Ingólfur - 13.11.1944, Síða 3

13.—14. tbl. 13. nóv. 1944
INGÓLFUR
3
Nýja stjópnin
I.
Þau tíðindi gerðust liér á
landi liinn 21. okt. 8. 1. að ný
stjórn tók við völdum. Hafði
þá utanþingsstjóm, ráðuneyti
dr. Björns Þórðarsonar, verið
að völdum liartnær tvö ár.
Hina nýju stjórn myndaði
formaður Sjálfstæðisflokksins,
Ölafur Thors, en ásamt Sjálf-
stæðisflokknum standa að
stjórninni Alþýðuflokkurinn og
Kommúnistar.
Það má liiklaust fullyrða að
niörgum mun liafa komið
stjórnarmyndun þessi nijög á
óvart, enda munu þess engin
dæmi fyrr að stjórn hafi veriö
mynduð með svo róttækri
stefnuskrá, sem þessi nýja
stjórn hefur, nema að undan-
genginni byltingu.
Það sem fyrst vekur athygli
þegar athuguð er myndun
stjórnarinnar er það, að flokk-
arnir hafa ráðherra án tillits
til þingfylgis. Bendir þetta á að
skilningur manna sé að aukast
á því, að þegar um vit og á-
byrgð sé að ræða, sé ekki vert
að fylgja „höfðatölureglunni“
tit í æsar.
Lét stjórnarformaðurinn, Ól-
afur Thors, svo um mælt er
stjórnin mætti á fyrsta þing-
fundi, að það hefði verið h ann
sjálfur sem í öndverðu liefði
hoðið fram, að liver þeirra
þriggja flokka, er saman stæðu
að stjórninni hefði tvo ráðherra
alveg án hliðsjónar af þing-
tnannatiilu livers flokks fyrir
sig, því „það, sem fyrir mér
Vakir“, sagði ráðherrann, „er að
slá því föstu að formi og efni,
að hér starfi saman þrír aðilar,
jafnir aS rátti, skyldum og á-
byrg&“.
Hér er vel mælt og skynsam-
lega — e/ hugur fylgir máli.
En þeir, sem minnast stjómar-
samstarfsins frá 1939 og allra
þeirra mörgu og fögm ummæla,
sem þá voru við liöfð og minn-
ast jafnframt endaloka þess
samstarfs, þeir verða að „þreifa
á“ til þess að trúa. Ummælin
ein eru því ekki einhlýt, þó fög-
ur séu og e. t. v. vel meint eins
og stendur. Reynslan ein verð-
ur liér ólygnust eins og annars
staðar. En væri það liins vegar
svo, að liér væri um algera hug-
arfarsbreytingu að ræða frá því
sem var þá, þá væri vel farið,
Og við góðu mætti búast-.
II.
Það sem að vonum er mest
rætt um í sambandi við liina
nýju stjórn er málefnasamning-
ur flokkanna, sem að henni
standa, eða stefnuskrá stjórnar-
innar eins og réttast er að nefna
þaö plagg. Höfuðatriði þessa
samkomulags em:
1. að tryggja samþykkt nýrra,
endurbættra launalaga fyr-
ir alla opinbera starfsmenn
þegar á þessu þingi.
2. að koma á fullkomnu krefi
almannatrygginga, eins og
það er fullkomnast fyrirliug-
að erlendis, strax á næsta
ári.
3. að tryggja svo sem unnt er,
að tekjur hlutarsjóinanna
rýrni ekki af yfirvofandi
verðfalli á fiski á erlendum
markaði.
4. að hefja stórkostlega nýskip-
an í atvinnulífinu í landinu
með innkaupum og smíði
nýrra framleiðslutækja fyrir
sjávarútveg, iðnað og land-
búnað fyrir um 300 milljón-
ir króna svo fljótt sem fáan-
leg eru.
5. að skattleggja fyrst og fremst
stríðsgróðann ef nýrra skatta
gerist þörf, án þess að skatt-
ar á lágtekjumönnum verði
liækkaðir.
