SunnudagsMogginn - 20.03.2011, Blaðsíða 26

26 20. mars 2011
H
eilagur Jósef, eins og hann birtist í táknmynd
íkonsins, kallar fram ímynd persónunnar
sjálfrar: sælu, frið og göfugleika, – traust-
vekjandi „réttlátur maður“ í biblíulegum
skilningi. Það er því einmitt þessi maður sem Guð felur
tvo mestu dýrgripi sína – Jesús og Maríu. Af „réttlæti“
heilags Jósefs stafar einstök útgeislun úthellt frá Guð-
dómnum. Föðurleg umhyggja hans endurspeglar Guð-
dómlega umhyggju og felur því í sér – líkt og föðurleg
umhyggja Guðs – alheim. Enn þann dag í dag má treysta
því að hver sá sem leggur traust sitt á fyrirbæn heilags
Jósefs mun uppskera vernd hans líkt og Jesús og María
voru umvafin umhyggju hans. Bæn mettuð trú er sá
valdur sem gerir það að verkum að heilagur Jósef, maður
trúrækninnar, er til reiðu hvar og hvenær sem hann er
beðinn árnaðar.
Ímynd heilags Jósefs á íkoninu birtist á bakgrunni ís-
lensks landslags – opin, óhindruð víðátta, sem umlykur
bæinn okkar og er einkennandi fyrir Hafnarfjörð. Heil-
agur Jósef er staðsettur á grunni Karmelklausturs okkar –
á stað þar sem hann er tignaður, elskaður og beðinn árn-
aðarbæna á allskonar ögurstundum, sem gerir nærveru
hans stöðuga í klaustrinu meðal okkar. Hér, og nú er
leyndardómur Nasaret ávallt lifandi meðal okkar, því
heilagur Jósef er fastur andlegur dvalargestur í klaustrinu
okkar.
Ástrík umhyggja
Ísland allt er umvafið ástríkri umhyggju hans – á íkoninu
birtist sú ímynd á táknrænan hátt í landslagi landsins –
sú sama umhyggja og fólgin er í bænum okkar. Tákn-
mynd bæna okkar birtist í appelsínugulum „gullnum“
bjarma, sem smýgur inn í hvert minnsta smáatriði. App-
elsínuguli liturinn táknar, á íkoninu, einnig andlega
hreinsun og brennandi eld kærleikans – sem baðar allt
gullnum bjarma jafnvel klettahamra Esjunnar, sem
hrannast upp við sjóndeildarhringinn. Þótt íslenskt
landslag sé að mestu íklætt grjóti og hrauni er græni lit-
urinn ríkjandi, sem vekur hughrif frjósamra dala – líkt og
um væri að ræða Gósenland það, sem Jósef Egyptalands
og fjölskyldu hans var ánafnað til ábúðar. (1M 47:6). Hér
er um andlega táknmynd að ræða: sérhver sá staður, þar
sem Heilagur Andi tekur sér bólfestu, umbreytist í slíkan
iðjagrænan, frjósaman dal. Á íkona táknmáli er græni lit-
urinn táknmynd Heilags Anda og ímynd eilífs lífs, litur
vonarinnar, andlegrar endurfæðingar og velgengni. Fyrir
árnað heilags Jósefs biðjum við að þessu landi hlotnist
þessar náðargjafir svo það verði dvalarstaður þókn-
anlegur Jesú Kristi.
Á íkoninu snýr heilagur Jósef sér alfarið að Jesú. Lík-
amsstellingin, varfærinn, útbreiddur armur hans – sem
Jesúbarnið hvílir á líkt og stoð – minnir á að hann er al-
gjörlega helgaður hlutverki sínu sem fósturfaðir. Hvað
varðar myndræna stöðu Jesú, þá birtist Hann hér, sem
barn er hjúfrar sig að heilögum Jósef og gefur þannig til
kynna, á táknrænan hátt, undirgefni sína undir vilja hins
himneska Föður allt til fórnardauða kærleikans. Þar sem
Hann er hluti af Heilagri Þrenningu, þá er hugur hans og
hjarta algjörlega helgað málefnum Himnaföðurins og
áætlun Hans um sáluhjálp, þótt Hann, eðli málsins sam-
kvæmt, sé undirgefinn Jósef sem fóstursonur. Kufl Hans
leiftrar blóðrauður, sem er litur táknrænn fyrir eilífa
miskunn. Höfuðband heilags Jósefs er í sama lit tákn þess
að Hann er hluti af þessum leyndardómi, þótt hans hlut-
deild hvíli fremur á stoðum leyndardóma trúarinnar.
