Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1935, Blaðsíða 14

40
TlMARIT V.F.Í. 1 935.
blettir eru fæstir og minnstir, en sem næst kringl-
ótt, þ. e. linöttótt í rúminu, í blettaflóðunr. Litsjá-
in skijjtir kórónunni í þrjú belti. Innst er samfelll
litróf án Fraunhoferslína, en orkuhlutföllin eru
annars öll liin sömu og í sóllitrofinu. 1 og fyrir
utan þetta litróf eru svo 15—20 bjartar línur, sem
sumar ná hálfan sólradius út frá sólröndinni, þ. e.
a. s. efnið, sem sendir þær, nær svo hátt. I þriðja
lagi er yzt samfellt litróf með Fraunhoferslínum
og er einnig að öðru leyti eins og sóllitrófið.
Línulitrófið hefir þekkst í meira en hálfa öld,
án þess tekizt bafi að skýra uppruna þess eða
finna efni, sem gæti valdið línunum. Um eitt skeið
var haldið, að Iiér gæti verið um nýtt frumefni að
ræða, sem þá var kallað coronium, en eftir sigra
Bobrs-atomkenningarinnar, sem útilokaði slíkt
frumefni, var ekki í annað bús að venda en gera
ráð fyrir óþekktu ionisationsástandi einbvers hinna
gömlu frumefna. Eru og ótvírætt öll skilyrði lil
staðar í kórónunni, til óvcnjulegs ástands efna,
ér þar gætu Iialdið sig: Næg Ijósorka neðan frá, til
þess að lyfta elektrónunum af normalbraut á bærrí
brautir, og nóg olnbogarúm fj'rir atomin að raða
elektrónum sínum, án þess að þrengsli liafi eyði-
leggjandi álirif á bygginguna.
Þess er áður getið, hvernig litrófslinur myndast
sem mismunur tveggja terma eða m. ö. o. við stökk
ljóselektrónunnar frá ytri braut á innri. Þverl of-
an í það, sem næst virðist liggja, að elekrónan geti
dottið ofan á eða ofan af bvaða braut, sem vera
skal, eru reglur til um það, hvaða terma laka skuli
saman til þess að finna raunverulega litrófslínu.
T. d. mynda s-term og f-term ekki neina raun-
verulega línu. í mikilli loftþynningu getur samt
brugðið út af þessum reglum. Tíminn, sem elek-
trónan dvelur á annari braut en normalbraut eft-
ir absorption á ljósskammti er um 10-!) sek. I ein-
staka tilfellum getur bann komizt upp i 10-2 sek.,
en venjulega fær elektrónan ekki næði lil þess að
dvelja svo lengi á brautinni, vegna þess að önnur
atom rekast á atomið og flæma elektrónuna á hærri
brautir. En í eins gífurlegri loftþynningu og blýt-
ur að eiga sér stað í kórónunni, eru árekstrar milli
atoma svo fátíðir, að elektrónur fá jafnvel 10-2
sek. til þess að undirbúa stökk sín og geta þá kom-
ið fram óvenjulegar linur, binar svo nefndu „bönn-
uðu línur“. Líklega eru kórónulínurnar slikar lín-
ur. Ýms efni koma til greina sem coronium, en
mörg þeirra eru of lítið rannsökuð, til þess að bægt
sé að segja fyrir um bannaðar línur.
Ekki eru líkur til þess, að með neinni vissu verði
vitað, bvernig coronium lielzt í hinni feikilegu bæð
fyrr en efnið sjálft er fundið. Helzta tilgála í þessa
átt styðst við skýringuna á bæð kalciums í cliromo-
spherunni. En livernig ljósþrýstingurinn verkar liér
í einstökum atriðum, verður ekkert sagt um.
Fraunliofers litróf ytri kórónunnar liggur næst
að skýra með endurkasti sólarljóssins frá ögnum,
sem annað hvort eru áhángandi sólinni eða um-
kringja bana í rúminu. Gætu þessar agnir yzt ver-
ið fasl efni, en nær sólu hlytu þær að bráðna og
loks gufa upp.
Föstu agnirnar mundu endurkasta sólarljósinu
nær óbrevttu, en molekvlin og atomin nær sólu
mundu gera það blátt eins og himinblámann, sem
einnig myndast við endurkast sólarljóssins frá mó-
lekylum. Samfellda kórónuljósið getur þvi aðeins
að mjög litlu leyti endurkastast frá föstum eða
fljótandi ögnum.
Ilinsvegar sýnir bæði litur kórónunnar, sem er
eins nær sem fjær sólu og polarisation ljóssins, að
um endurkastað sólarljós blýtur að vera að ræða.
Sjálflýsandi kóréma hlyti vegna kólnunar að verða
rauðleitari er fjar drægi sólu, og polarisation er
einkcnni cndurkastaðs ljóss. En frá hvaða ögnum
endurkastast sólarljósið, þegar hvorki koma til
greina faStar agnir né fljótandi, molekyl, atom né
ion? Ef liægt væri að einangra elektrónur í iláti
og láta ljós falla á, mundi fást óbreytt ljós við
endurkastið, nema bvað mikið mundi kveða að
pólarisation. Maður verður því að gera ráð fyrir,
að i kórónunni sé mjög mikið af lausum elektrón-
um. Með því væri einnig bægt að skýra, hvernig
Fraunhofers-línurnar vantar í innri kórónunni.
Ljósgjafi, sem færist hratt í áttina til atliugand-
ans, sýnist blárri en ef liann er kyr, eða á undan-
haldi (Doppler-fyrirbrigðið). Á þennan bátt geta
mjög hraðflevgar elektrónur dreift orkunni í um-
bverfi Fraunhoferslínanna inn yfir línurnar og
fyllt þær upp. En elektrónur neðst i coronunni í
liilajafnvægi við lofltegundir mundu ná um 200 km
meðalhraða á sekúndu, sem er nóg til þess að
skýra hvarf Fraunboferslínanna. Ilinsvegar mundu
vetnisatom fara með um 5 km meðalhraða og önn-
ur atom eða ion að sama skapi hægar, sem þau
eru þyngri. —
Ennþá eru vitanlega margar ráðgátur óleystar, i
sambandi við ástand efnanna í sólinni og ætíð
bætast nýjar við, eftir þvi sem menn læra að spyrja
betur og af gleggri skilningi. Alment lalað má bú-
ast við, að lausn þeirra auki ekki eingöngu ]jekk-
inguna á sólinni sjálfri, lieldur einnig á eiginleik-
um og dásemdum efnisheimsins yfirleitt, og nú
þegar geta menn bent á viðfangsefni, scm vafa-
laust bera merkilegar nýjungar i skauti sínu, eins
og t. d. kórónu-ráðgálan í lieild sinni.
Ef lil vill eiga eðlisfræði og stjörnufræði eftir
að bæta mikið rannsóknaraðferðir sínar, áður en
svörin fást. Ef til vill birtist falið meginalriði,
sem menn liafa áður ekki ratað á.
Félagsprentsmiðjan.