6. a& beita sér fyrir tafarlausri
og róttækri endursko&un
stjórnarskrárinnar.
Þegar undan er skilinn fyrsti
liðurinn í þessari stefnuskrá —
launalögin — er liverjum
manni sýnilegt að stefnuskráin
er hrein „sósíal-demókratísk“
svo sem best verður á kosið
enda ekki undarlegt þar sem
Alþýðuflokkurinn einn mun
hafa sett allt þetta sem skilyrði
fyrir þátttöku sinni í stjóm-
inni. Með því að ganga inn á
þessa stefnuskrá hafa bæði
Sjálfstæðismenn og Kommún-
istar skuldbundið sig til þess
að framkvæma stjómmála-
stefnu sem þeir undanfarin ár
hafa talið bæði óalandi og ó-
ferjandi, og sem þeir liafa bar-
ist gegn af öllum mætti.
Almannatryggingar, nýskip-
un atvinnulífsins, skattlagning
stríðsgróðans og endurskoðun
stjórnarskrárinnar á þeim
grundvelli, sem samkomulagið
nánar greinir og að verður vik-
ið síðar, eru allt sósíal-demó-
kratískar kröfur, sem lengi liafa
verið á döfinni og sífellt liefur
verið barist gegn, einkum af
þessum tveim flokkum.
Hér virðist því alger hugar-
farsbreyting hafa átt sér staS,
bæði lijá Sjálfstæðismönnum og
Kommúnistum, og er það vel
farið, ef hún verSur til fram-
bú&ar og að óreyndu skal þar
engar getsakir gera. Vel má
vera að nú loks sjái forráða-
menn þessara flokka það, sem
aðrir sáu langt á undan þeim,
að nýr tími er að renna upp í
lífi þjóðanna, tími, sem krefst
allt annara starfsliátta og allt
annars konar hugarfars en sá,
sem liðinn er. Liggi sá hugsun-
arháttur eða sú skoðun til
grundvallar fyrir stefnubreyt-
ingu Sjálfstæðisflokksins ber að
fagna því af alliug, því livað
sem annars má um þann flokk
segja fyrr og síðar hefur hann
á að skipa hinum mikilhæfustu
mönnum í mörgum greinum, og
mætti að þéim verða mikið
gagn fyrir nútíð og framtíð, ef
þeir losnuðu til fulls af þeim
klafa, sem liin afturhaldssömu
sjónarmið flokks þeirra hafa
bundið þá á allt til þessa.
Að vonum liafa menn ennþá
ekki áttað sig á því, að verði
Sjálfstæðisflokkurinn trúr
þeirri stefnu, sem hann nú hef-
ur tekist á hendur að fram-
kvæma, lilýtur það að leiða til
þess, að fleiri viðfangsefni beri
honuin að liöndum, sem leysa
verður eftir svipuðum leiðum
— þ. e. með sósíal-demókratisk-
um aðferðum.
Að óreyndu er því ekki á-
stæða til annars en fagna liinni
breyttu stefnu Sjálfstæðis-
flokksins, reynslan sker úr því
von bráðar livort liugur fylgir
máli og livernig framkvæmd öll
tekst.
Um Kommúnistana og þátt-
töku þeirra í ríkisstjórninni er
ekki vert að fjölyrða að svo
stöddu. Það er nú vitað að
Kommúnistar allra landa fylgja
í augnablikinu liinni svonefndu
„Teheran-línu“, sem út var gef-
in eftir fund þann er Stalin átti
með þeim Cliurch. og Roosevelt
í Theheran um síðustu áramót.
1 næsta blaði mun ég skrifa
nánar um „Thelieran-línuna“
og læt þá bíða til þess tíma að
gera grein fyrir því, hvað til
grundvallar liggur fyrir þátt-
töku þeirra í stjórninni og
hvers má af þeim vænta. En
eitt verður að segjast um þessa
ríkisstjórn, sem er einn liennar
mesti kostur, og það er, að
engin stjórn hefir nokkru sinni
setið að völdum hér á landi,
sem jafn auðvelt ætti að eiga
með að tryggja vinnufriðinn í
landinu. Það er og eitt af samn-
ingsatriöunum milli flokkanna.
