Morgunblaðið - 15.02.2009, Page 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2009
Talið er að í reglu Píusarbræðraséu á milli 100 og 200 þúsund
manns eða um 0,2% katólikka í
heiminum. Regluna stofnaði Marcel
Lefebvre, franskur biskup, sem lést
1991 og aðhyllt-
ist viðhorf, sem
voru við
lýði þegar
páfi réð
enn yfir her
og kristnir
menn sökuðu
gyðinga um
dauða Krists.
Reglan hafnar
niðurstöðum annars Vatík-
anþingsins, sem haldið var í upphafi
sjöunda áratugar 20. aldar og mark-
aði tímamót fyrir það að þar var fall-
ist á aðskilnað ríkis og kirkju, trú-
frelsi og gyðingaandúð var hafnað.
Fyrir þennan söfnuð er páfi tilbú-
inn að fórna virðingu katólsku kirkj-
unnar. Benedikt XVI. sagði 4. febr-
úar að hann þjónaði „einingu“
kirkjunnar og ákvörðun sín hefði
markast af „föðurlegri umhyggju“.
Gagnrýnendur páfans benda hins
vegar á að umhyggja hans gagnvart
frjálslyndum öflum innan kirkjunnar
sé mun takmarkaðri en gagnvart
öflum íhaldsseminnar.
Á fyrstu öld skrifaði Páll postuliÞessalónikumönnum að gyð-
ingar hefðu drepið Jesú og fyrir vik-
ið nytu þeir ekki náðar Guðs og
væru fjendur allra manna.
Á þrettándu öld skrifaði Tómas
frá Aquinas að gyðingar, sem neit-
uðu að taka upp kristna trú, væru
jafn sekir og þeir samtímamenn
Jesú, sem báru ábyrgð á dauða
hans. Í aldanna rás kom iðulega til
ofsókna á hendur gyðingum í Evr-
ópu, meðal annars í kringum kross-
ferðirnar. Mest var hættan fyrir gyð-
inga á föstudaginn langa. Í lok 15.
aldar var svo komið vegna morða og
ofsókna að fáir gyðingar voru eftir í
Vestur- og Suður-Evrópu. Því hefur
verið haldið fram að án ofsókna
kirkjunnar öld eftir öld hefði gyð-
ingahatur nasismans ekki verið
mögulegt.
Píus páfi XII. bjargaði fjölda gyð-
inga á laun, en katólska kirkjan
brást engu að síður með þögn sinni
um helförina. Píus er tákngervingur
þeirrar þagnar í minnisvarðanum
um helförina í Yad Vaschem í Jerú-
salem.
Kristnir og gyðingar
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
B
enedikt páfi XVI. er
maður orðsins og ritn-
ingarinnar. Í hans huga
er heimurinn subbuleg-
ur, fullur af óeiningu og
losi. Fyrir Benedikt vakir að vernda
eininguna innan kirkjunnar, en í við-
leitni sinni til þess hefur hann leyst úr
læðingi krafta, sem erfitt gæti reynst
að hemja.
Ákvörðun páfans 21. janúar um að
taka aftur inn í kirkjuna fjóra biskupa
úr bræðralagi Píusar páfa X. (Frat-
ernitas Sacerdotalis Sancti Pii X.)
sem voru bannfærðir árið 1988 vakti
bæði furðu og reiði.
Meginástæðan fyrir fárinu var hins
vegar sú að einn þeirra, Richard
Williamson, var alræmdur fyrir að
neita því að helför gyðinga hefði átt
sér stað. Í viðtali, sem sænska sjón-
varpið tók við hann á ferð um Þýska-
land og birtist um það leyti sem bann-
færingin var tekin til baka, sagði
Williamson: „Ekki einn einasti gyð-
ingur lést í gasklefa.“
Æðstu menn í Páfagarði reyndu að
bera því við að þeir hefðu ekki vitað af
þessum skoðunum Williamsons. Ein-
föld leit á netinu hefði hins vegar dug-
að til að bæta úr þeirri
fáfræði. Þessi gjörn-
ingur páfans kveikti
samstundis
spurningar um
það hvort kat-
ólska kirkjan
hefði í raun
aldrei kom-
ist undan
okkar herra, talaði fyrst við: varðveiti
hann tryggð þeirra við sig og ást
þeirra á nafni sínu þannig að þeir nái
því marki, sem hann vill leiða þá að
með ráði sínu.“ 2008 leyfði páfinn að
textanum yrði breytt á nýjan leik:
„Við skulum biðja fyrir gyðingunum,
að Guð okkar og herra lýsi upp hjarta
þeirra þannig að þeir beri kennsl á
Jesú, bjargvætt allra manna.“
Margir gyðingar gnístu tönnum yf-
ir þessari breytingu, en þögðu, enda
hefur páfinn ekki sýnt þess merki að
hann hafi andúð á gyðingum þótt
hann hafi látið undan íhaldskröfum.
