Morgunblaðið - 15.02.2009, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2009
þegar þeir fóru skyndilega að flissa yfir sam-
ræðum sem höfðu ekkert með myndina að gera.
Það skipti engum togum að salurinn skellti allur
upp úr. „Það þorði enginn að viðurkenna að
hann skildi ekki brandarann á tjaldinu.“
Fimmtugir krakkar
Íslendingar hafa löngum verið mikil bíóþjóð.
Sæbjörn minnist þess að allt fram á níunda ára-
tuginn hafi það þótt viðburður að fara í bíó og
fólk klæddi sig upp. Nú eru menn frjálslegri í
fasi. Hann segir harðkjarna gesta alltaf hafa
verið ungt fólk en er ekki frá því að meðalald-
urinn sé að þokast niður. „Kannski er það bara
vegna þess að ég er orðinn svo gamall,“ hugsar
hann svo upphátt. „Í dag finnst mér fólk um
fimmtugt vera óttalegir krakkar.“
Hann segir eðli myndanna hafa glettilega lít-
ið breyst í áranna rás. „Uppistaðan í þessu eru
draslmyndir frá Hollywood. En við megum ekki
fyrirlíta þær, þetta eru myndirnar sem halda
bíóunum gangandi. Þetta er bara þáttur í fæðu-
keðjunni. Kvikmyndahús eru ekki listasöfn,
heldur fyrirtæki sem þurfa að bera sig. Auðvit-
að fáum við góðu myndirnar frá Hollywood líka
en það mætti að ósekju vera meira um evr-
ópskar myndir. Staðreyndin er hins vegar sú að
aðsóknin á þær hefur aldrei verið nógu góð. Há-
tíðir eins og Reykjavík International Film
Festival bæta úr skák en Hrönn Marinósdóttir
hefur haldið utan um hana af miklum mynd-
arskap.“
Kamelraddir að handan
Kvikmyndir njóta mismikillar lýðhylli eins og
gengur og stundum hefur Sæbjörn verið eini
gesturinn í salnum – eða því sem næst. „Ég
gleymi því aldrei þegar ég fór á ellefu-sýningu
Exorcist 3 í litla salnum í Austurbæjarbíói.
Ekki var myndin góð en alveg hrikalega
óhugguleg. Myndin var rétt byrjuð og það var
enginn fyrir framan mig í salnum en myrkfæl-
inn eins og ég er fannst mér þægilegt að heyra
kamelraddirnar í tveimur fyllibyttum fyrir aft-
an mig. Ég var þá alla vega ekki einn þarna í
myrkrinu. Ég leit ekki aftur fyrir mig meðan á
myndinni stóð en þegar hún var búin stóð ég
upp og ætlaði að virða kappana fyrir mér. Þá sá
ég mér til skelfingar að enginn var í salnum …“
Annað eftirminnilegt augnablik var þegar
Sæbjörn fór með son sinn ungan á stríðsmynd
með miklum háloftabardögum. Þegar atgang-
urinn var mestur spurði aumingja barnið upp úr
eins manns hljóði: „Pabbi minn, heldurðu ekki
að þeir fari að skjóta Guð?“
Niðurhal á netinu færist stöðugt í vöxt og
Sæbjörn gerir sér grein fyrir því að bíóið muni
eiga undir högg að sækja í framtíðinni. „Ég á
samt ekki eftir að lifa það og raunar er ég sann-
færður um að fólk á eftir að fara í bíó út þessa
öld. Það er ekki sama stemningin á DVD og til-
veran yrði leiðinlegri án bíósins.“
Sjálfur er hann hvergi nærri hættur að fara í
bíó. „Ég fæ fráhvarfseinkenni fari ég ekki í bíó í
viku og gæti ekki hugsað mér að vera án þess.
Ég hlakka alltaf til þegar ljósin slokkna.“
um áratug en eftir það skrifaði hann lengi einn
um kvikmyndir í Morgunblaðið. Ýmsir hafa síð-
an komið við sögu þessara skrifa, má þar nefna
Erlend Sveinsson, Valdimar Jörgensen, Ólaf M.
Jóhannesson, Árna Þórarinsson, Hildi Lofts-
dóttur og Heiðu Jóhannsdóttur.
Lengst skiptu Sæbjörn og Arnaldur Indr-
iðason, vinsælasti rithöfundur þjóðarinnar
mörg undanfarin ár, kvikmyndarýninni á milli
sín og tókst með þeim góð vinátta. Arnaldur
kom til leiks um miðjan níunda áratuginn og
skrifaði óslitið í blaðið fram yfir aldamót. „Við
Arnaldur urðum snemma þétt teymi. Við leigð-
um um tíma saman skrifstofu og fórum mikið
saman í bíó. Á þessu tímabili sáum við nánast
allar myndir sem voru í bíó, ekki bara þær sem
við skrifuðum um sjálfir.“
Þessa yfirgripsmiklu vitneskju notuðu fé-
lagarnir til að skrifa bók undir því fróma nafni
Myndbandabók heimilanna í kringum 1990.
