Morgunblaðið - 07.02.2009, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 2009
Endalausarflækjurhafa verið
höfuðeinkenni hins
ógagnsæja við-
skiptalífs á Íslandi.
Taumar eignarhalds lágu úr
einu félagi í annað rétt eins og
tilgangurinn væri að hylja slóð
forvitnum, óviðkomandi aug-
um.
Það vekur því í raun ekki
furðu þegar Skúli Eggert Þórð-
arson ríkisskattstjóri greinir
frá því að athugun á eignarhaldi
300 stórra íslenskra félaga
verði tímafrekari en upp-
haflega var talið. „Þetta er
margfalt meira mál en við átt-
um von á,“ segir Skúli Eggert í
viðtali við Morgunblaðið í gær.
Þótt eignarhald margra fyr-
irtækja hafi verið rakið liggur
heildarniðurstaða ekki fyrir og
mun væntanlega ekki gera það
fyrr en í næsta mánuði.
Skúli Eggert er meðal ann-
ars að rannsaka hverjir séu
raunverulegir eigendur út-
lendra félaga, sem eru skráðir
eigendur íslenskra félaga.
Leiðin liggur í gegnum erlend
skattaskjól og af orðum rík-
isskattstjóra má ráða að ekki sé
allt sem sýnist.
Ríkisskattstjóri rannsakar
nú einnig notkun greiðslukorta,
sem gefin voru út erlendis og
skuldfærð, en notuð á Íslandi.
Grunsemdir hafa
vaknað um að fjár-
málaráðgjafar og
starfsmenn bank-
anna hafi í
ákveðnum tilvikum
bent viðskiptavinum sínum á að
fara mætti þessa leið til að kom-
ast hjá því að greiða skatta.
„Það er bráðabirgðaniður-
staða að korthafar hafi verið að
koma sér undan skattgreiðslum
í ákveðnum tilfellum,“ sagði
Skúli Eggert í samtali við við-
skiptablað Morgunblaðsins á
fimmtudag. Hann bætir við að
ýmislegt bendi til þess að fjár-
málaráðgjafar, jafnvel starfs-
menn bankanna, hafi bent við-
skiptavinum á þessa leið, þótt
ekki hafi það fengist staðfest.
Á fagmáli er orðið skatta-
skipulagning notað um aðferðir
til að komast af með sem lægst-
ar skattgreiðslur. Verkefni rík-
isskattstjóra er að komast að
því hvort skattaskipulagningin
hafi gengið svo langt að teljast
skattsvik. Til þess að geta fært
sönnur á slíkt þarf að hafa skot-
held gögn í höndum. Það hvílir
því mikil ábyrgð á starfs-
mönnum ríkisskattstjóra og
skattrannsóknarstjóra í fram-
haldinu að standast ýtrustu
kröfur og gæta þess að rann-
sókn falli ekki á tækniatriðum.
Hraðinn skiptir máli, en vönduð
vinnubrögð eru mikilvægari.
Rannsókn ríkis-
skattstjóra eykst
að umfangi.}
Margfalt meira mál
Harðlega hefurverið gagn-
rýnt, ekki sízt af
hálfu sjálfstæð-
ismanna, að
ráðuneytisstjórar
forsætisráðuneyt-
isins og fjár-
málaráðuneytisins hafi verið
settir í leyfi út starfstíma nú-
verandi ríkisstjórnar og aðrir
settir í embættin. Sjálfstæð-
ismenn tala um „pólitískar
hreinsanir“.
Samt er það nú svo að mörg
dæmi eru um að ráðherrar hafi
reynt að losa sig við ráðuneyt-
isstjóra sem þeir vildu ekki
vinna með. Guðlaugur Þór
Þórðarson, fyrrverandi heil-
brigðisráðherra, skákaði ráðu-
neytisstjóra heilbrigðisráðu-
neytisins t.d. í annað starf.
Voru það „pólitískar hreins-
anir“?
