Morgunblaðið - 15.06.2010, Blaðsíða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 2010
Opinberir aðilar eiga
nú um 75% allra vatns-
réttinda á Íslandi og
landeigendur, sem að
mestu eru bændur, um
25%. Fyrirkomulag
vatnsréttinda hefur að
mestu verið með sama
hætti frá landnámi eins
og fram kemur í Grá-
gás, Jónsbók og vatna-
lögunum frá 1923. Hefðin hefur verið
að almannahagsmunir hafa verið
tryggðir en myndast hefur séreign-
arréttur hjá landeigendum. Þannig
segja lögin frá 1923 að landeigendur
hafi afnota- og nýtingarrétt af vatni á
landi sínu þrátt fyrir að vatn sé al-
mannagæði. Dómaframkvæmd síð-
astliðin 90 ár hefur verið sú að með-
höndla vatn sem sérgæði. Þetta hefur
m.a. komið fram í að landeigendum
hafa verið dæmdar eignarnámsbætur
þegar vatn er tekið eignarnámi á
landi þeirra. Bestu dæmin eru eign-
arnámsbætur sem Landsvirkjun hef-
ur þurft að greiða landeigendum,
m.a. vegna virkjunar Blöndu, vegna
Kárahnúka og vegna Þjórsár. Jafn-
framt hafa einkaaðilar sem vilja nýta
vatn á jörðum landeigenda í stórum
stíl, t.a.m. til að flytja út, greitt fyrir
afnotin.
Vatnalögin ollu miklum deilum á
Alþingi þegar þau voru sett vorið
2006. Deilurnar má ekki síst rekja til
breytt orðalags á ákvæði um eign-
arráð yfir vatni. Í stað þess að tala
um afnota- og nýtingarrétt á vatni
kváðu lögin á um eignarrétt landeig-
enda og var það gert til að skýra þá
dómaframkvæmd sem tíðkast hafði.
Um þetta eru helstu eignarréttar-
sérfræðingar okkar Íslendinga sam-
mála. Réttur almennings breyttist í
engu við þessa orðalagsbreytingu en
það varð tvímælalaust skýrara. Um
þetta snerust deilurnar – sagt var að
verið væri að einkavæða vatnið með
breytingunni sem er að sjálfsögðu al-
rangt. Lögin kveða skýrt á um að
heimilisnotkun njóti forgangs, þar á
eftir notkun til búrekstrar og þar á
eftir notkun sveitarfélaga.
Við aðra umræðu um frumvarpið
náðu þingflokkar samkomulagi um
meðferð þess og gerði þáverandi iðn-
aðarráðherra grein fyrir því 15. mars
2006. Fól samkomulagið í sér að iðn-
aðarráðherra myndi, eftir að frum-
varpið hefði verið samþykkt, skipa
nefnd sem taka skyldi til skoðunar
samræmi laganna við önnur ákvæði
íslensks réttar sem vatn og vatnsrétt-
indi varða. Samkomulagið fól jafn-
framt í sér að gildistöku vatnalaga
yrði frestað til 1. nóvember 2007 en
þá myndu eldri vatnalög frá 1923
jafnframt falla úr gildi. Nefndin var
ekki skipuð og var gildistöku enn
frestað til 1. nóvember 2008.
Nefndin var loks skipuð þver-
pólitískt 15. janúar 2008 og skilaði
hún af sér 215 bls. skýrslu 9. sept-
ember 2008. Ein af fjórum tillögum
nefndarinnar var að fresta skyldi
gildistöku vatnalaganna frá 2006 og
að ný nefnd yrði skipuð sem hefði það
hlutverk að vinna að endurskoðun
laganna, eða eins og segir í skýrslu
vatnalaganefndar: „Í fjórða lagi legg-
ur vatnalaganefnd til að gildistöku
vatnalaga nr. 20/2006 verði frestað
tímabundið meðan nefnd, sem skipuð
verði á vegum iðnaðarráðherra og í
samráði við umhverfisráðherra og
forsætisráðherra, vinni að endur-
skoðun laganna í samræmi við til-
lögur vatnalaganefndar.“
Í kjölfarið var gildistöku vatnalag-
anna frestað til 1. júlí 2010. Þann 1.