Skilur hjörtu manna
Smá pyngja hvílir á bringu Jósefs líkt og hangir í kapellu
okkar, þangað sem við látum í bænaefni sem berum fram
sem árnaðarbænir til heilags Jósefs. Á þeirri stundu sem
Jesúbarninu birtist miðinn úr bænapyngjunni, sem
skreytt er ímynd klaustursins okkar, þá ber heilagur Jós-
ef, sem skilur hjörtu manna á djúpvitran hátt, fram árn-
aðarbænir sínar til Jesú. En um slíkar árnaðarbænir má
lesa t.d. í Gamla Testamentinu, en þar segir að þá sé „líf
herra míns bundið í bundini lifandi manna hjá Drottni“.
(1 Sam 25:29) Þannig er fyrirbænin einnig ávallt varðveitt
í hjarta Jósefs og fyrir ásjónu Jesú.
Á bænapyngjuna er ritað á latínu: „Ite ad Ioseph“
(Snúðu þér til Jósefs). – Þessi sömu orð voru töluð af Far-
aó er hann beindi fólki sínu til Jósefs í Egyptalandi á tím-
um hinna sjö hallærisára (1M 41:55). Jósef í Egyptalandi
var án efa bæði „hygginn og vitur,“ eins og Faraó komst
að orði, maður sem „Guðs andi býr í,“ en segja má að að
þessu leyti hafi hann verið líkingarmynd heilags Jósefs.
En þrátt fyrir mikilfengleik Jósefs í Egyptalandi, hversu
æðri og magnaðri persónuleiki er ekki verndardýrlingur
okkar – sjálfur fósturfaðir Jesú Krists! Hin lifandi trú á
sértæka árnun Jósefs gagntekur andlegt líf Karmelregl-
unnar, sérstaklega með tilliti til heilagrar Teresu af Jesú
frá Avila. Í eftirbreytni eftir henni „snúum við okkur til
Jósefs“ fullar trausts að hann muni vel fyrir sjá klaustri
okkar, öllum íbúum þess og landi þessu til heilla.
Kufl heilags Jósefs er skær fjólublár á litinn. Fyrr á öld-
um var fjólublái liturinn (litur sem var mjög í hávegum
hafður og dýr) tákn um fegurð og velmegun, tákn valds
og tignar. Hann virðist hafa verið tileinkaður konungum,
konungbornum fjölskyldum og æðstu valdhöfum. Á
íkonamáli er fjólublátt, sem á veraldlega vísu var litur
jarðneskra konunga og yfirmanna, litur táknmyndar
Guðs.
Íklæddur Kristi
Fjólublái liturinn á kufli Jósefs, sem gefur frá sér skæran
ljóma, er táknmynd þess að vera íklæddur Kristi, og – á
vissan hátt – virðist sem Hann skíni í gegnum kuflinn.
Jesús einn er fjársjóður heilags Jósefs. Á sama hátt og Jes-
ús býr í hjarta Jósefs að baki hinum fjólubláa kufli, þá má
á táknrænan hátt minnast þess að í hinni fátæklegu, lít-
ilmótlegu Nasaret, gat maður gengið bak við fjólubláa
fortjaldið, sem skilur milli Hins heilaga og Hins allrahelg-
asta (2M 26:31-34), þar sem einungis æðstipresturinn,
samkvæmt Gamla testamentinu, mátti inn ganga
íklæddur fjólubláum kufli (2M 28:31). Það er ekki fyrr en
Holdtekjan á sér stað að mannleg vera er þess megnug að
snerta Guð sinn, Immanuel, sem þýðir „Guð með oss“
(Mt 1: 23).
Það er enn ein útgáfa af þessum lit, sem hér um ræðir:
mjög óvenjulegur litblær, sem er einkennandi fyrir himin
á norðurslóðum – einskonar lillafjólublár litur sem renn-
ur saman við fjólubláa skugga fjallanna og snævar – og
sem svo oft má greina í íslensku landslagi – enn ein tákn-
myndin um tilvist heilags Jósefs í þessu hálfgerða heim-
skautslandi, Íslandi. Ytri klæðnaður heilags Jósefs er ein-
föld brún svunta. Brúni liturinn er táknrænn fyrir jörð,
efni, fórn og fátækt. Sá litur einkenndi einmitt líf heilags
Jósefs, manns sem vann hörðum höndum og helgaði sig
algjörlega jarðneskri velferð og öryggi fjölskyldu sinnar.
Brauðið sem heilagur Jósef er að leggja sér til munns
vísar til hins nána sambands milli hans og Jesú. Með
Honum nærist hann daglega, líkt og við á Evkaristíunni,
en á sama tíma sér heilagur Jósef Honum farborða sem
gaf honum lífið sjálft. Íkonið er þannig uppfullt af háleit-
um leyndardómum, líkt og líf heilags Jósefs, eins fyrsta
vitnis að þeim undraverða leyndardómi Holdtekjunni er
Guð gerðist maður.