Af hverju er sjálfstæð-
ismönnum allt í einu orðið
svona mikið í mun að vernda
atvinnuöryggi opinberra emb-
ættismanna?
Mörg dæmi eru til um ráðu-
neytisstjóra sem hafa starfað
áratugum saman með mörgum
ráðherrum úr ólíkum flokkum.
En sömuleiðis hefur verið bent
á að ráðuneytisstjórar séu nán-
ustu samstarfs- og trún-
aðarmenn ráðherra hverju
sinni og þeir vilji varla hafa í
því embætti menn
sem þeir ekki
þekki.
Ómar Krist-
mundsson, lektor í
opinberri stjórn-
sýslu við Háskóla
Íslands, varpaði
fyrir nokkrum árum fram
þeirri hugmynd í grein hér í
blaðinu að reglan yrði sú að
ráðherrar veldu ráðuneytis-
stjóra og byggðu það val sitt á
persónulegum eða pólitískum
tengslum. Þá væri hins vegar
rétt að ráðuneytisstjórinn yf-
irgæfi ráðuneytið um leið og
ráðherrann.
Morgunblaðið hefur talið að
skoða eigi þessa hugmynd vel.
Það blasir við að ráðherra vinn-
ur ekki með ráðuneytisstjóra
sem er ekki náinn trún-
aðarmaður hans.
Ef fjögurra ára kjörtímabil
er framundan er ekki óeðlilegt
að ráðherra láti á það reyna á
fyrstu mánuðunum í starfi
hvort ráðuneytisstjóri sem fyr-
ir er geti orðið slíkur trún-
aðarmaður. Þegar stjórn á að
sitja í innan við þrjá mánuði en
þarf að koma miklu í verk er að
sama skapi eðlilegt að ráð-
herrar í lykilráðuneytum hafi
sér við hlið fólk sem þeir
þekkja og treysta til að hrinda
stefnumálum sínum í fram-
kvæmd.
Ráðherra vinnur
ekki með ráðuneyt-
isstjóra sem er ekki
náinn trúnaðarmað-
ur hans.}
Trúnaðarmenn ráðherra
FRÉTTASKÝRING
Eftir Skapta Hallgrímsson
skapti@mbl.is
T
il þess að líf dafni í land-
inu til framtíðar þarf
svokölluð landsbyggð að
lifa, að mati fólks sem
Morgunblaðið ræddi við
í vikunni. Þá er ekki átt við að hún
skrimti, heldur lifi góðu lífi. Sterkt
borgarsvæði sé vitaskuld mikilvægt,
en ekki nóg. Meira að segja er tekið
svo til orða að landsbyggðin sé að
komast aftur í tísku – og þá ekki
bara að því leyti að auðmenn eignist
þar jarðir, heldur að „venjulegt“ fólk
kjósi að búa þar og starfa, ekki síður
en í eða við borgina, og jafnvel
ennþá frekar.
Matvælaframleiðsla
Nokkrir viðmælenda eiga rætur
að rekja til landsbyggðarinnar en
svo virðist sem fólkinu af mölinni sé
ekki síður hlýtt til þess hluta Íslands
sem telst landsbyggð.
„Við skynjum það mjög sterklega
að fólk leitar í grunnatvinnuvegina
núna; landbúnað og sjávarútveg,“
sagði Þórarinn Lárusson við blaða-
mann. Hann er formaður samtak-
anna Landsbyggðin lifi (LBL) en
þau blása nú til fundaherferðar þar
sem horfa á til framtíðar, einkum af
sjónarhóli landsbyggðarinnar.
Störf, sem ýmsum þóttu ekki sér-
lega „fín“ fyrir fáeinum misserum,
eru sem sagt að verða eftirsótt á ný.
