Morgunblaðið - 07.05.2011, Qupperneq 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MAÍ 2011
Ofveiði fiskistofna
var sameiginlegt ein-
kenni sjávarútvegs-
stefnu Íslands og Evr-
ópusambandsins á
síðustu áratugum 20.
aldar. Í báðum til-
vikum fór veiðigeta
flotans langt fram úr
afkastagetu fiskistofn-
anna. Arðsemi veið-
anna fór versnandi ár
frá ári. Evrópusambandið brást við
með auknum styrkjum af skattfé til
útvegsins. Hér á landi er sjávar-
útvegur ein af undirstöðum byggðar
og getur því aldrei verið styrkþegi.
Lakari arðsemi í atvinnugreininni
leitaði því jafnvægis í lækkuðu gengi
krónunnar og lélegri kjörum lands-
manna allra.
Arðsemi í allra þágu
Viðfangsefnið var skýrt. Það varð
að minnka sóknarþungann, byggja
upp fiskistofnana og auka arðsemi í
sjávarútvegi. Fyrra markmiðið náð-
ist með því að takmarka heildarafl-
ann og deila honum út á fiskiskipin;
seinna markmiðið gat aðeins náðst
með fækkun skipa. Rétturinn til að
flytja aflaheimildir milli skipa og
selja þær milli útgerða miðaði að
þessu. Markmiðið var sjálfbær sjáv-
arútvegur sem ekki gengi á auð-
lindina og arðsamur þannig að hann
fengi starfað við hækkandi gengi
krónunnar og gæti þannig staðið
undir batnandi lífskjörum lands-
manna. Þessi markmið lágu ljós fyr-
ir við setningu laga um stjórn fisk-
veiða vorið 1990 og hafa í öllum
megindráttum gengið eftir. Raunar
gerðist það í þeim mæli að Evrópu-
sambandið ræðir nú að taka upp
hliðstætt kerfi fiskveiðistjórnunar.
Væntingar löggjafans voru þær
að þau fyrirtæki sem gerðu út á
hagkvæmastan máta myndu kaupa
upp og þannig kosta úreldingu
skipakosts annarra fyrirtækja sem
lakar gengi. Sjávarútvegurinn
skyldi þannig sjálfur
kosta aðlögun flotans
að afrakstursgetu
fiskistofnanna. Sá
reikningur skyldi ekki
sendur skattgreið-
endum eins og gert var
á meginlandinu.
Keyptur kvóti
Útgerðarfélagið
Bergur-Huginn ehf. í
Vestmannaeyjum
fylgdi boðskap laganna
og keypti aflaheimildir
af útgerðum sem vildu minnka eða
hætta. Frá 1996 svöruðu keyptar
aflaheimildir umfram seldar til veiða
á 4.740 tonnum af ýmsum tegundum
botnfisks, þar af mest í þorski, 1.249
tonn og ýsu 1.831 tonn. Miðað við
úthlutaðar aflaheimildir á þessu ári
hefur félagið því keypt um 93%
þeirra heimilda sem það nú nýtur í
þorski og 111% af ýsu. Hátt hlutfall
keyptra heimilda skýrist í þessu
samhengi af miklum skerðingum
veiðiheimilda á tímabilinu. Það á því
ekki við um þetta félag að það sé að
vinna á „gjafakvóta“ af neinu tagi.
Um síðustu áramót voru lang-
tímaskuldir félagsins 6.007 milljónir.
Það hefur ekki fjárfest í öðrum at-
vinnurekstri og arður hefur ekki
verið greiddur út úr því frá 2004, þá
námu arðgreiðslur 4,7 milljónum
króna. Fé hefur því ekki streymt frá
félaginu til eigenda eða verkefna
sem þeim tengjast heldur þvert á
móti. Það á því ekki við um þetta fé-
lag að það sé skuldsett vegna
óskyldrar starfsemi. Skuldirnar eru
eingöngu komnar til vegna fjárfest-
inga í aflaheimildum og nýjum skip-
um, sem komu til landsins 2007 og
nýtast félaginu nú með afbrigðum
vel.