júlí 2009 var vatnalaganefnd II skip-
uð en nú bar svo við að ekki var leitað
eftir fulltingi stjórnarandstöðu. Þann
1. desember 2009 skilaði nefndin
drögum að frumvarpi um ný vatnalög
til iðnaðarráðherra. Það er skemmst
frá því að segja að iðnaðarnefnd voru
ekki kynnt drögin að frumvarpinu
heldur var nefndinni sent frumvarp
um afnám vatnalaganna frá 2006 sem
ætlunin er að gera að lögum fyrir
þinglok. Þetta er skýlaust brot á sam-
komulaginu sem birtist í skýrslu
vatnalaganefndar I sem kvað á um að
nýtt frumvarp leysti vatnalögin frá
2006 af hólmi. Ljóst er að verið er að
rjúfa þá sátt sem náðst hafði og
stefna Alþingi til ófriðar með þessu
háttalagi. Í stað þessarar máls-
meðferðar hefur stjórnarandstaðan,
að undanskildri Hreyfingunni, lagt til
að vatnalögum frá 2006 verði frestað
enn og aftur, nú til 31. desember 2010
og að tíminn verði notaður til að ná
pólitískri sátt um þetta mikilvæga
mál og í framhaldinu verði lögfest
frumvarp sem leysi lögin frá 2006 af
hólmi.
Herópin sem hljóma nú um að ver-
ið sé að einkavæða vatnið eru fölsk.
Verið er að standa vörð um rétt al-
mennings og á engan hátt hefur
neinn stjórnmálaflokkur á Alþingi
gefið í skyn að annað standi til. Her-
ópið falska er runnið undan rifjum
stjórnarflokkanna og hefur þann eina
tilgang að beina athygli borgaranna
að einhverju öðru en getuleysi rík-
isstjórnarinnar til að takast á við
þann vanda sem steðjar nú að ís-
lenskum heimilum og fyrirtækjum.
Þeir sem ekki skoða málið ofan í kjöl-
inn áður en þeir reka upp herópið
falska eru nytsamir sakleysingjar
ríkisstjórnarinnar.
Vatnalögin
Eftir Tryggva Þór
Herbertsson og Jón
Gunnarsson
»Herópin sem hljóma
nú um að verið sé að
einkavæða vatnið eru
fölsk.
Tryggvi Þór
Herbertsson
Tryggvi Þór er þingmaður, prófessor
og situr í iðnaðarnefnd. Jón er þing-
maður og situr í iðnaðarnefnd.
Jón
Gunnarsson
Á dögunum voru
samþykktar nýjar út-
hlutunarreglur LÍN,
Lánasjóðs íslenskra
námsmanna. Þær
breytingar sem gerð-
ar voru miðuðu að því
að ná fram sparnaði
sem krafist var af
menntamálaráðuneyt-
inu og ríkisstjórninni.
Voru það einkum
tveir liðir í útlánum sjóðsins sem
dregið var úr til að ná fram til-
settum sparnaði. Í fyrsta lagi voru
lán til barnafólks skert þannig að
upphæð með hverju barni lækkar
eftir því sem börnin verða fleiri á
framfæri námsmanns. Þessi leið
var valin m.a. með tilliti til þess að
þegar framfærsla Lánasjóðsins
var borin saman við önnur fram-
færslukerfi kom í ljós að LÍN
gerði sérstaklega illa við ein-
staklinga en lán til barnafólks
voru talsvert skárri. Var það því
niðurstaðan að þetta væri sá hóp-
ur sem helst mætti lækka lánin til
svo að allir námsmenn fá nú
námslán sem tæplega geta fram-
fleytt þeim.
Hin sparnaðarleiðin
var að herða á náms-
framvindukröfum svo
námsmaður eigi rétt á
láni úr sjóðnum. Sam-
kvæmt eldri reglum
þurfti námsmaður að
ná 20 einingum á ári
til að eiga rétt til láns
úr sjóðnum en heilt
skólaár er 60 ein-
ingar. Voru kröfurnar
hertar með þeim
hætti að nú verður
krafist 18 eininga á
önn og tilfærslur milli anna verða
ekki mögulegar. Nái námsmaður
því ekki þessum 18 einingum fær
hann ekki krónu til framfærslu á
þeirri skólaönn.
Sjónarmið meirihluta stjórnar
LÍN eru á þá leið að ljúki náms-
maður ekki að lágmarki 18 ein-
ingum á önn sé hann ekki reglu-
legur námsmaður, líklega að vinna
með skóla og þurfi því ekki á
framfærslu sjóðsins að halda.
Þessi rök eru alger markleysa
enda er tekjuskerðing námslána
svo há að námsmaður í 50% starfi
á lágmarkslaunum með skóla fær
ekki greiddar út nema rúmar
13.000 kr. á mánuði í námslán.
Námsmannahreyfingarnar sem
sæti eiga í stjórn LÍN hafa bent á
að þetta snúist fyrst og fremst um
þá námsmenn sem eru í fullu námi
en af einhverjum ástæðum náðu
ekki tilsettum árangri eina önn.