Landsbyggðarmaður tók svona til
orða: „Eitt og aðeins eitt er öruggt í
þessum heimi; ætli menn sér að lifa
verða þeir að fá að borða!“
Nú, þegar kreppir að og lítið er til
af gjaldeyri, nærist fólk í auknum
mæli á íslenskri framleiðslu, hvort
sem því líkar betur eða verr. Og
framleiðslan fer að miklu leyti fram
utan borgarhornsins.
Á fundum LBL verður áhersla
lögð á sjálfbærni, mannauð og
tryggt matvælaöryggi, ásamt skil-
virkara og beinna lýðræði, meiri
samheldni og betra siðferði en áður.
Formanni LBL finnst bráðnauð-
synlegt að fjalla um framtíðina frá
sjónarhóli landsbyggðarinnar sér-
staklega. „Okkur fannst dálítill halli
í umræðunni upp á síðkastið og þótti
einfaldlega nauðsynlegt að lands-
byggðin léti vel í sér heyra. Þar hef-
ur verið mótmælt eins og annars
staðar en þegar rykið er sest sitjum
við öll í súpunni, og nú viljum við
spyrja að því hvað við getum gert.“
Þórarinn áréttar að þegar hann
segir „við“ eigi hann ekki bara við
landsbyggðarfólk, þótt rýnt verði
með þeirra gleraugum inn í framtíð-
ina á fundunum. „Það má ekki
gleymast að Ísland er eitt samfélag,
hvort sem fólk býr í dreifbýli eða
þéttbýli, og mikilvægt að fólk vinni
saman, hvar sem það býr.“
Margir vilja „heim“
Þórarinn starfar sem ráðunautur í
landbúnaði og segist aldrei hafa orð-
ið var við jafn mikinn áhuga á grein-
inni. „Það eru allir sammála um að
landbúnaðurinn sé í góðu lagi, þó
skuldsetning þar sé mikil, og eins er
með sjávarútveginn.“
Viðmælandi sagði að lands-
byggðin hefði verið „hálfdauð“ um
tíma, en væri nú greinilega að lifna
við. Fólk sem alið væri upp á lands-
byggðinni færi gjarnan í borgina eða
utan til náms og margir vildu snúa
aftur, en gætu ekki ef þar væri ekki
vinnu að hafa. Nú væri hins vegar
lag að efla atvinnulíf „úti á landi“ því
augljóst væri að margir vildu grípa
tækifærið og flytja aftur „heim“ ef
kostur væri. Og margir aðrir væru
líka til í að freista gæfunnar og flytj-
ast í fámennið, ef gott starf fengist.
Mjög brýnt að lands-
byggðin lifi góðu lífi
Morgunblaðið/RAX
Landsbyggðin... Flest gróin tún teljast „úti á landi“ þótt þó séu ekki langt
frá höfuðborginni. Myndin er tekin í heyskapartíð á Suðurlandi.
Fyrsti borgarafundur samtak-
anna Landsbyggðin lifi, undir
yfirskriftinni Horft til fram-
tíðar, verður í Brekkuskóla á
Akureyri í dag kl. 12.30 til 15.
Framsöguerindi verða af
ýmsum toga:
 Framtíð lýðræðis; Páll
Skúlason, prófessor í heim-
speki við Háskóla Íslands.
 Ný tækifæri í sjávarútvegi;
Hjörleifur Einarsson, prófess-
or við Háskólann á Akureyri.
 Framtíð landbúnaðar – líf-
rænn iðnaður?; Haraldur
Benediktsson, formaður
Bændasamtaka Íslands.
 Ný sköpun – Ný framtíð;
Þorsteinn Ingi Sigfússon, for-
stjóri Nýsköpunarmiðstöðvar
Íslands.
 Ferðaþjónusta til farsældar;
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir,
deildarstjóri ferðamála við
Háskólann á Hólum.
Í pallborði í kjölfarið verða,
auk frummælenda, George
Hollanders, Hreiðar Þór Val-
týsson, Björn Snæbjörnsson,
Egill Eyjólfsson, Sóley Björk
Stefánsdóttir, Sigurbjörg
Árnadóttir og Guðrún Þórs-
dóttir.