Ákvörðunin um að rétta biskupunum
úr Píusarreglunni sáttarhönd setti
hins vegar allt á annan endann.
Gyðingar mótmæltu hástöfum og
margir trúarleiðtoga þeirra sögðu að
engin ástæða væri til áframhaldandi
samskipta við katólsku kirkjuna. Sal-
omon Korn, varaforseti miðstjórnar
gyðinga í Þýskalandi, sagði að
ákvörðun páfans væri „afturhvarf til
fyrri alda“. Það mun taka langan tíma
að eyða tortryggninni.
Uppnám í katólsku kirkjunni
Ekki er uppnámið minna í katólsku
kirkjunni. Í Der Spiegel er haft eftir
embættismanni katólsku kirkjunnar í
Berlín að ástandið marki tímamót.
„Hið gamla kerfi kirkjunnar með
hinni óheyrilegu, rómversku miðstýr-
ingu hrundi á nokkrum dögum,“ segir
hann og bætir við að kerfi „sem er
innsiglað út á við þannig að katólskur
maður getur ekki áttað sig á ákvörð-
unum þess gengur ekki eftir þessa at-
burði“.
Í Þýskalandi er gagnrýnin sérlega
hörð og meira að segja Angela Mer-
kel kanslari setti ofan í við páfann.
„Þegar páfinn opnaði dyr kirkj-
unnar fyrir biskupunum fjórum –
þótt ekki væri nema örlítið – lokaði
hann þeim í raun á stærri heim nú-
tímans þar sem flestir katólskir
menn lifa og tilbiðja,“ skrifaði
Celestine Bohlen blaðamaður í
International Herald Tribune
á miðvikudag. Afleiðingin af
sambandsleysi páfans gæti
orðið sú að Róm hætti að
skipta hinn almenna kat-
ólska mann máli.
Býsnavetur Benedikts
 Ákvörðun páfans um að afturkalla bannfæringu fjögurra biskupa vekur mótmæli innan
katólsku kirkjunnar og utan  Samskipti Páfagarðs við samfélag gyðinga eru í molum
REUTERS
Opnum örmum? Þegar páfi hugð-
ist opna faðm katólsku kirkjunnar
gagnvart bókstafstrúarreglu sneri
hann baki við fjölda katólskra.
Á eftir páfanum er Richard William-
son biskup sennilega þekktasti
maðurinn innan katólsku kirkjunnar
um þessar mundir. Williamson hélt
því fram í sjónvarpsviðtali að eng-
inn gyðingur hefði látist í gasklefa í
seinni heimsstyrjöldinni. Þessi um-
mæli hans birtust um sama leyti og
Benedikt XVI. páfi aflétti bannfær-
ingu hans og þriggja annarra bisk-
upa, sem tilheyra svokölluðu Píus-
arbræðralagi, en vitað var um
afstöðu hans til gyðinga.
Páfinn lýsti yfir því á ný skýrum
orðum í vikunni sem leið að helför
gyðinga hefði verið „glæpur gegn
Guði og mannkyni“ og afneitun
hennar væri óverjandi. Hann sagði
að í tvö þúsund ára sögu samskipta
gyðingdóms og kristindóms væru
margir sársaukafullir kaflar, en nú
sé hægt að ræðast við í anda sátta.
