Morgunblaðið - 05.08.2011, Blaðsíða 17

Fljótandi, málmkennt
vetni
Sameindavetni
Lofthjúpurinn
Jörðin til samanburðar
Geimferðastofnun Bandaríkjanna, NASA, hyggst í dag skjóta á loft geimfari sem á
að fara til Júpíters, langstærstu reikistjörnunnar í sólkerfinu
LEIÐANGUR TIL JÚPÍTERS
Heimild: NASA Teikning: Chris Inton
JÚPÍTER
Þvermál: 142.984 km | Tungl: A.m.k. 63
Massi: 317,8 jarðir | Rúmmál: 1.321 jarðir
Nefnt eftir konu Júpíters
og gyðju hjónabandsins í
rómverskri goðafræði
Tæki til að rannsaka
þyngdaraflið
Örbylgju-
geislunarmælir
Búnaður til að rannsaka
segulhvolfið yfir
pólsvæðum Júpíters (JADE)
Tæki til að rannsaka
rafgasbylgjur
Tæki til að kanna
efri lög lofthjúpsins
yfir pólsvæðunum
Myndavél
Rófriti
Segulmælir
Þvermál: 20 m
Hæð: 4,5 m
Burðarflaug:
Atlas 5-eldflaug
Tæki til að rannsaka
orkumiklar eindir
(JEDI)
BRAUT
GEIMFARIÐ JÚNÓ
Á að rannsaka hvernig Júpíter
myndaðist, innviði reikistjörnunnar,
segulhvolf og lofthjúp hennar
Á leiðarenda
19. okt. 2016
Júnó skotið á loft
5. ágúst 2011
Fer framhjá jörðu
17.-18. okt. 2013
Gert er ráð fyrir því að
Júnó fari 33 sinnum á
braut um Júpíter í eitt ár,
verði um 5.000 km yfir
skýjatoppum plánetunnar
Stóri rauði
bletturinn
Júpíter er gasrisi, að mestu
úr vetni og helíum. Talið er
að innst sé kjarni úr bergi,
en fremur lítið er vitað um
innri byggingu
reikistjörnunnar
Vilja finna
uppskriftina
að plánetum
Bogi Þór Arason
bogi@mbl.is
Geimferðastofnun Bandaríkjanna
hyggst í dag eða næstu daga skjóta á
loft geimfari sem nefnist Júnó og á að
fara í leiðangur til Júpíters, lang-
stærstu reikistjörnunnar í sólkerfinu.
Markmiðið er meðal annars að rann-
saka hvernig þessi firnamikli gasrisi
myndaðist.
Áætlað er að ferðin að Júpíter taki
fimm ár og geimfarið fari síðan 33
sinnum á braut um reikistjörnuna.
Júnó á meðal annars að rannsaka
hversu mikið vatn er í lofthjúpi Júpí-
ters og vonast er til að niðurstöður
þeirrar rannsóknar auki þekkingu
vísindamanna á því hvernig reiki-
stjarnan myndaðist. Geimfarið á
einnig að rannsaka samsetningu loft-
hjúpsins og aðra eiginleika hans, svo
sem hita og skýjafar. Þá á Júnó að
kanna segulsvið og þyngdarafl Júpí-
ters til að varpa ljósi á innri byggingu
reikistjörnunnar. Rannsaka á segul-
hvolfið við pólsvæði Júpíters, einkum
norður- og suðurljósin, til að komast
að því hvaða áhrif gríðarlega öflugt
segulsvið reikistjörnunnar hefur á
lofthjúp hennar, að því er fram kem-
ur á vefsíðu NASA.
Talið er að Júpíter sé fyrsta reiki-
stjarnan sem myndaðist við sólina.
„Eftir að sólin myndaðist fékk Júpí-
ter megnið af leifunum,“ segir Scott
Bolton, einn vísindamannanna sem
taka þátt í rannsóknum Júnó. „Þess
vegna eru þessar rannsóknir svo at-
hyglisverðar – ef við viljum fara aftur
á bak í tímann og skilja hvaðan við
komum og hvernig reikistjörnurnar
mynduðust þá er leyndardóminn að
finna í Júpíter. Við viljum þess vegna
grafast fyrir um hráefnislistann. Í
rauninni er meginmarkmið okkar að
finna uppskriftina að plánetunum.“
Fjallað er um Júpítíer á stjörnu-
fræðivefnum, stjornuskodun.is.
 Geimfar sent í leiðangur til að
rannsaka hvernig Júpíter myndaðist
Langförul Júnó
» Geimfarið Júnó er ómannað
og kostaði 1,1 milljarð dollara,
sem svarar tæpum 130 millj-
örðum króna.
» Hægt verður að skjóta geim-
farinu á loft frá klukkan 15.34
að ísl. tíma í dag og ekki síðar
en 26. ágúst.
» Gert er ráð fyrir því að Júnó
komist nær Júpíter en nokkurt
annað geimfar NASA.
FRÉTTIR 17Erlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 2011
Bogi Þór Arason
bogi@mbl.is
Norski fjöldamorðinginn, sem varð
77 manns að bana 22. júlí, segist
hafa notið aðstoðar „margra manna“
til að kaupa efni og búnað sem hann
notaði til að fremja ódæðisverkin.
