Ingólfur - 17.06.1965, Blaðsíða 7

17. júní 1965
INGÓLFUR
7
Hannes Pétursson:
Hin „ábyrgu" málgögn
1 blaðaskrifum ekki alls fyrir
löngu var gefið í skyn, að liinir
kunnu 60-menningar Jiefðu unnið
minnisverðan sigur, þegar mennta-
málaráðlierra lýsti yfir því á fundi,
sem liann sat með allmörgum úr
þeirra liópi, að Islendingum sem
sjálfstœðri menningarþjóð væri
eigi samboðið það ástand í sjón-
varpsmálum, seni nú ríkti í land-
inu, og athugandi væri, að tak-
marka sjónvarpssendingar frá
Keflavík við herstöðina eina, þeg-
ar íslenzk sjónvarpsstöð kæmist
upp. Víst ber að fagna yfirlýsingu
ráðherrans og óska þess, að hún
liafi góð áhrif á skoðanamyndun
annarra manna. Óvarlegt er samt
að slíðra brandana að svo stöddu,
því enn eru ófallin þau virki sem
sigra ber: hin „ábyrgu“ málgögn
stjórnarflokkanna og ríkisstjórnin
sjálf. Sé^ tekið mið af framkomu
lúnna „ábyrgu“ málgagna í sjón-
varpsdeilunni, þarf nokkra lijart-
sýni til að gera ráð fyrir, að þau
fallist nokkru sinni á skoðun ráð-
herrans. Þó er það ekki óhugsandi.
Allt frá því 1961 hefur afstaða
stjornarblaðanna í sjónvarpsmál-
mu stuðzt við ískyggilegar villu-
kenningar. Ein var sú, að stækkun
stoðvarinnar í ICeflavík hefði
nauðalítil áhrif á útbreiðslu her-
mannasjónvarpsins. Á þessu var
þrástagazt og öllum andmælum
tekið með fásinnu. Nú hefur
reynslan svarað þessum frétta-
burði hinna „ábyrgu“ málgagna.
Þvi er rökrétt að draga svofellda
.Annað hvort birtu þessi
bloð ckki um, hvað þau fullvrtu,
eða bíekktu alþjóð vísvitlandi.
Vandseð er, hvort skal talið á-
mæhsverðara, en fullyrða má, að
hvorttveggja sé jafn vítaverð
blaðamennska. Það lét því ein-
kenmlega í eyrum, þegar sagt var
! einn' forustugrein Morgunblaðs-
ins, skommu eftir að 60-manna
askorunm kom fram, að hún væri
of seint a ferðinni, en líklega hefði
nun bonð arangur svo sem tveim-
»r arum fyrr. Ef nokkuð er að
marka þetta stóra blað, hlvti á-
skorunin _að hafa verið of snemma
a ferðinm tyeimur árum fyrr, því
þa staðhæfði Morgunblaðið æ of-
stækkun stöðvarinnar
'. et,avik yki engan vanda. Auð-
vitað gat enginn sannað það ó-
.yggjandi, að sjónvarpstækium
miind, fjölga í þúsunda tali á
stuttum tima, enda þótt öll rök
hmgju að þyí fremur en ritstiór-
ar Morgunblnðsms geta að kvöldi
priðjudags sannað, að blað þeirra
konn út daginn eftir, þótt tilbúið
sé til prcntunar og ekkert mæli
gegn ]>ví, að það liggi við hvers
manns dyr eftir fáa klukkutíma.
En hafi höfundur nefndrar for-
ustugreinar mælt af alvöru, hvar
lá þá hinn dularfulli hvarfbaugur
Morgunblaðsins milli o/ snemma
og of seint í þessu máli?
