Eining - 01.06.1945, Page 1

3. árgangur.
Reykjavík, júní, 1945.
6. blað.
Friðrik Á smundsson Brekkan:
Jónsmessunóft
Þegar við förum að eldast, er það
ýniislegt, sem við höfum að minnast,
ýmislegt, sem okkur getur þótt gamau
að láta hugann dvelja við stund og
stund. Þegar annir og áhyggjur dags-
ins leyfa. — Það getur verið smátt og
lítilsvert fyrir alla aðra, en það er þó
okkar eigin eign, kannske sú eina, sem
við raunverulega eigum, jafnvel þó að'
við brosum að sjálfum okkur, þegar við
erum orðnir — eins og undirritaður —
gamlir oddborgarar og hugsum sem
svo: Ja — mikið hef ég nú annars verið
heimskur þá!
Ég var áreiðanlega ekki gamall, þeg-
ai' ég fór að fá löngun til þess að vera
uti Jónsmessunótt — þessa dularfullu
nótt, þegar dulmögnin seiða frá örófi
alda alla leið frá bernsku kynþáttarins,
þegar skinnklæddur maður vopnaður
steinöxi sat við hellismunna sinn og
reyndi að ráða gátur hmnar óræðu til-
veru — þessa sömu merkilegu nótt, er
birtan náði hámarki, og sólin bjóst til
enn á ný að hverfa aftur að uppruna
sínum — hinu óendanlega svartnætti,
sem hún árlega endurfæddist- úr. — Og
söniu áhrif hefir hún enn á kjólklædd-
an afkomanda hellisbúans, er hverfur
af götunni inn í skreyttan gildaskála,
bar sem danshljómsveitin heilsar hon-
um .... eða þann, sem vakir — vakir
°g dreymir, íhugar og spyr — eir.s og
hinn skinnklæddi forfaðir — því að :
„Sólin ei hverfur né sígur í kaf,
situr á norðurhafsstraumi,
vakir í geislum hver vættur er svaf,
vaggast í ljósálfaglaumi.
Sveimar með himninum sólglitað haf
sem í draumi“.
Það var þó fráleitt nein þessu lík
hugmynd sem dró mig út í birtu Jóns-
messunæturinnar, þegar ég var ungur.
— Ekki heldur mun það hafa verið
nein hugsun um, að nú hófst í fornum
kristnum sið ein af hinum kirkjulegu
stórhátíðum — hátíð hins blessaða Jó-
hannesar Baptista, dýrðlings dýrðling-
anna, hans, sem var spámönnum og
postulum meiri. — Hátíðin, sem næst
gekk hátíð Frelsarans sjálfs, Jólahátíð-
inni — og var, eins og hún, hin kristi-
legasta í kristnum sið, og um leið sú
heiðnasta í heiðnum dómi. Þeim heiðna
dómi, er sífellt hefur lifað eins og bak
við fortjald kristninnar og þaðan orkað
á sálarlíf og ímyndunarafl norður-
byggjanna.
Þetta vissi ég lítið eða ekkert um þá
— að minnsta kosti ekki á þann hátt,
að það væri skýrt í meðvitund brodd-
borgarans, sem við ykkur talar. — Og
þó seiddi Jónsmessunótt mig út, því
að hún var í bókstaflegum skilningi —
„Nóttlaus voraldar veröld“.
Tíminn hverfur þessa nótt. Hið eilífa
réttir hinu stundlega höndina — og
Tími og Eilífð — allt er eitt í birtu
þessarar dulmögnuðu nætur. —
Það er unun og nautn að vaða í dögg-
votu grasi — eða að finna hinn fína
daggarúða svala kinnunum. Jónsmessu-
dögg er heilög — er meinabót mann-
legum veikleika, segja fræðin fornu. —
Skeð getur og, að maður hafi svipast
um eftir Brönugrösum. Brönugrös tínd
á Jónsmessunótt eru ástalyf — og allir
höfum við börnin verið — draumar og
hugboð Jónsmessunætur eru margvís-
leg.
Ég sagði áðan, að jólin og Jónsmess-
an væru kristnustu hátíðirnar í kristn-
um sið — heiðnustu hátíðirnar í þeim
heiðna dómi, sem sífellt hefur lifað og
verið til bak við fortjald kristninnar —
já, bak við öll siða- og trúarskipti allra
alda. — Dulmögnin gægjast fram fyri.v
fortjaldið á þessum ginnhelgu nóttum,
birtast og verða að veruleika. Dulmögn-
in leika þá sinn leik. Öll náttúran magn-
ast undraverðum krafti. Dögg og grös
búa yfir duldum eiginleikum, sem að-
eins koma í ljós vegna helgi stundar-
innar. óskasteinar koma fram úr
fylgsnum sínum og bregða á leik norð-
ur á Tindastóli, en suður við Kattegat
svífa álfhólarnir á fjórum logandi súl-
um og íbúar þeirra dansa undir þeim
í skartklæðum, hlaðnir gulli og dýrum
steinum. — Annarlegt forynjulíf gæg-
ist upp úr gröfum og gleymsku tíma,
sem okkur eru órafjarlægir, og trúar,
sem við vitum í raun og veru engin deili
á, og orka á örlög hins mannlega lífs.
Á íslandi leika tröllin, eins og við vit-
um, lausu við á Jólanóttina og seiða til
sín ungmeyjar og aðrar saklausar sál-
ir. f strandbyggðum Noregs bröltir sjó-
draugurinn upp úr fjörunni, sezt í hjall-
dyrnar hjá bóndanum og heimtar toll
af góðgætinu, sem sótt er í hjallinn til
hátíðarinnar — og hann fylgist með
tírnanum — á seinni öldum heimtar
hann meira að segja brennivín! Ás-
garðsreiðin — óðinn með öllu sínu
draugaliði — þeysir um dalabyggðir
Noregs í hríðaréljunum á Jólanóttina.