Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.09.1935, Blaðsíða 4

32
TÍMARIT V.F.l. 1 93 5.
margföldum línum fjölgar, er neðar dregur i al-
kalidálki per.kerfisins.
í sambandi við þessa klofningu línanna standa
nokkrar reglur, sem ganga í gegnum alla alkali-
málmana og sýua liinn nána skyldleik þeirra livað
litrofið snertir. og eru þetta þær helztu.
I aðalröðinni þverr klofningin með hækkandi
línunúmeri, en i báðum aukaröðunum er hún óháð
númerinu, og hafa þessar raðir því tvö takmörk,
hin sömu háðar; í aðalröðinni hefir sterkari hluti
liverrar línu skennnri bylgju, í aukaröðunum er
Natrium 1. 21
1. mynd. „Termar" í bogaljósi natriums; þverstrikin tákna
mismunandi brautir ljóselektrónunnar. Orkumismunur á
brautunum er sýndur í voltum vinstra megin á myndinni.
p-term er sýndur tvískiptur.
þetta öfugt. Aoks má nefna það, að myndi maður
{ er tilsvarar takmörkum aðalraðar, aukaraðar
og fyrstu línurnar í aðalröð, þá jafngildir ætíð Iiið
siðastnefnda mismuni heggja hinna fyrtöldu.
Þess var áður getið, að a=b=o_gildi fyrir all-
ar raðir vetnisins. Hjá alkalimálmunum er þetta
öðru vísi, en a og b fylgja vissri reglu, er gerir
formúlur raðanna einfaldari. Þessi regla segir, að
bx = a2 == a3, þ. e. að h úr aðalröðinni jafn-
gildi a úr báðum aukaröðunum, og ennfremur að
a^ =h3; a4 = b3.
Þrjár fyrstu raðir kaliums fylgja þannig eftir-
farandi formúlum, ef aðeins er tekinn annar hluti
hverrar línu:
aðalroð j = C ((1+0 77)2 + (m+0.235r)
fyrn aukaroð j = C (^^^a (^rpjTji)
síðara aukaröð { = C ((1^_ + whw)
I svigunum koma aðeins fyrir þrennskonar lið-
ir, nefnilega:
1 1 r 1
(m + ai)2’ (m + b,)2 (m+b2)2
og nefnast þeir á máli litrofsfræðinnar „termar“,
eða, í sömu röð og að ofan, s-term, p-term og
d-term. Raðir litrofanna eru þannig fram komn-
ar sem mismunur tveggja terma af fjórum:
aðalröðin af s—p
fyrri aukaröð af p—s
síðari aukaröð af p—d
og Bergmannröðin af d—f
þar sem f er fjórði term alkalimálmanna.
Á mynd (1) eru þessir 4 termar Na-atomsins
sýndir með línuriti og dregnar lielstu línurnar.
Myndin sýnir, að p-term er tvöfaldur, og leiðir af
því, að þrjár fyrslu raðir natriums eru tvöfald-
ar. Þess var áður getið, að klofning linanna vex
með auknum atom-þunga og gildir sama um term-
ana; lijá cæsium eru ailir termarnir tvöfaldir,
nema s-term, sem alltaf er einfaldur. Vegna hins
nána skyldleika alkalimálmanna, verður að gera
ráð fyrir, að termar léttari efnanna sé einnig tvö-
faldir (nema s-term), þótt eigi hafi lekisl að leysa
þá upp, og sé þetta því reglan, að termar þess-
ara efna séu tvöfaldir, nema s-term. —
Það má óefað telja, að uppgötvun litrofs-term-
anna hafi mjög flýtt fjrrir hetri skilningi manna
á litrofunum yfirleitt og hyggingu atómanna, er
framleiða Ijósið. I staðinn fyrir hinar fjölmörgu
litrofanna og í fyrra dálki, þótt ekki þekkist nein-
ar formúlur, er staðið geti fvrir termana.
línur standa nú fjögur einföld stærðtákn, term-
arnir, og má vænta þess, að þeir hafi dýpri merk-
ingu en línuraðirnar, og standi í nánara sam-
handi við byggingu atómanna, enda reynist það
og svo.
Áður en ég vik nánar að atómunum, skal hér
fý'rst getið fleiri litrofsflokka og termtegunda.
I öðrum dálki periodiska kerfisins, hjá alkal-
isku jarðmálmunum, finnum vér nýjan flokk lit-
rofa. Hinum einföldu reglum frá fyrra dálki verð-
ur hér ekki komið við, en eigi að síður hafa fund-
ist termar, sem standa í sama hlutfalli við línur
Mjmd 2 sýnir línurit af termum calcium-atoms-
ins. Sérstaklega er að athuga hinar tvær terma-
samstæður:
Annars vegar fjórir einfaldir termar, er mynda