Morgunblaðið - 15.02.2009, Blaðsíða 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2009
Tveir sálfræðingar starfa hjáFangelsismálastofnun. Þeirra
starf er m.a. að sjá um meðferð í
fangelsum landsins. Á undanförnum
árum hefur aðeins verið um ein-
staklingsmeðferð að ræða en það er
tekið að breytast, m.a. vegna þess
að tveir sálfræðingar komast ekki
yfir viðtöl við alla fanga.
Að undanförnu hafa því verið til-
raunir með hópmeðferðir. Meðferð í
reiðistjórnun hefur verið haldið
þrisvar sinnum og eru árangurspróf
í gangi. Fyrstu vísbendingar benda
til að meðferðirnar skili góðum ár-
angri. Þegar líða tekur á árið verður
einnig ráðist í hópmeðferð vegna
vímuefnanotkunar og vegna ADHD.
Einstaklingsmeðferðir eru enn
notaðar, en miða nú helst að erf-
iðustu viðfangsefnunum, s.s. við
kynferðisafbrotamenn, ofbeld-
ismenn og þá sem haldnir eru sjálfs-
vígshugsunum.
Hlutfallslega eru fjörutíu prósent-um færri fangar á Íslandi en
annars staðar á Norðurlöndum, að
því er Erlendur Baldursson, afbrota-
fræðingur hjá Fangelsismálastofn-
un, greindi frá á málþingi sem hald-
ið var fyrir helgi í Háskólanum í
Reykjavík. Erlendur skýrði það m.a.
með því að meira sé um samfélags-
þjónustu hér á landi, einnig að refs-
ingar séu hugsanlega styttri og
reynslulausn veitt fyrr.
Í erindi hans kom einnig fram að
árið 2007 sátu 32% fanga í fang-
elsum Íslands inni vegna fíkniefna-
brota, 22% vegna auðgunarbrota,
16% vegna ofbeldisbrota og 15%
vegna kynferðisbrota.
Helgi Gunnlaugsson hélt einnig
erindi og þar kom fram að sautján
prósent fanga árið 2006 afplánuðu
lengur en eitt ár, og þriðjungur
fanga meira en sex mánuði. Þá hafði
tæplega helmingur fanganna verið
áður í fangelsi.
ATVINNUMÁLIN á Litla-Hrauni eruí miklum ólestri um þessar
mundir. Alþekkt er ástandið á bíla-
markaði en með hruni á honum
stöðvaðist því sem næst framleiðsla
á númeraplötum.
„Við höfum verið að framleiða
vörubretti og gerum okkur vonir um
að geta haldið því áfram,“ segir Mar-
grét Frímannsdóttir, forstöðumaður
fangelsisins. Framleiðslan hefur
hins vegar verið stopp í nokkurn
tíma. Allra leiða er leitað til að
skapa atvinnu fyrir fangana, enda er
hún stór þáttur í endurhæfing-
arstarfi stofnunarinnar.
Einnig eru framleidd borð og
bekkir sem sett eru upp á útivist-
arstöðum, og leiktæki til að hafa við
leikskóla eða grunnskóla. Sendar
hafa verið út upplýsingar um fram-
leiðsluna til fjölmargra fyrirtækja
og stofnana. Fátt er hins vegar um
svör um þessar mundir.
Aðbúnaður
Á SAMA tíma og atvinna á Litla-
Hrauni er í sögulegu lágmarki hafa
fangarnir fundið sér annað við að
vera. Þeir hafa í auknum mæli skráð
sig í nám og aldrei hafa fleiri lokið
einhverjum prófum en á síðustu
önn. Á vorönninni var svo annað
met bætt því í fyrsta skipti voru
innritanir yfir fjörutíu talsins. Er
það sérstakur árangur, því í gegn-
um árin hafa oftast nær fleiri skráð
sig til náms á haustönn.
Fækkun starfa á Litla-Hrauni á
minni þátt í fjölgun nema en ætla
mætti, að mati Margrétar Frí-
mannsdóttur, forstöðumanns fang-
elsisins. „Stærri áhrifavaldur er
náms- og starfsráðgjafi sem hóf
störf hjá okkur á síðasta ári. Hún
hefur skilað gríðarlega góðum ár-
angri. Strákarnir leita mikið til
hennar, þeir fá greiningu og áhuga-
svið þeirra skoðað.“
Margrét segir fanganna frekar
sníða sér stakk eftir vexti þegar
kemur að náminu, horfa á eigin
getu í stað þess að ofmeta hana.
Þetta verður jafnframt til þess að
fleiri ljúka prófum.
Nýtt skólahús
Árið 1990 var tekið í notkun nýtt
skólahús við Litla-Hraun. Í kjölfarið
varð vöxtur í skólanum og um og yf-
ir tuttugu fangar skráðu sig á
hverja önn. Rétt um helmingur inn-
ritaðra lauk þá einhverjum prófum.
Það sem af er þessum áratug
hafa á bilinu 22-28 fangar innritað
sig í námið.
Teknir eru inn nemendur fyrstu
þrjár-fjórar vikurnar á hverri önn,
enda tekur refsikerfið ekki mið af
lengd námsanna.
Á síðustu önn var farið af stað
með grunndeild rafiðna og lagt fé í
það. Einnig var starfshlutfall náms-
og starfsráðgjafans aukið úr 50% í
100%. Í kjölfar niðurskurðar í
menntakerfinu varð bæði að
minnka starfshlutfallið að nýju og
hætta með rafiðnadeildina.
Þykir það afar dapurlegt innan
fangelsisins þegar fjármagnið vant-
ar til að mæta aukinni eftirspurn í
námi, og vonast er til að fjárveit-
ingar verði auknar næsta haust.
