Organistablaðið - 01.11.1983, Blaðsíða 5

Nokkrar athugasemdir
uni mismunandi
aðferðir til að leika
á orgel
EftirDr. Orthulf Prunner II.
Um áhrif tengingar og aðgreiningar (framhald)
Athyglisvert er í þessu samhengi að hugleiða leikhætti nýrri orgelverka. Ef tekið er
fyrir „Litanies" samið af Jehan Alain (1911-1940) kemur í Ijós að leikhátturinn er í raun
og sannleika „presto possibile" (með mesta hraða sem hægt er að ná fram úr
hljóðfærinu, eins og Alain segir í bréfi).
Innblástur verksins kom eitt sinn er Jehan Alain sat I hraðlest og fylgdist með rúlli
hjólanna á teinunum. (Samkvæmt munnlegri frásögn Marie-Claire Alain).
Millispilin sem koma fyrir í Litanies minna mjög á skrölt hraðlestar. Af því álítum við
að millispilin verði að vera nákvæm hvað hraða snertir (eins og skrölt hraðlestar) en
einnig eru þau merkt með Legato, þessvegna er ekki hægt að lýsa áherslum, sem koma
fyrir í millispilinu, með lengingu áherslunótunnar heldur með stuttri þögn („með
andardrætti" eða „aspiration") fyrir framan nótuna.
Samkvæmt því skrifar Alain merkið ^ yfir nótunni, sem þýðir áhersla, en ekki
J sem merkir lenging (teyging). Það kemur aðeins þar fyrir sem „pocco staccato" er
skrifað og er því alveg í samræmi við þá íhugun um mismunandi tengingarhætti sem
vikið er að hér á undan.
„Imitatio Violistica" á Þýskalandi
Um 1620 var til aðferð við að leika á orgel, sem framkvæmdi tengingar og
aðgreiningar svipuð eins og á fiðlu.
Aðferð þessi var kölluð „Imitatio Violistica" („Eftirlíking fiðluleiks"). Tengingar voru
merktir með bogum yfir (eða undir) nótunum sem áttu að tengja. Þaðan kemur
legato-boginn eins og við þekkjum hann í dag.
I „Tabulatura Nova“ frá 1624 eftir Samuel Scheidt er sennilega elsta frásögn um
leikaðferð þessa:
„Wo die Noten/wie allhier/zusammengezogen seind/ ist solches eine besondere
Art/gleich wie die Violisten mit dem Bogen schleiffen zu machen pflegen. Wie denn
solche Manier bey fúrnehmen Violisten Deutscher Nation/nicht ungebreuchlich/gibt
auff gelindschlágigen Orgeln/Regalen/Clavicymbaln und Instrumenten/einen recht
lieblichen und anmutigen cocentum, derentwegen ich dann solche Manier mir selbsten
gelieben lassen/und angewehnet."
(Þýtt orðrétt).
OR( 'jAN ISTA151 .AÐ11) «=>