Fyrst ber að benda á að þeir sem
líklegastir eru til að ná ekki 18
einingum á önn eru námsmenn
með börn eða einstaklingar með
sértæka námsörðugleika. Að vísu
eru undanþágur fyrir þá síð-
arnefndu en þar er skilyrt að ein-
staklingurinn sé með greiningu
sem kostar tugi þúsunda. Þess ut-
an ber að geta að allir geta fallið á
prófi. Í sumum háskóladeildum
eru námskeið allt að 15 einingar
og lendi námsmaður í að falla í
slíku námskeiði eru fram-
færslumöguleikar hans hrundir. Á
þetta sérstaklega við í Háskóla Ís-
lands þar sem búið er að sam-
þykkja nýjar reglur sem kveða á
um að upptökupróf séu ekki hald-
in nema í undantekningartilfellum,
svo námsmaður sem fellur þarf að
þrauka af á loftinu. Þá verður að
benda á að fall er ekki áfell-
isdómur um leti, í mörgum nám-
skeiðum er fall vel yfir 50% og því
meirihlutinn sem nær ekki í fyrstu
tilraun.
Lánasjóður íslenskra náms-
manna er jafnréttistæki sem á að
veita öllum tækifæri til náms,
óháð efnahag. Samkvæmt lögum
ber sjóðnum að tryggja náms-
mönnum lán sem uppfyllir fram-
færsluþörf miðað við fjölskyldu-
hagi. Námsmenn geta ekki sætt
sig við að niðurskurðarhnífurinn
falli sífellt á þá, það er ekki að
velja menntun sem leið út úr
kreppu.
Námslán takmörkuð
Eftir Sigurð Kára
Árnason »Námsmenn geta
ekki sætt sig við að
niðurskurðarhnífurinn
falli sífellt á þá, það er
ekki að velja menntun
sem leið út úr kreppu.
Sigurður Kári Árnason
Höfundur er fulltrúi
Stúdentaráðs HÍ í stjórn LÍN.
Enn eina ferðina er
„eldhuginn“ Jónína
Benediktsdóttir í kast-
ljósi fjölmiðla og nú
vegna detox-meðferð-
ar sinnar sem hún rek-
ur á Keflavíkurflug-
velli. Ég hef áður
gagnrýnt detox-með-
ferðina sem byggir
ekki á neinni vís-
indalegri þekkingu
heldur á gervivís-
indum og kukli. Ég mun ekki fjalla
um ristilskolunarbullið eða þá bitru
staðreynd að fólk hafi lent á bráða-
deild vegna þess að það hafi hætt á
lyfjum, svo sem blóðþrýstings-
lyfjum, heldur vil ég eyða nokkrum
orðum á það mataræði sem boðið er
upp á í meðferðinni sem er í algjöru
ósamræmi við eðlilega og heilbrigða
neysluhætti. Í „meðferðinni“ er boð-
ið upp á um 500 hitaeiningar (algeng
orkuþörf fólks er 2000-3000 hitaein-
ingar) í formi grænmetis og ávaxta.
Sem næringarfræðingur og foreldri
þykir mér bagalegt að verða vitni að
því þegar fólk (ekki síst ungt kven-
fólk) sem hefur til að mynda þjáðst
af átröskun (svo sem lystarstoli)
dásamar þá meðferð (svo sem á face-
book) sem þar fer fram og fær vart
haldið vatni yfir því hve sniðugt það
er að borða bara grænmeti og ávexti
í allt að hálfan mánuð! Og þegar
þeim sömu er bent á að það sé eng-
um manni hollt að borða svona lítið
er svarað: „Já, en
starfsfólk og þar á með-
al læknar Detox-Jónínu
Ben. segja að það sé svo
hreinsandi og hollt og
gott fyrir líkamann.“ Til
að sporna gegn átrösk-
un, hvort heldur átrösk-
unin tengist ofneyslu
eða vanneyslu, verður
eðlileg umræða um mat
og mataræði að eiga sér
stað þar sem leitast er
við að varast boð og
bönn en umfram allt
þarf þó að varast svæsnar öfgar líkt
og þær sem boðið er upp á í Detox
Jónínu Ben. eða eins og segir í
greinargerð sem landlæknisemb-
ættið hefur gefið út varðandi Detox
Jónínu Ben. þá er enginn vísinda-
grunnur „… fyrir því að fasta með
500 kaloríum á dag sé til bóta fyrir
heilsufar, heldur þvert á móti. Þegar
lítils matar er neytt er ekkert eðli-
legra en að blóðsykur og blóðþrýst-
ingur falli. Það eru svo augljós og al-
gild sannindi að óþarfi er að
rannsaka það sérstaklega.“
Detox og átröskun
Eftir Ólaf Gunnar
Sæmundsson
Ólafur Gunnar
Sæmundsson
»… en umfram allt
þarf þó að varast
svæsnar öfgar líkt og
þær sem boðið er upp á í
Detox Jónínu Ben. …
Höfundur er næringarfræðingur.