„Við vorum búnir að sjá allar myndir sem
komnar voru á myndbandaleigur og þótti þetta
upplagt. Fyrirtækið sem gaf bókina út var aftur
á móti veikburða og við fengum nánast ekkert
fyrir okkar snúð.“
Það er nefnilega það, Synir duftsins er sumsé
ekki fyrsta bókin í höfundarverki Arnaldar
Indriðasonar.
Sæbjörn og Arnaldur eru báðir miklir vestra-
unnendur og fyrir nokkrum árum létu þeir
drauminn rætast og ferðuðust um vestraslóðir í
Bandaríkjunum. „Þetta var ógleymanleg ferð.
Það var mjög skemmtilegt að koma þarna en
við fórum líka á slóðir Steinbecks. Við höldum
báðir mikið upp á hann. Nú svo var krónan auð-
vitað á mun hagstæðara verði en í dag,“ segir
Sæbjörn og brosir.
Þægileg sæti og nýjar myndir
Fjörutíu ár eru langur tími og Sæbjörn segir
allt hafa breyst til hins betra í kvikmynda-
húsum landsins. „Fyrir það fyrsta eru húsin
betri. Þegar ég byrjaði voru þetta einsala hús,
nú eru þau öll fjölsala. Þar sem salirnir voru fáir
var æ ofan í æ uppselt á vinsælustu myndirnar
og oft fékk maður miða á slæmum stöðum, eink-
um fremst, þar sem myndin fór meira og minna
fyrir ofan garð og neðan. Í annan stað er að-
staðan orðin miklu betri. Áratugum saman hírð-
ist maður á hörðum bekkjum og gat varla geng-
ið eftir sýningu en í dag eru hægindastólar í svo
til öllum sölum. Þá eru hljóð og mynd í allt öðr-
um gæðaflokki. Í þriðja lagi eru myndirnar glæ-
nýjar. Hér áður liðu að jafnaði tvö til fjögur ár
áður en Hollywoodmyndir rötuðu hingað upp á
klakann og nýjabrumið farið af þeim. Nú koma
myndirnar beinustu leið hingað. Það skiptir
auðvitað mestu máli.“
Sæbjörn rifjar upp að lengi vel hafi ekki verið
íslenskur texti með myndunum sem hafi komið
sér illa þar sem þjóðin, einkum eldra fólk, var
ekki jafn vel mælt á enska tungu og í dag. „Í
stað textans var gefið út prógramm sem var
nauðsynlegur leiðarvísir fyrir gesti. Þannig
gátu menn sett sig inn í söguþráðinn fyrirfram.“
Hann kann skemmtilega sögu þessu tengda.
Hann var þá staddur í bíói ásamt félaga sínum
hliðina á Herrahúsinu þar sem ég starfaði á
þessum tíma,“ segir Sæbjörn.
Hann var bókelskur í bernsku og þegar Sæ-
björn fór á fund Matthíasar Johannessens, rit-
stjóra Morgunblaðsins, í fyrsta skipti gekk
hann með rithöfund í maganum. Þar stóð
álengdar blaðamaður sem síðar átti eftir að hafa
afgerandi áhrif á blaðið, Styrmir Gunnarsson.
Stjörnur og Roy Rogers
En allt byrjaði þetta á Snæfellsnesi, nánar til-
tekið á Hellnum, þar sem Sæbjörn ólst upp á
miklu menningarheimili. Bækurnar voru hans
ær og kýr og síðar bíóið.
„Systur mínar fluttu ungar til Reykjavíkur
og sendu litla bróður reglulega kvikmyndablað-
ið Stjörnur. Ég hafði ákaflega gaman af því. Í
Reykjavík fékk ég líka fyrst að kynnast lysti-
semdum bíósins, Roy Rogers og öllu því. Það
varð ekki aftur snúið.“
Sæbjörn flutti ungur til Borgarness, þar sem
hann bjó í tvö ár. Þar fékk hann að fara vikulega
í bíó. Sýningarnar voru í löngu og mjóu húsi
sem var annars vegar kvikmyndahús og félags-
heimili en hins vegar verbúð. Veggur var á milli
en Sæbjörn og félagar hans uppgötvuðu
snemma að hægt var að horfa á myndirnar
gegnum skráargat. Gerðu þeir það ósjaldan.