Norska dagblaðið Verdens Gang
hefur þetta eftir verjanda fjölda-
morðingjans. Verjandinn segir að
skjólstæðingur sinn hafi sagt norsku
lögreglunni að hann hafi ferðast til
20 landa þegar hann undirbjó árás-
Segist hafa notið aðstoðar
 Norski fjöldamorðinginn fór til 20 landa þegar hann undirbjó ódæðisverkin
irnar og keypt nær allan búnaðinn
erlendis. „Hann segir að margir
menn hafi hjálpað honum að kaupa
búnaðinn.“
Í frétt Verdens Gang kemur ekki
fram hvort mennirnir hafi verið
skoðanabræður hans eða vitað að
hann hygðist fremja fjöldamorð.
Verjandinn sagði að fjöldamorðing-
inn hefði neitað að skýra frá nöfnum
mannanna nema norsk yfirvöld yrðu
við kröfum hans, meðal annars um
að norska ríkisstjórnin og konungur
Noregs segðu af sér.
Áður höfðu saksóknarar í Póllandi
skýrt frá því að fyrirtæki þar í landi
hefði selt fjöldamorðingjanum efni
sem væru lögleg en hægt væri að
nota til að búa til sprengju.
Vitorðsmanna leitað
» Lögreglan vildi ekki stað-
festa að morðinginn segðist
hafa notið aðstoðar annarra.
» Hún sagði að talið væri að
morðinginn hefði verið einn að
verki en hún væri að rannsaka
hvort einhverjir hefðu verið í
vitorði með honum.
Lýst hefur verið yfir hungursneyð
á þremur svæðum í sunnanverðri
Sómalíu, meðal annars í höfuðborg-
inni Mogadishu, til viðbótar tveim-
ur héruðum þar sem áður hafði ver-
ið lýst yfir neyðarástandi vegna
þurrka og hungurs.
Embættismenn Sameinuðu þjóð-
anna sögðu í gær að útlit væri fyrir
áframhaldandi þurrka næstu mán-
uði og þeir spáðu því að neyðar-
ástand skapaðist á fleiri svæðum í
Sómalíu á næstu sex vikum.
Að minnsta kosti 2,8 milljónir
manna, þeirra á meðal 1,25 millj-
ónir barna, þurfa á aðstoð hjálpar-
samtaka að halda í sunnanverðri
Sómalíu. Á myndinni eru vannærð
börn á sjúkrahúsi í Mogadishu. Reuters
Neyðin
ágerist enn
í Sómalíu
Stúlkur sem fæð-
ast núna í Bret-
landi eru átta
sinnum líklegri
til að ná hundrað
ára aldri en
stúlkur sem
fæddust fyrir 80
árum, sam-
kvæmt nýrri
breskri rann-
sókn. Hún leiddi
ennfremur í ljós að 20 ára Bretar
eru þrisvar sinnum líklegri til að
verða 100 ára en afar þeirra og
ömmur og tvöfalt líklegri en for-
eldrar þeirra.
Gert er ráð fyrir því að fyrir árið
2066 verði hálf milljón Breta 100
ára eða eldri.
Átta sinnum líklegri
til að verða 100 ára
Bretar verða
sífellt langlífari.
BRETLAND
Svíi nokkur hef-
ur verið hand-
tekinn eftir að
hafa reynt að
kljúfa atóm í
eldhúsinu heima
hjá sér og lýsa
tilrauninni á
netinu. Svíinn
segist hafa not-
að reykskynjara, klukku og fleiri
hluti. „Ég vildi forvitnast um
hvort þetta væri hægt, þetta er
bara áhugamál,“ segir hann.
Geislavarnastofnun rannsakaði
íbúð Svíans en fann ekki merki
um hættulega geislun. Svíinn á
yfir höfði sér allt að tveggja ára
fangelsi fyrir brot á lögum um
geislavarnir.
Reyndi að smíða
kjarnakljúf í eldhúsi
SVÍÞJÓÐ
Franskur dómstóll hefur hafið form-
lega rannsókn á því hvort Christine
Lagarde, framkvæmdastjóri
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, hafi mis-
notað vald sitt þegar hún gegndi
embætti fjármálaráðherra í Frakk-
landi.
Lagarde er sökuð um að hafa mis-
notað vald sitt með því að knýja
bankann Crédit Lyonnais til að fall-
ast á gerðardóm í deilu við kaup-
sýslumanninn Bernard Tapie og
greiða honum 285 milljónir evra, eða
sem svarar 47 milljörðum króna. Ta-
pie var áður ráðherra í ríkisstjórn
vinstriflokka en snerist á sveif með
Nicolas Sarkozy fyrir forsetakosn-
ingarnar árið 2007. Lagarde varð
fjármálaráðherra það ár.
Lagarde neitar sök og talsmaður
hennar sagði að rannsóknin myndi
ekki hafa áhrif á störf hennar fyrir
AGS. Hún varð framkvæmdastjóri
sjóðsins eftir að Dominique Strauss-
Kahn var handtekinn í New York
eftir að hann var sakaður um að hafa
reynt að nauðga hótelþernu.
Reuters
Neitar sök Christine Lagarde hefur
verið sökuð um valdníðslu.
Lagarde
sætir
rannsókn
Sökuð um að hafa
misnotað vald sitt
Skannaðu kóðann
til að skoða vef-
síðu NASA um
leiðangurinn
Skannaðu kóðann
til að lesa það nýj-
asta um fjölda-
morðin