Hin ljúfa viðvera Móður Guðs talar sínu máli. Hið
táknræna liljumunstur á kufli Jósefs vísar til þeirrar ástar
í hjónabandi sem tengir hann órjúfanlega Maríu. Sama
myndlíking birtist hér á kufli Jesú, uppsprettu hreinleika
og ástar, en á sama tíma er Hann „hinn blessaði ávöxtur
lífs Maríu.“ Lilju myndmálið tengir maður ósjálfrátt við
liljurnar á kufli Himnadrottningarinnar frá Czestochowa,
en hún er, ásamt heilögum Jósef, verndari Karmelklaust-
urs okkar. Í Heilagri ritningu er kuflinn táknrænn fyrir
stöðu persónunnar og má því segja að líkingarmynd lilj-
unnar sameini á ákveðinn, táknrænan hátt hjörtu Jesú,
Maríu og Jósefs.
Verndar kuflinn við vinnu
Rétt er að geta þess að snið og litur svuntu heilags Jósefs
er fyrirmynd skapúlars Karmelíta. Frá því snemma á
liðnum öldum hefur slík svunta þjónað til að vernda
kuflinn við vinnu. Allt frá birtingu heilags Símonar
Stock, sem var yfirmaður Karmelreglunnar (13. öld) var
skapúlarið álitið tákn frá Móður Guðs um vernd hennar
yfir allri Karmelreglunni. Eftir því sem tímar liðu breidd-
ist helgun skapúlarsins út þar til hún náði til gjörvallrar
kirkjunnar. Að bera skapúlarið þýðir algjör helgun til
heiðurs hinni Flekklausu Meyju. Erfitt væri að finna
manneskju sem bæri öflugri helgun í brjósti til Maríu en
heilagan Jósef hinn skíra bónda hennar. Það að Jósef er
klæddur skapúlar táknar að hann er líkur Maríu um hug-
arfar og verknað.
Þegar litið er á íkonið, er sem hin heilaga Guðsmóðir
hafi verið hér að verki fyrir stuttri stundu og sé, ef til vill,
ennþá hér, ósýnileg, horfandi með sínu elskulega augna-
ráði á Jesúm og Jósef. Því það voru hennar hendur sem
upprunalega saumuðu út hinn listilega skrautsaum á
báðum kuflunum. Það voru hennar hendur, sem á sínum
tíma breiddu fölbláan dúk á hefilbekk smiðsins heilags
Jósefs og hún sem bar fram mat og brauð það, sem svo
táknrænt er fyrir Jesúm sjálfan, sem hún fæddi. Einnig er
að finna á borði hennar granatepli, sem minna ósjálfrátt á
textann úr „Ljóðaljóðum,“ þar sem segir: „Ástareplin
anga og yfir dyrum okkar eru alls konar dýrir ávextir,
nýir og gamlir, unnusti minn, ég hefi geymt þér þá“ (Ll
7:14). Granatepli voru um aldaraðir tákn um konunglegt
vald. Hin fjölmörgu frækorn ávaxtarins voru táknræn
fyrir frjósemi og kraft lífsins. Sendiboðar Móse, sem
sendir voru til að kanna Kanaanland, snéru aftur og báru,
meðal annars, með sér þennan ávöxt, granateplin, sem
tákn um ríkidæmi og frjósemi landsins (M4 13:23). Höf-
undur „Ljóðaljóða“ líkir fegurð brúðarinnar við gran-
atepli: „Vangi þinn er eins og kinn á granatepli út um
skýluraufina“ (Ll 4:3) þar sem, aftur á móti, í kristni það
er táknmynd eilífs lífs. Að lokum, og með tilvísun til hins
andlega lífs Karmelíta, þá lítur hl. Jóhannes af Krossi á
granateplið sem táknmynd um leyndardóma Krists og
Sæla, friður
og göfugleiki
Íkon þetta af hl. Jósef verndardýrlingi Karmelklausturs
hinnar óflekkuðu meyjar frá Jasna Gora og heilags Jósefs í
Hafnarfirði, Íslandi, er málað af berfættri Karmelnunnu í
Hafnarfirði í tilefni af sjötugustu stofnhátíð klaustursins og
25. stórhátíð í tilefni af komu fyrstu pólsku nunnanna til Ís-
lands. Grein þessi er eftir nunnurnar og er til skýringar á
íkoninu en dagur hl. Jósefs er 19. mars.