Þótt reynslan hafi hnekkt villu-
kenningu hinna „ábyrgu“ mál-
gagna um útbreiðslu hermanna-
sjónvarpsins, lifa aðrar góðu lífi
á síðum þeirra enn í dag. Eg mun
ckki leitast við að kveða þær nið-
ur, en fæ samt ekki stillt mig um
að ræða eina þeirra. Það lýsir til-
hneigingu til menningarlegrar ein-
angrunar, segja þau, að takmarka
Keflavíkursjónvarpið við herstöð-
ina eina, það kemur upp um
fjandskap við erlend menningar-
áhrif. Svo stætt eigi að vera á
slíkri fullyrðingu — eða öllu held-
ur getsökum — ber nauðsyn til
að hafa fyrst svarað eftirfarandi
spurningu: Voru íslendingar
menningarlega einangraðir fyrir
daga Keflavíkursjónvarpsins, og
hafi svo verið, í hverju rauf sú
stofnun þá einangrun? Samkvæmt
skilningi stjórnarblaðanna er miss-
ir þessa sjónvarps menningarlegt
afturhvarf, skref til einangrunar,
en það gæti missirinn ekki verið,
nema hér hafi áður ríkt menning-
arleg einangrun. Þetta ætti að
vera augljóst. Nefnd málgögn hafa
aldrei haldið því fram, svo mér
sé kunnugt, að hér hafi ríkt menn-
ingarleg einangrun fyrir daga sjón-
varpsins, svo ofangreind kenning
þeirra er endileysa. — Þetta má
enn rökstyðja á þennan hátt: Ef við
setjum sem svo, að hér hafi þrátt
fyrir allt ríkt menningarleg ein-
angrun fyrir fjórum árum, hvernig
gat þá Keflavíkursjónvarpið rofið
hana, fyrst margsinnis hefur kom-
ið fram í hinum „ábyrgu“ mál-
gögnum, að þar sé aðallega boðið
upp á saklausa stöppu af ærsla-
gangi, byssuhvellum og fróðleiks-
molum, það miðli sem sagt ekki
neinu, sem verðskuldi nafngiftina
menningaráhrif? Með ])essari vitn-
eskju grafa þau enn — óafvitandi
— undan ákæru sinni um fiand-
skap gegn erlendum menningar-
áhrifum, enda mun öldungis ó-
þarft að taka hana hér til frek-
ari meðferðar. Eg hverf heldur að
hinu, hvers vegna þessi „mein-
lausi“ innflutningur sé óæskilegur.
Frá lokum heimsstyrialdarinnar
síðari hafa amerísk áhrif, gagn-
leg og miður gagnleg, aukizt lirað-
fara á þessari úthafseyju, líkt og
víðast hvar í Evrópu. Það lielg-
ast m. a. af forustuhlutverki
Bandaríkiamanna meðal vest-
rænna þjóða. Hér á landi hvílir
auk ]>ess yfir mönnum og dýrum
hinn breiði verndarvængur þeirra.
Og sennilega má kenna um smæð
])jóðarinnar annars vegar og jöt-
unafli verndaranna liins vegar, að
sumum íbúum þessa lands hefur
ekki verið það nógu ljóst hin seinni
ár, hvar U.S.A. lyki og Island liæf-
ist. Síðasta staðfesting þeirrar ó-
vissu er Keflavíkursjónvarpið. Á
fjórum árum hefur nærvera hers-
ins orðið öll önnur fyrir tilverkn-
að þess, svo nú er hún ekki leng-
ur sú bandaríska vernd eingöngu,
sem til var ætlazt, heldur líka
bandarískt umsátur, við búum nú
við vernd og umsátur eins og
sama aðila. Þetta umsátursástand
er enn óbjörgulegra fyrir þá sök,
að sjónvarpið miðlar engum nýj-
um og eftirsóknarverðum áhrifum
að vestan, — hámenningu, lieldur
magnar einvörðungu þá „pop“-
mennsku, sem nóg var af fyrir í
landinu. Sjónvarpið hefur því ekki
opnað neina nýja glugga út í heim.
