Eining - 01.06.1971, Blaðsíða 3

EINING
3
Ávarp forsœtisráðherra
fóhanns Hafstein
PfEIÐRUÐU vinir og frændur!
Stígið heilir á storð. Yður fagna
1 dag landið og þjóðin, eða ef til vill
væri réttara að orða það svo: Þjóðin og
landið. I huga mér voru fornar sagnir
um landvætti Islands, sem vörðu það
úr öllum áttum, ef að var sótt, en heils-
uðu með sóma, þegar virðingarmenn og
vini bar að garði. Þessa landvætti sjáið
þér nú tákngerða í skjaldarmerki ís-
lenzka lýðveldisins.
Þér komið færandi hendi. Vér höfum
af því sagnir, að fólkið hafi þyrpzt
niður að ströndinni til þess að taka á
móti höfðingjum, sem komu færandi
hendi með gull og gersemar. En hvað
er það, sem þér nú komið með til þess
að færa oss?
Það eru tvær bækur!
Hefur landslýður í fyrri sögum safn-
azt saman niður við ströndina í ovæni
til þess að móttaka tvær bækur?
Af þessari spurningu vaknar önnur:
Hverjar eru þessar tvær bækur? Þær
eru Konungsbók Eddu-kvæða og Flat-
eyjarbók! Þetta eru tvö íslenzk hand-
rit skráð á kálfskinn endur fyrir löngu
— í torfbæjum við grútartýru. Samt
sem áður þóttu þetta konunglegar gjaf-
ir áður fyrr og eru það vissulega eigi
síður enn, þegar þér nú færið oss þær
aftur eftir langa varðveizlu.
Ennfremur eru þessar bækur meira
en þær sýnast vera. Þær eru táknræn
afhending Dana til íslendinga á ís-
lenzkum handritum, sem varðveitt hafa
verið í Danmörku.
Það væri ekki rétt á þessari stundu
að leyna því, að milli þjóða vorra hafi
staðið nokkur styn’ um þessi íslenzku
handrit. Menn hafa á vissan hátt bar-
izt þar í fyrirrúmi og á bæði borð, —
eins og segir í fornum víkingasögum.
En höfum þá í huga orð skálds-
ins frá Fagraskógi, sem það leggur í
munn þeim eina konungi, Hræreki á
Kálfskinni, sem borið hefur beinin hér
á þessu eylandi:
„Þeir, sem stríði vilja verjast,
verða stundum fyrst að berjast."
Mest er um vert hitt, að nú er þessari
„oi*rahríð“ Islendinga og Dana lokið.
Nú höldum vér fagnað að leikslokum,
sáttir að fullu, eins og Einherjar í
Valhöll hjá Óðni forðum.
Ég hefði ef til vill ekki átt að segja
fyrr, að þér færðuð oss bækur tvær.
Því að vér Islendingar lítum ekki á
handritin sem einstök verk þeirra
handa, sem skráðu þau, heldur þess
anda, sem skóp þau.
Þér hafið því fært oss heim fornan
íslenzkan menningararf.
Vér færum yður, Danir, þakkir af
alhug og bjóðum yður til endurgjalds
SAGA ÍSLENDINGA er ævin-
týri. Fyrir 1100 árum nema um
60.000 manns nýtt land við nyrzta haf,
reisa sér bú við rætur mestu jökla
Norðurálfu, á strönd, þar sem svalar
úthafsöldur brotna. Þar stofnuðu þeir
ríki, sem ekki átti sér hliðstæðu á mið-
öldum. Þýzki klerkurinn Adam frá
Brimum segir í sögu Hamborgarbisk-
upa, sem rituð er um 1075, um íslenzkt
stjórnarfar: „Aput illos non est rex,
nisi tantum lex“. Hjá þeim er enginn
konungur, aðeins lög. íslendingum
vegnaði vel á þjóðveldistímanum og
menning blómgaðist. Einir þjóða á
þeim tíma hófu þeir að rita á eigin
tungu lög, sögur og ljóð. Á kálfskinn
skráðu þeir bókmenntir, sem varðveita
heimildir um fornan germanskan og
norrænan menningararf, og ekki að-
eins sögu sína, heldur og annarra, fyrst
og fremst Norðmanna. En á þrettándu
öld glötuðu þeir sjálfstæði sínu. Saga
þeirra á næstu öldum verður saga af
baráttu við örbirgð og eldgos, hungur
og drepsóttir. En tungan og þjóðemið
lifir. Menningin fer ekki forgörðum.
1 600 ár eru örlög Islendinga saga um
sambúð fátæktar og skáldskapar, frels-
isástar og áþjánar. Það er ekki fyrr
en á þessari öld, að Islendingar endur-
einlægan vinarhug. Hvort það er ein-
hvers virði að eiga einlæga vináttu
og þakklæti minnstu þjóðar, sem bygg-
ir eyland við norðurheimskautsbaug,
læt ég aðra um að svara. En ég lýk máli
mínu með því að segja við yður Dani,
fulltrúa þjóðþings og ríkisstjórnar og
þar með danskrar þjóðar, það sem
skráð stendur í Sæmundar-Eddu í
Hávamálum:
,,—---veist ef vin átt,
þanns vel trúir,
far þú at finna opt.
Þvíat hrísi vex
ok háu grasi
vegr, es vætki tröðr.“
Verið ætíð velkonmir til íslands!
Landvættir munu fagna yður!
heimta sjálfstæði sitt og koma á fót
nútíma tækniþjóðfélagi.
Hvernig gat þetta gerzt? Hvemig
má það vera, að 200.000 manns á ey-
landi úti við Norðurpól tali enn tungu,
sem fyrir 1000 árum var töluð um
öll Norðurlönd og kölluð var dönsk
tunga? Hvernig má það vera, að á
öllum þessum öldum skuli þessi tunga
aldrei hafa greinzt í mállýzkur, þótt
hún hafi aðeins verið töluð af nokkrum
tugum þúsunda manna, sem jöklar, fjöll
og firðir skildu á milli? Hvernig má
það vera , að þessi fámenni og fátæki
hópur manna skuli ávallt hafa talið sig
þjóð? Hvernig má það vera, að sjálf-
stæð menning, íslenzk menning, skuli
hafa orðið eldgosum og plágum, hungri
og áþján yfirsterkari ?
Ef til vill hugleiðum við of sjaldan,
hver er munur meiyiingar og siðunar.
Siðunin er fólgin í valdi mannsins yfir
umhveríi sínu, viðleitni hans til þess
að ná yfirráðum yfir öflum náttúr-
unnar, yfir jörðinni og himninum.
Tækni og hagkvæmni eru einkenni sið-
unar. Hún færir velmegun, gnótt efnis-
gæða. Siðun dafnar bezt í fjölmenni.
Þeim mun stærra, sem þjóðfélag er,
þeim mun líklegra er, að það sé siðaðra
í þessum skilningi.
Úrdráttur úr rœðu
menntamálaráðherra,
dr. Gylfa Þ. Gíslasonar