Verkföll og vinnustöðvanir
ættu ekki að verða þessari
stjórn að fótakefli meðan sam-
starfið lielzt, og er það mikils-
vert frá hvaða sjónarmiði sem
litið er á málið.
III.
Það málið, sem aðstandend-
ur „Ingólfs“ munu leggja mest
upp úr í sambandi við þessa
ríkisstjórn, er endurskoSun
stjórnarskrárinnar. Fyrir bar-
áttu þeirra, sem að Ingólfi
standa, fékkst því breytt í fyrra,
að forsetinn yrði þjóðkjörinn
þegar Alþingi ætlaði sér að
hafa hann þingkjörinn. Þá var
lofað gagngerðri endurskoðun
stjórnarskrárinnar, en ennþá er
engan lit farið að sýna á því og
þó hefir sérstök milliþinga-
nefnd starfað að nafninu til í
því máli alltaf síðan.
Hér í blaðinu liefir þess livað
eftir annað verið krafizt, að ný,
stór nefnd yrði skipuð til þess
að framkvæma endurskoðunina
og undir þá kröfu tók Alþýðu-
flokkurinn með flutningi til-
lögu um að bæta í nefndina níu
mönnum, er ekki ættu sæti á
Alþingi og Hæstiréttur til-
nefndi. Sú tillaga var „svæfð“
með því að vísa lienni til
Fjögnr stig íélags-
hátta
Jónas Guðmundsson:
I ritinu „Um endurreisn þjóð |
ríkis á lslandi“ 1942 gerði ég
grein fyrir fems konar viðhorfi
stjórnhátta. — 1 þessari grein
lýsi ég ferns konar frumdrátt-
um almenns félagssamneytis á
nokkuö annan liátt og frá víð-
ara sjónarmiöi, þar sem byrjað
er á einkasamneytinu og síðan
lýst samneyti og samskiptum
milli félagsheilda, hæði á milli
einkafélaga og stofnana, ýmsra
deilda og flokka innan þjóðfé-
lagsins og að lokum bent á
milliþjóðaviðliorfið.
Verður útkoman sú sama og
í áðurnefndu riti: — að félags-
samneytið nær hæsta stigi sínu
undir lögmáli „þriðjaaðilaregl-
unnar“.
★ i*
Einstaklingurinn liefur tvenns
konar aðalafstöðu gagnvart öðr-
um mönnum og jafnvel sjálfri
náttúmnni: — neikvæða eða
takandi og jákvæða eða vcit-
andi. — Þessar afstöður bland-
ast allavega saman. En liin fyrri
er yfirgnæfandi á sviðum hins
svonefnda „vei&iástands“: — á
stigi „veiö’a, rána og yfirráða“
— þar sem sú regla ríkir, að
eins brauð er annars dauði eða
að því sem einn græðir lilýtur
annar að tapa. — Síðari afstað-
an mótar ástand rœktarstigsins
— stigs friðar, réttar og lieild-
arræktar, þar sem sú regla rík-
ir, að cins gróSi er annars gagn.
Ef vér svo athugum tvö
Jn-oskastig á sviði veiðiástands-
ins og sömuleiðis tvö á braut
ræktarstefnunnar, koma út
fjögur stig, sem eru sérstaklega
eflirtektarverð hæði í innbyrðis
afstöðu eða samneyti einstakl-
inganna og liinna stærri félags-
lieilda.
Athugum fyrst einstakling-
ana. —
EINKASAMNEYTIÐ.
I. Á fyrsta stiginu er ]>að
einkum líjtamleg atgervi og
hreysti í liernaði, sem gerir ein-
staklinginn gildan. — Þetta stig
má því kalla bardagastigið. —
Hraustir bardagamenn eru lietj-
ur þessa stigs.