Það sýnir fákænsku, að hin „á-
byrgu“ málgögn skuli verja þá
skoðun, að til lítils sé að andmæla
hermannasjónvarpinu, af því sams
konar efni og það flytur sé alls
staðar á boðstólum í þjóðfélaginu,
— í kvikmyndahúsum, erlendum
myndablöðum, bókum, bækling-
um o. s. frv., því það er einmitt
vegna þess arna sem sjónvarp
liersins er óæskilegt. Einnig ber
það vitni um slaka rökvísi sömu
málgagna, þegar þau segja, að
mótmæli gegn sjónvarpinu séu út í
bláinn, af því brátt verði hægt að
ná til ótalmargra sjónvarpsstöðva
út um alla heimskringluna. Þau
gleyma því, að þegar unnt verð-
ur að ná til sjónvarpsstöðva ann-
arra þjóða, er hið niðurlægjandi
umsátur hermannasjónvarpsins úr
sögunni og um leið dvínar áhrifa-
máttur þess.
Einn af ritstjórum Morgun-
blaðsins bar nýlega fram það
álit í langri grein, að íslenzk
menning væri svo „vindbarin“, að
henni gæti ekki hlekkzt á, hvað
svo sem á henni dyndi. Það má
vel vera satt, að íslenzk menning
sé mjög af vindi skekin, jafnvel
sólbrennd, að minnsta kosti hygg
ég, að framtíð hennar styttist ekki
um jafnmarga daga og sjónvarp-
að hefur verið frá Keflavík. Á
hinu leikur enginn vafi, að við
eigum og hljótum sjálfir að stjórna
því, í livaða átt hún þróast, að
svo miklu leyti sem það er á mann-
legu valdi. Hvernig hugsa þeir ís-
lenzku landsfeður, sem láta við-
gangast, að þjóðin sé umkringd
fyrir handvömm erlendum áhrif-
um, sem sýnt þykir, að muni
sveigja menningu hcnnar smám
saman af æskilegri braut?
Enginn getur ætlazt til, að
„pop“-mennsku verði með öllu út-
rýmt úr þjóðfélaginu, hún á þar
vissan rétt á sér. En er viturlegt
að gera beinar brautir hennar und-
ir yfirskini víðsýninnar? Er rétt,
að hún leggi þjóðfélagið að mestu
leyti undir sig? Vísir, eitt hinna „á-
byrgu“ málgagna mundi svara
þessum spurningum játandi. Það
er sannfæring hans, að „popið“
sé þjóðinni lífsnauðsyn, og því að-
gangsfrekara sem það verði, þeim
mun betra. Annað væri „menn-
ingarlegt hlutleysi“ að dómi blaðs-
ins, sbr. forustugrein 29. maí sl.
Þar segir: „I veröldinni í dag er
hvorki til hernaðarlegt né menn-
ingarlegt hlutleysi. Menn geta haft
mismunandi skoðanir á Keflavík-
ursjónvarpinu. En fram hjá þeirri
staðreynd verður ekki komizt að
sú þjóð sem í menningarefnum
einangrar sig undir falsskikkju
hlutleysisins hlýtur að bíða tjón
á sálu sinni.“ Talar blaðið hér fyr-
ir munn Sjálfstæðisflokksins? Er
tilvist og efling hermannasjón-
varpsins orðið eitt af baráttumál-
um hans?
Það hefur hrokkið upp úr sum-
um ritstjórum stjórnarblaðanna,
að sjónvarpsfarganið sé raunalegt
slys. En þeir eru þá jafnan svo
þvöglumæltir, að örðugt getur
reynzt að átta sig til hlítar á orð-
um þeirra. Þegar þeir fjalla um
svonefnd efnahagsmál, er ræða
þeirra já já og nei nei, en þurfi
þeir að reifa menningarleg deilu-
mál, er sem tungan vöðlist öll
uppi í þeim. Það getur tæpast átt
sér nema eina skýringu: Flokkar
þeirra eru stefnulausir í menning-
armálum, um þau er aldrei hugs-
að af einbeitni innan þeirra, og
því vita ritstjórarnir ekkert hvað
þeir eiga að segja. Þeir fá ekki aðra
fyrirskipun en þá að hvekkja sem
allra fæst Atkvæði, reyna þess í
stað að gefa öllum undir fótinn.