Horft til framtíðar
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
U
nga kynslóðin á Íslandi veit
núna hvað þarf að gera til að
eigna sér framtíðina: Ryðja lýð-
ræðinu farveg.
Síðustu vikur og mánuðir,
tíminn þegar þjóðin fór á hausinn, hafa verið
lærdómsríkir. En eitt finnst mér standa upp
úr og það er hve ótrúlega margt öflugt, skel-
eggt, ástríðufullt og flott fólk býr í þessu litla
landi. Sjúkraliðinn sem hrópaði ræður sínar á
Austurvelli líður seint úr minni – sem og
reyndar margir aðrir – trommarar sem börðu
bumbur dag og nótt og létu ekkert aftra sér,
ömmur og frænkur og frændur sem aldrei
hefðu getað ímyndað sér að vera „mótmæl-
endur“ en fjölmenntu með potta og pönnur.
Samstaðan um að læra í einum grænum
hvernig ofbeldi skal víkja fyrir friði: Eitthvað
hefur í alvöru breyst á Íslandi.
Unga fólkið sem barði bumbur, ömmurnar og allir hin-
ir sem mættu á Austurvöll voru ekki „sérfræðingar“ í
lýðræðisfræðum. Þau voru líklega fæst með prófgráður í
byltingarfræðum eða meistaragráður í stjórnskipan eða
doktorspróf í almannahag. Nei, þetta var fólk alls staðar
að sem krafðist réttar síns og raddar, valda sinna og
áhrifa og sagði: „Þetta er líka mitt samfélag, mín fram-
tíð, okkar mál.“ Samfélag er sameign, ekki einkamál.
Að undanförnu hefur farið mikið fyrir tali um „sér-
fræðinga“. Vissulega þurfum við á góðum og víðsýnum
sérfræðingum að halda. En þarf kannski aðallega fólk
með réttlætiskennd og skýra sýn á betra
samfélag? Þarf kannski aðallega nýja stefnu?
Er e.t.v. mikilvægasti eiginleikinn nú að geta
hlustað eftir sjónarmiðum fjölmargra og fjöl-
breyttra sérfræðinga, en hlusta þó umfram
allt á þjóð sína og þjóðarhag og innri rödd
sem vill byggja á kjarki og heilindum í takt
við trumbur?
Réttlæti í samfélagi verður aldrei afurð
nýs embættismannabákns heldur lýðræðis og
jafnræðis og þátttöku allra – og hugrekkis.
Eða í hverju var presturinn Martin Luther
King „sérfræðingur“? Rosa Parks, Bríet
Bjarnhéðinsdóttir, Sigríður í Brattholti?
Fjármálakerfi heimsins sem nú er að
hrynja var hannað og mótað af „sérfræð-
ingum“. Stjórnarráð Íslands og stjórnsýslan
öll er yfirfull af fólki sem er titlað „sérfræð-
ingar“. Viðskiptalífið var yfirfullt af „sérfræðingum“
þegar það féll. „Sérfræðingar“ háskólasamfélagsins
þögðu flestir þunnu hljóði á meðan Íslandi var rænt.
Hjarðhegðun og einsleitni, þöggun og hugleysi er okkar
stærsti óvinur: Gagnrýnin, skapandi, sjálfstæð hugsun
býr ekki bara í þröngu sérfræðisviði heldur fæðist um-
fram allt í fjölbreyttum sjónarhornum.
Lýðræði og betra samfélag sprettur hvorki frá vald-
höfum né sérfræðingum heldur frá okkur öllum. Að sam-
félagið sé okkar allra jafnt og framtíðin okkar sjálfra að
ákvarða – það er hinn byltingarsinnaði boðskapur búsá-
halda. liljagretars@gmail.com
Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir
Pistill
Lýðræðið þitt eða vald sérfræðinganna?