Auk vísindanna hefur Valtýr Guð-
mundsson jafnan haft áhuga á hagnýt-
um málum, og 1894 varð hann Alþing-
ismaður Vestmannaeyinga. Á þeim ár-
um var stórnarskrárdeilan við Dani í
algleymingi. Valtýr leit nokkuð öðru-
vísi á það mál en flestir landar hans,
honum lágu framfarir í verklegum og
menningarlegum efnum miklu meira á
hjarta en stjórnarskrárbreytingar. Hann
vann þess vegna frá byrjun þingmensku
sinnar að því, að fá sem fljótasta lausn
á stjórnskipunarmálinu, en eina ráðið
til þess var málamiðlun, sem Danastjórn
gæti gengið að, en sem hinsvegar full-
nægði kröfum íslendinga, að svo miklu
leyti sem unt væri. A þinginu 1897
flutti svo Valtýr frumvarp til stjýrnar-
skrárbreytingar, sem vissa var fengin
fvrir, að Danastjórn mundi ganga að,
og mun Nellemann, sem þá hafði látið
af ráðherraembætti fyrir tæpu ári, hafa
átt mikinn þátt í því. Eftir þessu frum-
varpi átti íslandsráðgjafi að tala og rita
íslensku, og mæta á Alþingi, en vera
búsettur í Khöfn. Detta var hin fyrsta
tilslökun, sem Hægri stjórnin hafði gert
síðan 1874. íslendingar voru orðnir
þreyttir á hinni árangurslausu stjórnar-
skrárdeilu, og margir hafa eflaust, eins
og dr. Valtýr, fundið þörfina á því að
snúa sjer að hagnýtum innanlandsmál-
um. Af þessum ástæðum snerist þegar
mikill hluti Alþingis til fylgis við frum-
varp dr. Valtýs. í*að var samt felt á
þinginu 1897 og aftur (með jöfnum at-
kvæðum) 1899. A móti voru annars-
vegar hinir kröfuhörðustu, með Bene-
dikt Sveinsson í broddi fylkingar, og
hinsvegar þeir, er engra breytinga
kröfðust á stjórnarskránni frá 1874. En
þeir urðu alt af fleiri og fleiri, sem ósk-
uðu fljótrar lausnar á stjórnarski’ár-
málinu. Veturinn 1900 — 1901 var Páll
Briem amtmaður i Kaupmannahöfn, og
stóð hann, ásamt dr. Valtý, í samning-
um við Danastjórn um breytingar, Is-
lendingum í vil, á frumvarpinu frá
1897. Upp úr þessum samningum höfð-
ust ýmsar umbætur á frumvarpinu, þótt
haldið væri fast búsetu ráðherrans í
Höfn, og var það svo samþykt á þing-
inu 1901. En á meðan þingið stóð yfir,
gerðust í Danmörku þau stjórnarskifti,
sem urðu upptök þeirrar þingræðis-
stjórnar, sem síðan hefur verið. Hægri-
menn sleptu völdum, en Vinstrimenn
tóku við, og voru þeir mjög frjálslynd-
ir í íslandsmálum. Fyrir aukaþinginu
1902 lá, sem kunnugt er, tilboð um al-
innlenda stjórn, og var því tekið feg-
inshendi af öllu þinginu.
Afskifti Valtýs af stjórnarskrármálinu