I sjónvarpsmálinu hefur þetta
gengið illa, því þar þvælist fyrir
sú ákveðna afstaða stjórnarflokk-
anna að ýfa aldrei skap verndar-
anna, heldur láta undan síga fyrir
kurteislegum ágangi þeirra. Mót-
mælum gegn þessari aðferð er vís-
að frá á þeim forsendum, að þau
séu sprottin af þjóðernisgorgeir.
Það sem hin „ábyrgu“ málgögn
kalla heilbrigðan þjóðarmetnað 17.
júní, heitir í dálkum þeirra þjóð-
arrembingur 19. júni (þau koma
ekki út 18. júní).
Jóhann Hannesson, prófessor:
„Þú skalf byggja upp"
í gærdag fór ég í leit að Sæmundar-
Eddu og hitti fyrir bók, sem bar þann
titil, sem að ofan er skráður. Efnið
reyndist vera siðmenningarfræði Alberts
Schweitzers í norskri þýðingu. Eddan
var hins vegar ófáanleg. „Vandræði
voru það fyrir skólafólkið í haust að
Eddan skyldi ekki fást“, sagði fornbók-
salinn.
Tvöhundruð og þrjátíu milljónir þeg-
ar farnar í sjónvarp, en ekki fáanlegt
fé í Eddu-útgáfu handa skólafólki. Hálf-
smíðaður einn kennaraskóli fyrir allt
landið og hálfsmíðaður hjúkrunarskóli
hafa blasað við augum á þeim tíma
sem hcllt hefir verið hundruðum millj-
óna í sjónvarp. Stundakennsla í ná-
kvæmum raunvísindum launuð svo að
smástrákar geta stært sig af betri borg-
un fyrir að tína ánamaðka. — Sultar-
baul heyrist frá dagblöðum, sem kvíða
aumlegum dauða. „Ekki opnað fyrir út-
varp hjá okkur eftir að sjónvarpið kom.“
Svo hraðgengt er nú hrun íslenzkrar
menningar og svo fjölbreytilegur er
glundroðinn að flest í þessum fréttum
cr bókstaflega satt um þær mundir sem
vonir glæðast um að fá Konungsbók
heim aftur.
íslenzkt sjónvarp er lausn vandans
segja aðrar sálir sancta cum simplicitate.
En hverju skal sjónvarpa? Þeim sömu
— gömlu leikurum, snillingum, prest-
um, bídum og plötum, sem vér nú höf-
um í útvarpinu? Eða á að lifa á eintóm-
um erlendum lánum, eða þjálfa fjölda
nýrra „snillinga"? Skyldi ekki verða
„Kleppsmatarbragð“ að framleiðslunni?
(Hér cr fremur hugsað ril Eskelands
en matarráðskonunnar á þessari þörfu
stofnun).
Hvað myndu hestamenn scgja við
því að láta af hendi gæðinga sína og fá
í staðinn illgenga nautkálfa og greiða
margfalt verð fyrir þessa nýju reiðskjóta
sína?
„Þ« skalt byggja upp" er einkunnar-
hugsjón Alberts Schweitzers. Þetta hef-
ir verið gert á Islandi kynslóð cftir kyn-
slóð, einnig í vorum hópi, í samtíð
vorri af fátækum og ríkum, stjómar-
völdum og alþýðu. En þegar svo illa
tekst til að tæknileg dægumiál rang-
snúa svo mjög dómgreind manna um
verðmæti og hégóma í menningunni,
líkt og á sér stað í Afríku, þegar ung-
meyjar gefa frá sér gimsteina sína fyrir
glerperlur frá Evrópu, þá er ckki of
fljótt að segja: Þú skalt ekki rtfa niður
jafnúðum og aðrir byggja upp f>itt eig-
ið hús, ef þú vilt búa i því.
Allra sízt má rífa niður eða láta úr
hófi fram dragast nauðsynleg verk og
góð til almennings heilla, sem uppvax-
andi kynslóð má ekki án vera, nema
ef mcnn vilja að landið verði hypo-
colony, nndirnýlenda, eins og Sun Yat-
Sen sagði á sínum tíma um sitt cigið
land.