Kvöld eitt hætti hann því. „Ég var aldrei
þessu vant einn að horfa gegnum skráargatið
þegar Dracula greifi mætti til leiks í öllu sínu
veldi. Ég er myrkfælinn að eðlisfari enda alinn
upp við draugasögur og varð satt best að segja
alveg skelfingu lostinn. Eftir þá lífsreynslu
hætti ég að horfa á bíó gegnum skráargat.“
Eftir að Sæbjörn flutti til Reykjavíkur á ung-
lingsárum fór hann að stunda bíó reglulega og
hefur verið þar meira og minna síðan, eins og
hann kemst að orði.
Sæbirni dugði ekki að horfa bara á bíó, hann
langaði líka að miðla af áhuga sínum og þekk-
ingu. Hann kveðst sveittur hafa sett saman há-
menningarlegan texta sem hann sýndi þeim
Matthíasi og Styrmi. Þeim hefur greinilega lit-
ist sæmilega á stílinn, alltént var honum boðið
að skrifa eina til tvær greinar í mánuði í blaðið
árið 1968, þegar hann var 24 ára.
Töf varð þó á þeim skrifum og það var ekki
fyrr en föstudaginn 21. febrúar 1969 að fyrsta
greinin birtist en hana skrifaði Sæbjörn í félagi
við vin sinn Sigurð Sverri Pálsson kvikmynda-
tökumann. „Á þessum tíma voru raunar aðrir
menn að skrifa um kvikmyndir í Morgunblaðið
en við ýttum þeim fljótt út,“ segir Sæbjörn
sposkur á svip.
Fyrsta kastið var tilgangurinn með skrifum
Sæbjörns og Sigurðar Sverris að kynna kvik-
myndir en fljótlega byrjuðu þeir jafnframt að
skrifa umsagnir um þær myndir sem voru þá
stundina í kvikmyndahúsum borgarinnar.
Árið 1970 fengu þeir félagar þá hugmynd við
þriðja mann, Björn Vigni Sigurpálsson, sem
enn starfar á Morgunblaðinu, að skrifa allir um-
sögn um sömu myndina. Sjónarhornin voru
sumsé þrjú. „Þetta form sló í gegn enda bylting
í rýni á þeim tíma,“ segir Sæbjörn.
Hauskúpan olli fjaðrafoki
Um leið var tekin upp stjörnugjöf. Hún mælt-
ist vel fyrir, einkum meðal kvikmynda-
húsagesta, en kvikmyndahúsaeigendur höfðu
takmarkaðan húmor fyrir hauskúpunni sem til-
heyrði skalanum. Hún var gefin þætti mynd
fyrir neðan allar hellur. „Hauskúpan var ekki
vel séð af eigendum kvikmyndahúsa enda fór
ekki kjaftur á hauskúpumyndirnar. Á endanum
urðum við að lúffa með hana. Hann var mikill
máttur kvikmyndadómanna í þá daga.“
Sæbjörn segir kvikmyndahúsaeigendur upp
til hópa sómamenn en ekki skoðanalausa. Það
sé svo sem ekkert óeðlilegt enda mikið í húfi.
Þótt stundum hafi blásið í þessum samskiptum,
eins og gefur að skilja, segir hann þau aldrei
hafa skilið eftir sig illindi. „Yfirleitt hafa sam-
skiptin einkennst af gagnkvæmum skilningi og
virðingu. Ég hef kynnst mörgum óborganlegum
karakterum í bíóunum gegnum árin.“
Sæbjörn segir það hafa komið sér á óvart
hversu margir virtust lesa umsagnir hans í
Morgunblaðinu. „Ég vandist viðbrögðunum
fljótt en eigum við ekki að segja að ég hafi
snemma lært að kunna mér hóf í skrifum mín-
um. Maður lét fleira vaða í upphafi enda bara
unglingsgrey á þeim tíma,“ rifjar hann upp. „En
ég hef alltaf skrifað samkvæmt minni sannfær-
ingu.“
Sæbjörn hefur alltaf skrifað í Morgunblaðið
sem verktaki. Aldrei gegnt þar föstu starfi.