Guðmundur Odds-
son skólastjóri og fyrr-
verandi bæjarfulltrúi í
Kópavogi reit áhuga-
verða og þarfa grein í
Morgunblaðið fyrir
skömmu. Hann vakti
þar upp spurningu
sem margir velta fyrir
sér sem hlýtt hafa á
alls kyns spekinga, er
jafnvel kenna sig við
sérfræði í stjórnmálum hvað telja
megi venjulegt fólk, svo sem sig-
urvegarar á Akureyri, Reykjavík og
eins í Kópavogi þykja alveg sérlega
lýsandi dæmi um, svo ekki sé nú til
annars vitnað. Það sé nú eitthvað
annað en fólkið í hinum skelfilega
fjórflokki sem þessir sömu spek-
ingar hafa kosið að tengja saman í
einn, greinilega til eigin hagræðis og
ekki síður til þess að þykjast vera
svo óskaplega hlutlausir. Svo hlut-
lausir voru þeir raunar margir, að
þeir fengu varla vatni haldið í að-
dáun á þeim sem ekki hefðu komið
nálægt stjórnmálum áður, þó ekki
væri það nú heldur rétt, en það var
aukaatriði í hagræðingunni. Og að
sjálfsögðu fylgdu ýmsir fjölmiðl-
ungar eftir í söngnum um þetta
aðdáunarverða, flekklausa, venju-
lega fólk, sem það svo sem efalaust
er.
Gömlum stjórnmálamanni úr ein-
um „fjórflokknum“ og meira að
segja svo slæmum, að hann sat á
þingi fyrir hluta af þessum óskapn-
aði í 16 ár og hætti raunar af sjálfs-
dáðum, en hvergi nærri af andúð á
stjórnmálum eða stjórnmálamönn-
um, þeim hinum sama blöskrar þessi
aðgreining í venjulegt fólk og svo
alla hina. Má hann kannski upplýsa
það um leið, að hann telur sig ósköp
venjulegan mann, og er ekki ör-
grannt um að kjósendur hans forð-
um hafi verið sömu skoðunar og því
lætur nærri að þessi ósköp venjulegi
maður biðji almættið að forða venju-
legu fólki frá slíkum fræðum.
En tilefni þessa pistils míns er að
varpa gömlu ljósi á hið
hræðilega sam-
bandsleysi sem marg-
tuggið er af alls kyns
fræðingum að ríki milli
stjórnmálamanna og
fólksins í landinu. Þar
vitna ég til eigin reynslu
í þessi mörgu ár sem ég
var að vasast í þessu
skelfilega fólksfirrta
starfi. Sú reynsla er þó
ekki aðeins byggð á
mér persónulega, held-
ur er hún áreiðanlega áþekk reynslu
samþingmanna minna eystra, venju-
legra manna vel að merkja.
Í örfáum stiklum skal það eitt
sagt, að um hið víðfeðma kjördæmi
frá Öræfum í suðri norður á Langa-
nesströnd fóru þingmenn á hverju
ári, jafnvel oft, héldu fundi á öllum
þéttbýlisstöðum og vel það, fóru á
sem flesta vinnustaði, fóru um sveit-
irnar og hvarvetna var rætt opin-
skátt við fólk um landsins gagn og
nauðsynjar og hollráð sem gagnrýni
öll vel þegin. Má ég gerast svo djarf-
ur að segja að mörg minna þingmála
voru beint frá fólkinu í kjördæminu
komin, máske beztu málin, enda
skylda mín að flytja þau á réttan
vettvang og svo veit ég að hefur ver-
ið um aðra einnig. Nú segja spek-
ingar að þetta sé allt öðruvísi núna
og sjálfhælni gamals manns aðeins
dæmi um elliglöp, enda séu þau
hvergi tekin með í fræðunum. En
svo má brýna deigt járn (og gamalt!)
að bíti.
Af venjulegu fólki
og öðru fólki
Eftir Helga Seljan
Helgi Seljan
» Tilefni þessa pistils
míns er að varpa
gömlu ljósi á hið hræði-
lega sambandsleysi sem
margtuggið er af alls
kyns fræðingum að ríki
milli stjórnmálamanna
og fólksins í landinu.
Höfundur er fyrrverandi alþing-
ismaður.