Eining - 01.03.1962, Side 2

2
EINING
sem verður lienni minnisstætt varðandi á-
fengisbölið og gerist því strax heilhuga liðs-
maður, og um árahil starfsmaður bindindis-
hreyfingarinnar. I>að er aðdáunarvert, hve
réttlætiskennd þessarar ungu konu er
snemma glaðvakandi og siðgæðisþroskinn
á háu stigi, og samfara þessum höfuðdyggð-
um var glæsileiki, gáfur og starfsþrek.
Hugsunarhátturinn er svo skemmtilega heil-
brigður og þjóðhollur. „Mér hefur ævinlega
fundizt,“ segir hún, „að bóndastaðan væri
göfugasta starf landsmanna, ævi bænda
skemmtilegust, hollust og frjálsmannlegust.
Heimili l)ænda og sjómanna fannst mér
vera kongsríki okkar íslendinga.“
Hún tók snemma að gefa sig að félags-
málum og ferðaðist þá bæði innanlands og
erlendis. Hrifningu vakti hún hvarvetna,
því hjartað var heitt og gott, menntaáhug-
inn mikill, framkoman aðlaðandi og virðu-
leg, og gáfurnar í bezta lagi og því færar
um að valda hverju viðfangsefni. I'egar hún
árið 1894 flytur fyrirlestur í stúdentafélag-
inu norska, vekur hún undrun og aðdáun.
í inngangi bókarinnar birtir Bjarni Bene-
diktsson bréfkafla um þetta, eftir þekktan
guðfræðing í Osló, Hans Brun:
„Fyrirfram hélt ég, að þetta væri ný-
tízku kona, en af því að bún var íslending-
ur, vildi ég þó hlusta á hana....
Við biðum töluvert fram yfir timann. l>á
loksins kom formaðurinn, og hvílíkur gull-
inn ljómi við hliö hans! Svo ljómandi höf-
uðdjásn hafði ég aldrei séð á nokkurri
brúði eða höfði. Löngu, ljósu lokkarnir
liéngu beggja vegna undan gullindjásninu.
— Svipurinn á andlitinu var nánast eins og
á saklausri sveitastúlku....
Þegar hún kom á ræðupallinn, gætti
livorki feimni né frekju. Tilgerðarlaus og
eðlilega mælti hún það, sem var i huga
liennar. án þess að líta til hægri eða vinstri.
— En kyrrlát glóð brann undir öllu þessu
kvenlega, tilgerðarlausa erindi.“ — Efni er-
indisins var, nauðsyn á háskóla íslands.
„Tilvitnuninni lýkur svo,“ segir í formál-
anum:
„Hún virtist tilheyra Drottni, þó að hún
talaði ekki orð um guðlega hluti.“
Var ekki einmitt þetta leyndardómurinn
við alla sigursæld liennar, að allt lif lienn-
ar og starf tilheyrði Guði?
Ólafía var uppliafsmaður að stofnun
Hvítabandsdeildar hér í landi. Varð það til
þess að hún eignaðist vini og aðdáendur í
Ameríku, sem buðu henni vestur og vildu
helzt halda lienni þar, en ísland togaði í.
Á heimleiðinni hafði liún nokkra viðdvöl
í Englandi og kynntist þar nánar góðtempl-
urum og átti svo eftir að vinna liugsjón
þeirra mikið gagn, í'itstjóri barnablaðsins
Æskunnar var hún um stund. Hún taldi bar-
áttuna gegn „drykkjuskapnum mest knýj-
andi vandamál þjóðfélagsins“; hvort sem var
í Norvegi eða íslandi eða annarra þjóða.
„Við megum ekki líta á starfsemi þessa,“
segir liún, „sem líknarstarfsemi eina. Nei,
við verðum að telja hana borgaralega skyldu
okkar í garð þeirra, sem að ýmsu leyti liafa
hafnað þar, sem þcir eru, fyrir syndir þjóS-
félagsins. Sérhver okkar verður að leggja
sig fram sem þegn til að hafa áhrif á þjóð-
félagið (og einnig löggjöfina).“
„Hinir glötuóu eru sjúkir limir á likama
þjóöfélagsins, en þegar svo er komiS, þá
er fyrir hendi hætta á smitun alls líkam-
ans, — liætta á, að allt þjóðfélagið sýkist.“
Þannig mælir þessi kona, en andi hennar
var upplýstur af anda Guðs, og allir sem af
anda lians leiðast á einhvern hátt, hljóta að
komast að sömu niðurstöðu, einnig nú á
dögum. Ólafía Jóhannsdóttir sýndi trú sína
í verki. Hún fórnaði lífi sínu og kröftum
til bjargar liinum afvegaleiddu, og þeir tign-
uðu hana og tilbáðu, en svo var einnig um
flesta, sem kynntust lienni. í inngangi bók-
arinnar eru þessar setningar:
„Verkfræðingur einn, sem einu sinni var
henni samferða hálfrar stundar siglingu til
Levanger frá Ytterö, lét svo ummælt á eft-
ir: „Víða fór ég og kynntist mörgum, en
þessi íslenzka kona var gáfaðasta konan, sem
ég hef talað við.“
„Þetta er merkilegasta manneskja, sem ég
hef nokkru sinni hitt,“ hefur Devold eftir
norskum kvenlæknastúdent, sem hitt hafði
Ólafíu í fyrsta skipti.“
Inngangurinn endar á nokkrum línum úr
riti Mirjams Devold, en þær eru úr grein
eftir C. S. J. og eru á þessa leið:
„Leggjum hönd á lijartað -—• hve mörg
okkar gera þetta?