Í árslok 2007 voru keyptar afla-
heimildir Bergs-Hugins ehf. bók-
færðar á 2.979 milljónir króna. Læt-
ur nærri að þessir 3 milljarðar sem
varið var til kvótakaupa hafi vegna
hruns krónunnar hækkað upp í þá 6
milljarða sem lánin standa núna í.
Í þeirri orrahríð sem nú er háð
um framtíð fiskveiðistjórnar á Ís-
landi þykir forráðamönnum Bergs-
Hugins ehf. eðlilegt að gera lands-
mönnum grein fyrir því hvaða fjár-
hagslegu hagsmunir liggja undir hjá
félagi, sem tekið hefur alvarlega
áskorun stjórnmálamanna um að
auka hagkvæmni veiðanna með
kaupum veiðiheimilda og færa þær á
færri, stærri og hagkvæmari skip.
Félagið og sjávarútvegurinn allur
hefur við þessa þróun orðið færari
um að starfa við sterkara gengi
krónunnar en ella hefur orðið. Í því
njóta allir landsmenn afraksturs
auðlindarinnar.
„Sægreifarnir“ borgi
Ýmsir ráðherranna sýnast nú
hafa gleymt því hver voru markmið
sjávarútvegsstefnunnar sem allir
flokkar hafa staðið að í yfir 20 ár.
Sumir þeirra hafa skekið orðum að
þeim fyrirtækjum sem í dag mynda
kjarnann í öflugasta sjávarútvegi
við Norður-Atlantshafið og láta í
veðri vaka að fyrirtækin hafi með
einhverjum hætti haft sjávar-
útvegsauðlindina af þjóðinni.
Þessi framsetning stenst enga
skoðun, þegar af þeirri ástæðu að
starfandi sjávarútvegsfyrirtæki
hafa trúlega öll lagt í verulegan
kostnað við að auka hagkvæmni
veiðanna með því að kaupa upp
óhagkvæmari útgerðir. Þau hafa
trúlega öll skuldsett sig til þessa í
trausti þess að aukin hagkvæmni
stæði undir lánunum. Sjálfsagt má
hafa ýmsar skoðanir á því, hvort
skattleggja hefði átt sérstaklega
hagnað þeirra sem seldu og hurfu úr
greininni. Gremja yfir því verður
hins vegar ekki með vitrænum hætti
tekin út á þeim fyrirtækjum sem nú
starfa.
Á kostnað kjaranna
Bergur-Huginn ehf. gerir enga
kröfu um að eiga hlutdeild í auðlind-
inni. Félagið mun hins vegar ekki
una því bótalaust ef svipta á það
þeim réttindum sem það hefur í
samræmi við gildandi lög og fyr-
irheit við setningu þeirra keypt og
skuldsett sig fyrir. Sá kostnaður
verður að greiðast af arðsemi veið-
anna og hann fellur ekki niður að
geðþótta stjórnmálamanna.
Þær hugmyndir sem nú eru uppi
á borði stjórnavalda sýnast fyrst og
fremst ganga út á að draga aftur úr
hagkvæmni veiðanna; að taka rétt-
indi af þeim sem hafa og færa öðr-
um. Ef um það er pólitísk samstaða í
landinu að skerða beri lífskjörin enn
með því að draga úr hagkvæmni
sjávarútvegsins, þá er auðvitað lítið
við því að segja. En menn þurfa að
gera sér grein fyrir því að kostn-
aðurinn við það að taka aftur upp
handstýringu í sjávarútvegi og út-
hluta til góðra mála á bæði borð get-
ur hitt menn fyrir úr tveimur áttum.
Annars vegar með lægra gengi
gjaldmiðilsins en vera þyrfti og hins
vegar með bótagreiðslum ríkissjóðs
vegna tjóns einstakra fyrirtækja af
völdum breytinganna. Þar erum við
ekki að tala um bætur vegna ókom-
ins hagnaðar af nýtingu heimilda. Í
tilviki Bergs-Hugins ehf. er í grunn-
inn um ræða þessa 6 milljarða sem
félagið skuldar vegna kaupa á veiði-
heimildum.
