Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1935, Blaðsíða 11

TÍMARIT V.F.Í. 1 9 35.
37
línanna (dökku linanna í litrofi sólarinnar) og
bera saman við þekktar litrofslínur frumefnanna.
En efnagreiningin á sólinni er miklu flóknari en
virðist við fyrstu athugun. í litrofi sólarinnar liafa
verið mældar um 20 þúsund línur. Er af þvi ljóst,
að sé tekin bylgjulengd af handahófi, eru miklar
líkur fyrir því, að til hennar svari Fraunhofers-
lina, svo að ekki skakki nema örlitlu á bylgjulengd-
inni. Fyrsta skilyrðið til þess, að áreiðanlegar nið-
urstöður fáist, er þvi að lögð sé til grundvallar
samanburðinum nákvæmustu gildi á bylgjulengd-
unum og það verður að ganga úr skugga um það,
að enginn mismunur sé á línum eins og sama efn-
is á tilraunastofu og á sólinni eða réttara sagl,
reikna út hve mikið línurnar liafa færst til á sól-
inni frá þvi, sem er í tilraunastofu. Þau áhrif, sem
snúningur jarðarinnar, bæði um
möndul sinn og um sólina og
möndulsnúningursólarinnar sjálfr-
ar hafa á legu litrófslínanna eru
vel rgiknanleg, þar sem þessar
hreyfingar eru allar vel þekktar.
Öðru rnáli gegnir um strauma og
staðbundnar lireyfingar i gufu-
hvolfi sólarinnar. Þó má úliloka
áhrif þeirra með þvi að taka til
greiningar ljós frá nógu stórum
fleti á yfirborði sólarinnar. Þegar
alls þessa er gætt, má með vissu
ákveða nokkur efni á sólinni. Ef
vér berum t. d. saman litrófsmynd-
irnar hér á eftir, sannfærumst vér
strax um, að vetni sé í rikum mæli
i gufuhvolfi sólarinnar, þar sem
sterkustu Fraunhoferslínurnar
falla í línur vetnisins. Á sama hátt
finnst natríum, magnium, járn og
enn fleiri efni. En hvað er þá um
þau efni að segja, sem ekki finnast með þessu móti,
má spyrja. Eru þau ekki í gufuhvolfi sólarinnar, eða
eru aðrar orsakir til þess að línur þeirra komi ekki
i Ijós? Til þess að leita að svörum við þessum
Spurningum, grípum vér til líkingar Saka’s. Ef
sett eru inn í líkinguna líklegustu gildin á hita og
þrýsting neðst í gufulivolfi sólarinnar, sem eru
T = 6000° og p = 1 loftþyngd, kemur út, að U =
8,5 Volt tilsvarar x = y2, þ. e. a. efni með U = 8,5
Volt er til liálfs ioniserað. Þar sem nú um lielm-
ingur allra frumefna liefir ionisationspotential
sem er lægra en 8,5 Volt, leiðir af líkingunni, að
absorptionslínurnar hljóta að mjög verulegu leyti
að vera neistalínur. Ofar í gufuhvolfinu kveður enn
meir að neistalínunum, því að þrýstingurinn minnk-
ar mjög ört, er ofar dregur, en hitinn helzt litið
breyttur upp í 10—15 þús. km hæð.
Neistalínur efnanna eru yfirleitt útblárri en boga-
línur þeirra. — Ivröftugri kjarnaaðdráttur leiðir til
meiri legu- og hreyfingarorku — og er megnið af
öllum neistalínum ósýnilegar, liggja handan við
400
bylgjulengdina 400 /t /( (= qqq m m) og jafn-
vel 300/(/(, en mannsaugað skynjar ljós, sem hefir
bylgjulengd milli 400 og 800 /í/i. Venjulega eru nú
orðið notaðar myndaplötur við litrófsrannsóknir á
himintunglunum og eru þær næmar niður í um
200 /(/(. Jafnvel þótt enn væru ekki þekktar að-
ferðir til mælinga á styttri bylgjum en 400 /(/(, mætti
gera sér vonir um að slíkar aðferðir fyndust i ná-
inni framtíð á þeirri tæknisöld, sem vér lifum á,
en i sóllitrófinu verða ekki rannsakaðar bylgju-
lengdir, sem styttri eru en 300 /«/( og það eru afar
litlar likur til, að úr þvi verði hægt að bæta á næst-
unni. Þessara takmarkana, sem ekki eru eingöngu
settar sólrannsóknum, Iieldur einnig tilsvarandi
tungl- og stjarnarannsóknum, er að leita í gufu-
hvolfi jarðarinnar. í 30—40 km hæð í andrúmsloft-
inu er afar þunnl osonlag, sem drekkur í sig all-
an útbláa enda litrofsins handán við bylgjulengdina
290—300 /(/(. Væri þessari osonblæju svipt burtu,
mundi það opna stjörnuvísindunum geysistór
ónumin lönd — en það yrði bara enginn til þess
að nema þau; liinir banvænu útbláu sólargeislar
mundu eyða lífinu á jörðunni.
Einhvern tima kann að því að koma, þótt það
sé enn ekki fyrirsjáanlegt, að brynjaðir stjörnu-
fræðingar fljúgi með litrita upp fyrir osonlagið og
geti skorið úr því með rannsókn á neistalínunum,
hvaða efni séu í gufulivolfi sólar og liver ekki.
En nútíma stjörnuvisindi verða að nota hverja
bendingu um efnin á hnöttunum og leitast við að
5. mynd. Tveir hlutar af litrófi sólarinnar ineð fjölda Fraunhoferslína.
(a) liggur í útbláa litnum og er ósýnilegur, (b) er i rauða litnum;
sterka linan er vetnislinan H«, fyrsta linan i Bahner-röðinni.