Yfirgefa vistlega stofu, okkar góða rúm,
borð okkar, til að sækja einn lánleysingja
inn til okkar og annast um liann? Þetta
gerði Ólafía. Ekki einstöku sinnum, þegar
henni datt það allt í einu í hug, — nei, dag-
lega, vikum saman, mánuðum saman. Og af
liverju? Af því að hún elskaði ódauðlega sál
þeirra. Þetta er einmitt í anda Jesú, ein-
mitt svona breytti hann.“
Síðustu orð Bjarna Benediktssonar í inn-
ganginum, eru þessi:
„Henni nægði ekki að boða trú sína, held-
ur varð liún að sýna hana í verki. Það tókst
lienni á þann veg, að ekki verður talið of-
mælt, að henni hefur verið líkt við helga
menn kristinnar kirkju, svo sem Frans frá
Assisi.“ —
Þegar ég var ungur maður, las ég rit
Ólafíu De ulykkeligste. Það er bæði átak-
anleg og áhrifarík bók. Það hefur löngum
orðið hlutskipti liinna útvöldu, að reisa
hina föllnu og leita hinna týndu.
í bókunum tveimur: Frá myrkrinu til
Ijóss og Aumastir allra, sem eru sameinaðir
í þessari einu bók, sem hér er gerð að um-
talsefni, lýsir Ólafía að nokkru leyti ævi
sinni og ævistarfi. Það lesmál er ekkert
þurrmeti. Skemmtilegastur þykir mér þó
fyrrililuti bókarinnar. Kvenskörungurinn,
Þorbjörg Sveinsdóttir, fóstra Ólafíu, mun
hafa átt drjúgan þátt í að móta líf hennar
þegar í æsku. „Arfi og illgresi fékk aldrei
næði til að vaxa neins staðar á lóðinni
hennar,“ segir Ólafía. „Það var bletturinn,
sem liún átti að rækta íslandi til gagns og
sóma. ísland var henni fegursta og bezta
landið í heiminum, en dætrum þess og son-
um hafði Guð trúað fyrir sóma þess, frjó-
semi og prýði, og þá köllun varð að rækja
í daglega starfinu. Þennan lífsóð sinn óf
hún í allavega litum, myndum orða og
verka, sem ósjálfrátt festust mér undir eins
í barnsminni."
Illgresið mátti ekki þrífast, ljótleikanum
varð ræktunin og fegurðin að útrýma. Það
skyldi vera kappsmál sona og dætra lands-
ins. Gefi Guð íslenzkum æskulýð slíka hug-
sjón að lifa fyrir og starfa.
Furðulegt er að lesa þessi orð Ólafíu: „En
annað missti ég við skólanám mitt, sem
meiri eftirsjón var í, og það var barnstrúin
mín.“ Skyldi ekki liafa farið svo fyrir æði
mörgum, en hvers vegna?
Ekki hefur það verið háttur Ólafíu að
taka þátt í einu eða öðru í hugsunarleysi.
Yafalaust hefur henni sem ungri stúlku lit-
izt vel á dansinn. „En fyrsta ballið, sem ég
átti að fá að sækja fullorðin, sem talið er,“
segir hún, „kom mér til að fara að rekja
dansinn sundur og gera mér grein fyrir
verðmæti lians, og frá þeim degi hætti ég
að vera sólgin í hann, þó stöku sinnum dans-
aði ég eftir það.“
Líklega hefur hún komizt nokkuð nærri
sannleikanum um liinn almenna paradans,
en líklega fara ekki margar ungar stúlkur
að eins og hún, að „rekja dansinn sundur“,
enda liafa margar sloppið ver frá honum en
hún. Ég mlnnist varla að hafa lesið skyn-
samlegri athugasemd um dansinn en þessa,
að „rekja liann í sundur“, til þess auðvitað
að komast til skilnings um, úr hvaða efni
hann er spunninn.
Þegar Ólafía var komin þar á námsbraut-
inni, að hún fór að velta því alvarlega fyr-
ir sér, hvort húri ætti að keppa að því, að
ná stúdentsprófi, komst liún að þessari nið-
urstöðu:
„Nóg var af embættismannaefnum, svo
að ástæðulaust var fyrir mig að komast í
embætti, nema ég væri sannfærð um, að
ég gæti gegnt því betur en flestir karlmenn.
En ef ég væri svo vel gefin, þá blyti ég að
hafa hæfileika til að liafa forgöngu í ein-
hverju nauðsynjamáli, sem landi og lýð væri
nauðsynlegra en að eiga konu í læknastétt
eða lögfræðinga.“
Stúdentsprófið tók hún aldrei og harm-
aði það ekki heldur. Þótt hún sjálf gengi
ekki þá braut að verða liúsmóðir, taldi hún
konum það farsælast að „verða húsmæður á
skemmtilegum, glaðværum heiniilum, —
hvert heimili átti að ganga unglingunum í
skóla stað, þegar þeir komu þar í vist, —
átti ekki að vera nauðungarskóli, þar sem
livíslað væri í hverju liorni og þess beðið
með óþreyju, að hver stundin liði sem fyrst,
lieldur skóli, sem vekti námfýsi, þar sem
hver gæti lært af öðrum að vinna, því að
vinnan boðaði framför, viðgang, bamingju
og gleði. Og hver húsmóðir átti að ganga