Afrakstur auðlindar
Það deilir í raun enginn um það að
þjóðin á að njóta afraksturs af sjáv-
arútvegsauðlindinni. Þeim afrakstri
var fyrst ráðstafað til að kosta
úreldingu í greininni. Kostnað af
því, m.a. lánin sem til þess voru tek-
in, verður að greiða áður en meira
er að sækja. Þangað til felst hinn
samfélagslegi ávinningur í meiri
kaupmætti en ella væri og þeim
beinu greiðslum sem fyrirtækin
greiða nú í ríkissjóð fyrir nýtinguna.
Bergur-Huginn ehf. greiðir í ár 33
milljónir króna í auðlindagjald. Okk-
ur er ekki kunnugt um að aðrar at-
vinnugreinar greiði slíkt aðstöðu-
gjald.
Nýverið kynnti ríkisstjórnin hug-
myndir um afgjald af olíuauðlindum
sem finnast kunna við Íslandi. Þar
er miðað við fast gjald, ekki ósvipað
núverandi auðlindagjaldi í sjávar-
útvegi og svo hærra hlutfalli tekju-
skatts af hagnaði sem umfram er til-
ekna arðsemi. Ætla verður að
hugmyndin sé sú að einangra þann
hagnað sem er umfram það sem
vænta má af hliðstæðri fjárfestingu í
öðrum greinum atvinnulífsins og
skattleggja hann með hærra hlut-
falli en annan. Vel má vera að hlið-
stæð nálgun sé einnig tæk í sjávar-
útveginum. Þá fengi þjóðin notið
hagkvæmrar nýtingar auðlind-
arinnar í auknum kaupmætti sam-
fara sterkara gengi krónunnar; með
beinum greiðslu í ríkissjóð fyrir nýt-
ingu líkt og nú er og loks með auk-
inni hlutdeild í hagnaði sem beinlínis
verður rakinn til aðgangs að auð-
lindinni.
Það væri hörmulegt, reyndist
þingstyrkur fyrir því að kasta fyrir
róða markmiðum um arðsemi sjáv-
arútvegs og sjálfbærni veiðanna.
Þetta tvennt er forsenda fyrir styrk-
ari efnahag og batnandi kjörum og
um leið kjarni fiskveiðistjórnunar-
kerfisins. Það má auðvitað lengi
bæta en endurgjaldslaus upptaka
veiðiheimilda þeirra sem þær hafa
keypt er í réttarríkinu ekki val-
kostur í því efni. Hvorki þjóðin né
sjávarútvegurinn þarf á óvissuferð
að halda um rekstrarforsendur
þessa mikilvæga atvinnuvegar; það
er þvert á móti brýnt að auka enn
hagkvæmni í veiðunum svo greinin
fái lagt meira af mörkum til að bæta
lífskjör í landinu. Um það markmið
hlýtur að geta náðst sátt.
Eftir Magnús
Kristinsson »Menn þurfa að gera
sér grein fyrir því að
kostnaðurinn við það að
taka aftur upp hand-
stýringu í sjávarútvegi
og úthluta til góðra mála
á bæði borð getur hitt
menn fyrir úr tveimur
áttum.
Magnús Kristinsson
Höfundur er útgerðarmaður og fram-
kvæmdastjóri Bergs-Hugins ehf.
Glæfraför
„Andlegur kraftur“ Bandaríski sjónvarpspredikarinn Morris Cerullo stóð fyrir fjölmennri samkomu í Háskólabíói í gærkvöldi í samstarfi við sjónvarpsstöðina Omega. Í auglýsingu um samkom-
una, undir yfirskriftinni „Nýr eldur“, sagði að „öflugur andlegur kraftur“ væri að leysast út og hann myndi „leiða inn stórkostlegustu opinberun Guðs sem heimurinn hefur nokkurn tíma séð“.
Árni Sæberg