Lá yfir fagtímaritum
Sæbjörn sökkti sér í blöð af ýmsu tagi til að
kynna sér gagnrýni og nefnir Variety, Films &
Filming og sunnudagsblað New York Times
sérstaklega í því sambandi. Hann segir marga
góða gagnrýnendur hafa skrifað í þessi blöð,
ekki síst Vincent Canby, sem hann tók sér til
fyrirmyndar. „Maður var með allar klær úti til
að afla sér upplýsinga og það breyttist í raun
ekki fyrr en netið kom til sögunnar fyrir rúmum
tíu árum. Það var algjör bylting, nú flettir mað-
ur upplýsingum upp á augabragði.“
Sigurður Sverrir starfaði við hlið Sæbjörns í
‘‘ÍSLENDINGAR HAFALÖNGUM VERIÐ MIK-IL BÍÓÞJÓÐ. SÆ-BJÖRN MINNIST
ÞESS AÐ ALLT FRAM
Á NÍUNDA ÁRATUG-
INN HAFI ÞAÐ ÞÓTT
VIÐBURÐUR AÐ
FARA Í BÍÓ OG FÓLK
KLÆDDI SIG UPP. NÚ
ERU MENN FRJÁLS-
LEGRI Í FASI.
‘‘ÉG GLEYMI ÞVÍALDREI ÞEGAR ÉGFÓR Á ELLEFU-SÝNINGU EXORCIST
3 Í LITLA SALNUM Í
AUSTURBÆJARBÍÓI.
EKKI VAR MYNDIN
GÓÐ EN ALVEG
HRIKALEGA
ÓHUGGULEG.
‘‘NIÐURHAL Á NETINUFÆRIST STÖÐUGT ÍVÖXT OG SÆBJÖRNGERIR SÉR GREIN
FYRIR ÞVÍ AÐ BÍÓIÐ
MUNI EIGA UNDIR
HÖGG AÐ SÆKJA Í
FRAMTÍÐINNI.
Sæbjörn segir ekki viðlit að segja tilum fjölda bíómynda sem hann hef-
ur séð um dagana en fullyrðir að þær
séu í nágrenni við tíu þúsund – og lík-
lega fleiri. Þá eru myndbönd og DVD-
diskar meðtaldir.
„Ég er alæta á kvikmyndir en vestr-
inn er alltaf í sérstöku uppáhaldi.
Verst hvað það er lítið af þeim núorð-
ið, varla nema einn eða tveir á ári.
Vestrinn hvarf á sínum tíma inn í sjón-
varpið og lognaðist þar út af. Ég hef
líka glettilega gaman af hrollvekjum.
Það er helst að söngvamyndir fari í
taugarnar á mér. Ég þoldi til dæmis
aldrei West Side Story. Hún var svo til-
gerðarleg.“
Þegar Sæbjörn er beðinn að tilgreina fimm bestu kvikmyndir
sögunnar andvarpar hann. „Það er engin leið,“ segir hann eft-
ir nokkra umhugsun. Þó tekst að toga upp úr honum nokkra
titla, sem hann skilgreinir frekar sem sínar uppáhaldsmyndir.
Sideways er þarna, líka Gaukshreiðrið, Blade Runner, The
Shining og Grikkinn Zorba. Þá eru Slumdog Millionaire og The
Curious Case of Benjamin Button honum ofarlega í huga þessa
dagana enda segir hann þær myndir staðfestingu á því að enn sé
hægt að búa til gott bíó.
Fór að hegða sér eins og Newman og McQueen
Af leikstjórum hefur Sæbjörn mest dálæti á Federico Fellini,
John Ford, John Huston, Akira Kurosawa, David Fincher, Stanl-
ey Kubrick, Alexander Payne og Ridley Scott. Af yngri leik-
urum nefnir hann Johnny Depp, Leonardo DiCaprio, Brad
Pitt, Kevin Bacon, Josh Brolin og Sean Penn en af þeim
eldri John Wayne, Cliff Robertson, Yves Montand Steve
McQueen og Paul Newman. Að ógleymdum Jack Nichol-
son. „Sem ungur maður missti ég ekki af mynd með
Hetjurnar hafa ætíð verið kúasmalar
Þokkagyðja Sæbjörn
var bálskotinn í Ing-
rid Bergman.
McQueen og Newman. Þetta voru fyrirmyndir manns og maður fór
að hegða sér eins og þeir.“
Af leikkonum kemur hin bráðunga Ellen Page úr Juno fyrst upp í
hugann en síðan drottningar á borð við Elizabeth Taylor, Katherine
Hepburn, nöfnu hennar Deneuve og svo auðvitað Ingrid Bergman.
„Hún er stórglæsilegasta leikkona sem drottinn hefur
skapað. Ég var bálskotinn í henni, maður.“
Hvað varðar hæfileika þykir Sæbirni leik-
arar í dag alveg standa gömlu Hollywood-
leikurunum á sporði. Eigi að síður er
hann ekki frá því að stjörnurnar hafi
skinið skærar um og upp úr miðri síð-
ustu öld. „Það var einhver dýrðarljómi yf-
ir þessu fólki.“
Vænn Sæbjörn hef-
ur mætur á John
Wayne og öðrum
kúasmölum.