Aldrei hafa fleiri sótt í nám á Litla-Hrauni
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Skólastofan Fjölbreytt nám er í
boði á Litla-Hrauni og fangar þurfa
að sitja yfir heimavinnunni.
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
F
ANGELSI landsins eru
þéttsetin. Áform um
framkvæmdir, s.s. við-
byggingar eða bygging
nýs fangelsis, voru lögð
á hilluna – líkt og flestar opinberar
framkvæmdir á þessum viðsjárverðu
tímum – og einstaklingum á boð-
unarlista Fangelsismálastofnunnar,
sem í daglegu tali er nefndur bið-
listinn, hefur fjölgað gífurlega á und-
anförnum árum.
Ástandið á biðlistanum er keimlíkt
því sem var árið 1995 þegar upp und-
ir tvö hundruð manns biðu afplán-
unar. Fangelsismálayfirvöldum tókst
að grynnka verulega á listanum með
því að taka upp úrræði samfélags-
þjónustu, auk þess sem tekin var í
notkun viðbygging við Litla-Hraun.
Fyrst um sinn gátu þeir sem fengu
þriggja mánaða óskilorðsbundið
fangelsi sótt um að taka út refsingu
sína í samfélagsþjónustu en hámark-
ið var síðar hækkað í sex mánuði.
Ýmsar hugmyndir uppi
Í dag eru 187 einstaklingar sem
bíða afplánunar. Um áramót voru
þeir 163. Páll Winkel, fangels-
ismálastjóri, segir ýmsar hugmyndir
uppi um hvernig megi fækka á listan-
um, s.s að hækka hámarkið enn frek-
ar í samfélagsþjónustunni og leyfa
þeim sem brjóta skilyrði þjónust-
unnar að afplána eftirstöðvarnar á
áfangaheimili Verndar.
Ekki neyðarástand ennþá
Páll tekur skýrt fram að ekki sé
um neyðarástand að ræða. Mjög
margir þeirra sem eru á listanum geti
sótt um samfélagsþjónustu. Einnig er
viss hópur á listanum sem sótt hefur
um frest til að ganga frá lausum end-
um varðandi atvinnu- eða fjöl-
skyldumál. Slíkar beiðnir eru metnar
sérstaklega. Erfitt er að segja til um
hversu lengi menn þurfa að vera á
boðunarlistanum. Ekki á þó að taka
lengri tíma en þrjá til fjóra mánuði
frá því að dómur er kveðinn upp þar
til að viðkomandi er boðaður til af-
plánunar.
Viss forgangsröðun fer einnig fram
þannig að hættulegir menn ganga
ekki lausir þó svo að listinn lengist.
Alir þeir sem úrskurðaðir eru í
gæsluvarðhald þar til dómur fellur
fara beint til afplánunar. Og ef menn
eru metnir hættulegir þá eru þeir
einnig settir inn strax.
Fangelsismálastjóri dregur þó
ekki úr og segir þróunina vissulega
slæma. „Það er alveg ljóst að fleiri úr-
ræði þarf til og fleiri fangapláss á
næstu árum. Ef sama þróun heldur
áfram í mörg ár þá verður þetta mjög
slæmt.“
Biðin er viðbótarrefsing
Helgi Gunnlaugsson, prófessor í
félagsfræði við Háskóla Íslands, hef-
ur lengi fylgst með fangelsismálum.
Fyrir nokkrum árum tók hann viðtöl
við fanga vegna rannsóknar sem
hann var að gera. Þá var meðal ann-
ars komið inn á biðina eftir afplánun,
sem líkt er við viðbótarrefsingu. „Það
er vegna þess að menn vita raunar
ekki hvenær þeir byrja að afplána.
Þeir eru í vissu tómarúmi og allt er í
biðstöðu varðandi fjölskylduna og at-
vinnu. Þessi bið grefur undan tilveru
einstaklingsins en einnig samfélag-
inu. Menn eru ekki tengdir neinum
föstum böndum og getur það leitt til
þess að menn leiðist út í neyslu eða
brotastarfsemi.“
Ökklabönd leysi hluta vandans
Boðunarlistinn hefur lengst að
undanförnu, helst vegna þyngingar
refsidóma á undanförnum árum. Árið
2003 var þannig fjöldi óskilorðsbund-
inna refsinga sem bárust til fullnustu
368 og heildarrefsitími 215 ár og
fimm mánuðir. Árið 2007 voru refs-
ingarnar hins vegar 402 og refsitím-
inn 300 ár og einn mánuður. Ekki
fengust tölur fyrir síðasta ár.
Meðan ekkert fjármagn fæst til
framkvæmda verður fangaklefum
ekki fjölgað. Því verður að leita ann-
arra úrræða. Meðal úrræða sem vafa-
laust eiga eftir að nýtast eru rafræn
ökklabönd. Sú lausn hefur gefist vel
bæði á Norðurlöndunum og í Banda-
ríkjunum.
Málið er nokkuð vel á veg komið og
Páll var sjálfur tilraunadýr og gekk
með ökklaband til að skoða virkni
þess. Fangelsismálayfirvöld skiluðu í
kjölfarið tillögum sínum til dóms-
málaráðherra og er málið í vinnslu í
ráðuneytinu, en m.a. þarf að gera
breytingu á lögum um fullnustu refs-
inga. Vonast er til að hægt verði að
taka þau í gagnið sem fyrst.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Fleiri bíða eftir fangavist
 Ástandið á boðunarlista Fangelsismálastofnunar keimlíkt því sem var árið 1995
 Ýmis úrræði til skoðunar, s.s. rafræn ökklabönd og útvíkkun samfélagsþjónustunnar
Uppteknir Þeir sem þurfa að
bíða eftir afplánun lýsa því sem
viðbótarrefsingu.