II. Á öðm stiginu er Jiað
kænska og sálræn áhrif, sem
mest er undir komið. Menn
hliöra sér hjá bardögum, en
vinna sig fram með Jiví að beita
hrögðum og fá aðra til að sætt-
ast á, að í stað bardaganna skuli
koma eins konar tafl eða spil
eftir settuin ,,leikreglum“, sem
sýnast gefa leikendunum jafna
aðstöðu, en raunverulega
tryggja þeim sigurinn, sem
betri aðstöðu liafa skapað sér
til að liafa rangt við. Hetjur
Jiessa stigs eru þvi bófar og
falsspilarar.
Þessi tvö stig eru sjaldan
skýrt aðgreiiuk — Á fyrsta stig-
inu beitir sá hrögðum er getur,
og á öðru stiginu slær oft í bar-
daga er hrögðin bregðast. — Á
öðru stiginu gilda í oröi kveðnu
reglur samninga og samkomu-
lags, eins og á þriðja stiginu,
en með Jieim mismun, að þær
eru notaðar sviksamlega: — til
að taka en ekki til að veita: —
til að vei&a menn og verðmæti
á vald sitt en ekki til að fram-
leiða eða rækta sameiginleg
gæði.
III. Á þriSja stigi liefur yf-
irlit mannsins í rúmi og tíma
(bráð og lengd) víkkað svo, að
menn sjá Jiað vænst að viður-
kenua og styðja sams konar rétt
annarra, er menn óska sjálfir
að njóta. — Á þessu stigi semja
menn Jiví liver við annan í
góðri trú og leitast við að rœkta
og efla sameiginlegan hag á
Jieim sviðum er tim semur og
á grundvelli bræðralags.
1 almanna vitund er bræðra-
lagshugmyndin efsta stig mann-
legs samneytis, framkvæmd
með samvinnu í gagnkvæmu
hagsmunaskyni. Sjálf kirkjan
virðist telja kristilegum félags-
siðum fullnægt með Jiví að taka
allt það tillit til meðbræðra
sinna, er samrýmzt getur lieil-
brigðri lífsbaráttu manns sjálfs.
Lögmál þriðja stigsins ér því
samkomulag á hagsýnum og
kristilegum grundvelli. Og hetj-
ur Jiessa stigs eru þeir menn
sem fyrr láta ganga á sinn hlut
en að !>eir reyni að ganga á
hlut annarra.
IV. Samkomulagið og bræðra
lagið kann að geta talist tryggt
ástand í paradís allsnægtanna,
en það er J>að vissulega ekki
í þeiin heimi ófullnægðra óska,
er vér lifum í.
Þótt samkomulag náist í ýms-
um efnum, J>á er samnings-
grundvöllurinn alltaf óviss og
alltaf að breytast. Og það er
sífelldu mati undirorpið livaða
skilyrðum sé fullnægt og livað
af ástæðunum til samkomulags-
ins kunni að vera breytt eða
fallið niður eftir að samið var.
— Ef svo Jietta mat er einung-
is undir liinum hliðstæðu máls-
aðilum sjálfum komið, J>á er
J>að stöðugt efni til ágreinings
og jafnvel stríðs — og það því
fremur, sem eimi aðilinn getur
sjaldan verið fullviss um ein-
lægni mótaðila síns og vilja
hans til að standa við gerða sátt
eða samkomulag. Því að allt af
eru annars stigs öfl fyrir hendi,
sem eru svikul og ala tor-
tryggni. Meira að segja geta
ástæðurnar breytt Jiriðja stigs
hugarfari í annars stigs.. Þar
sem Jiriðja stigið byggir aðeins
á tvíliliða og ótryggðu sam-
komulagi, tekur fjórSa stigiS
(efra ræktarstigið) til lijálpar
þriSja aSilann til að vera milli-
liður og frumkvöðull að sam-
komulagi hliðstæðra aðila (sem
í einfaldasta tilfelli eru tveir)
— efla J>að og tryggja að Jiað
verði haldið. — Þriðji aðilinn
metur aðstæður og jafnar á-
greining sem frumaðilunum er