Nú hefur Páfagarður beðið Willi-
amson að draga ummæli sín til
baka, en hann þráast við. Í viðtali
við tímaritið Der Spiegel í liðinni
viku var hann spurður hvers vegna
hann bæðist ekki afsökunar á um-
mælum, sem hefðu valdið miklum
sárindum og reiði meðal gyðinga í
heiminum. „Komist ég að því að
mér hafi skjátlast mun ég [biðjast
afsökunar]. Ég bið alla menn að
trúa mér að ég fór ekki viljandi með
ósannindi.“ Í viðtalinu sagði Willi-
amson að hann hefði rannsakað
helförina á níunda áratugnum og
væri sannfærður um réttmæti skoð-
ana sinna. „Nú þarf ég að skoða allt
aftur og líta á sönnungargögnin.“
Williamson kveðst ekki ætla að
fara til Auschwitz í því skyni. „Ég
pantaði mér bókina eftir Jean-
Claude Pressac, sem á ensku heitir
Auschwitz. Technique and Opera-
tion of the Gas Chambers. Hún er
nú á leið til mín í afriti og ég mun
lesa hana og stúdera.“
Í Der Spiegel er stöðu mála lýst
með háðskum tóni: „Nú bíður sem
sagt katólski heimurinn eftir því að
einhvers staðar í úthverfi Buenos
Aires lesi 68 ára gamall biskup bók
um gasklefa til enda. Og geri hann
það ekki verður biðin einfaldlega
eitthvað lengri fyrir rúmlega einn
milljarð katólskra manna og einn
páfa.“
Williamson lítur svo á að fárið
vegna ummæla hans séu úr öllu
samhengi við tilefnið og undrast að
eitt viðtal við sænska sjónvarpið
hafi þessi áhrif „Nei, ég er bara
verkfæri, sem er notað gegn
bræðralagi prestanna og páfanum.
Þýskir vinstri-katólikkar hafa
greinilega ekki enn getað fyrirgefið
Ratzinger að hann varð páfi.“
Beðið eftir að biskup í Buenos Aires lesi bók
Reuters
Engin iðrun Williamson ætlar að
lesa sér betur til um gasklefana.
andúðinni í garð gyðinga.
Jóhannes Páll páfi II. lagði mikið á
sig til þess að skapa skilning milli
trúarbragða. Hann kom til móts við
múslíma, gyðinga og iðkendur ann-
arra trúarbragða opnum faðmi. Hann
baðst afsökunar á brotum katólsku
kirkjunnar gegn gyðingum fyrstur
páfa. Nú vaknaði spurningin um það
hvort Benedikt XVI. ætlaði að draga
kirkjuna aftur inn í skelina, sem for-
veri hans hafði opnað. Óvild í garð
gyðinga liggur eins og rauður þráður
í gegnum tvö þúsund ára sögu kirkj-
unnar og nú var ekki nóg með að páf-
inn ýfði vart gróin sár að nýju, heldur
átti þýskur páfi í hlut.
Í afneitun gagnvart nútím-
anum
Gjörningur páfans 21.
janúar var ekki fyrsta
vísbendingin um það
hvað hann á erfitt að
horfast í augu við nú-
tímann og að honum
líður best í guðfræð-
inni.
Árið 2006 setti hann
allt á annan endann í
röðum múslíma þegar
hann vitnaði í orð býs-
ansks keisara um íslam:
„Sýndu mér
nú
hvað Múhameð hefur haft nýtt fram
að færa og þú munt aðeins finna illa
hluti og ómannúðlega.“ Einstaklega
klaufalegt þótti þegar skírn múslíma
til kristinnar trúar fór fram í Péturs-
kirkjunni í Róm á páskum. Í arabísku
blaði sagði að vatnið, sem páfinn laug-
aði með höfuð trúskiptingsins, hefði
verið sem bensín á eld áreksturs sið-
menninganna.
Vekur tortryggni gyðinga
Eftir að Joseph Ratzinger frá Bæj-
aralandi varð páfi fyrir tæpum fjór-
um árum hefur hann nokkrum sinn-
um gefið gyðingum tilefni til
tortryggni. Sérstaklega hefur verið
til þess tekið að hann lét afturkalla
breytinguna, sem gerð var á öðru
Vatíkanþinginu í upphafi sjöunda
áratugarins á bænahaldi kirkjunnar á
föstudaginn langa. Í yfirlýsingu Páls
páfa VI. í kjölfar þingsins árið 1956
átti endanlega að snúa baki við antí-
semítisma. Þar sagði að kirkjan
harmaði allar birtingarmyndir haturs
á öllum tímum í garð gyðinga. Þessi
yfirlýsing var fylgismönnum Lefe-
brves sérstaklega á móti skapi.
Frá 1570 hafði verið til siðs á föstu-
daginn langa að biðja fyrir því að
„trúlausir gyðingar“ frelsuðust frá
„blindu“ sinni. Þessu var breytt og
varð svohljóðandi: „Við skulum einn-
ig biðja fyrir gyðingunum, sem Guð,
Reuters
Mótmæli Félagar úr gyðingasamtökunum B’nai B’rith mótmæla fyrir utan
skrifstofu Páfagarðs í París. Biskupinn segir: „Gasklefar eru ekki til!“ Páfi
svarar: „Á meðan hann segir það ekki á hebresku heyri ég það ekki.“ Á
vegginn er letrað: „Niður með annað Vatíkanþingið.“