Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.07.1944, Page 8

T í M A R I T V. F. i. 1 9 4 4
•>')
um niæli. En vciðin hélzt lcngi, og úr þessu varð ckki,
enda inun líka hafa verið litill snjór fyrirliggjandi. Hann
var tekinn um vcturinn, áður cn að því var komið, að
býgging kæliþróariunar væri saniþykkt, og skvldi nota
hann lil kælitilrauna á cinhvcrn hátt.
Samkvæmt þcssu vcrður að líta svo á, að raunvcrulcga
hafi alls ekki vcrið búið að gera tilraun mcð gcymslu
kældrar síldar í fvrrncfndri kæliþró, á þeim grundvelli,
scm vcrða átti, samkvæmt hugmynd höfundarins. Flutn-
ingurinn úr forþró í gcymsluþró og dreifingin þar, var
aldrei l'ramkvæmd. En sýnilcgt cr, að væri um nokkra
tekniska örðuglcika að ræða, hlaut það að vcrða við þessar
aðgcrðir.
í hvert mál síldar átti að nota snjó og salt, er úr mundi
vcrða yfir 20 lítrar af saltpækli, þcgar saltið og snjórinn
hcfðu runnið saman. Hafi þcssi pækilmyndun farið fram,
áður cn síldin cr hreyfð úr forþrónni, væri ástæða til að
eíast um, að pækillinn kæmi með öllu til skila í geymslu-
þrærnar mcð þcim flutningstækjum scm ráðgerð voru.
Hcfði salt og snjór hinsvcgar ckki vcrið runnið, þegar
síldin kæmi í geymsluþrærnar, mætti búast við að salt og
snjór hcfðu ckki dreifst jafnt í síldina í gcymslurúminu,
samkvæmt jicirri rcynslu, sem fékkst, cr flytja átti nýsaltaða
sílfl í ncfndar þrær. Saltið vildi þá lenda mcst á þeim stað
þar scm síldin kom niður i þróna. Yið teljum, tii) iir þessu
<><) fleiru, er hcr að hjtur, hefði þurft tið skertt, incð áfram-
haldandi tilraununi.
Hcr nð framan hafa verið lcidd rök að því, að veiðitöp
skipaflotans s. I. sumar, vcgna ónógra vinnslu- og móttöku-
skilyrða, hafi ekki verið langt frá .5.50 þtis. málum þánn
mánaðartíma, scm veiðihrotan stóð. Þó var skipastóllinn
ckki hchningur þcss, scm telja verður eðlilcgt, cf vcnjulegt
ástand rikir. Svipaða siigu má scgja frá öðrum árum, þcgar
vcl hcfir vciðzt.
I>að verður að telja útilokað, að bygt/ðar verði svo af-
kaslainiklar verksmiðjur i hlutfalli við skipastál, að tryggð
sé stöðug móttaka í veiðihrotum. Og jafnvel í lélegum
veiðiárum hafa komið fgrir hrotur, sem orsakað hafa hið-
tima hjá skipum og þar með veiðitap.
I>að er yfirleitt viðurkennt, að luegt sé ttð gegma sittl litt
eða óskemmda á framangreindan háll (i kœliþró) nægilega
langan tíma, til þess að tgagn megi verða ttð fgrir síltlar-
verksmiðjur, cn þó verður tæplcga sagt, að full vitneskja
hafi fengist um það, hve mikið þurfi að nota af salti og
snjó, cf geyma á I. d. allt að tvcimur mánuðum, en á því
gctur verið full þörf.
Því hcfir verið haldið fram, að ódýrara sé að reisa nýj-
ar vcrksmiðjur, cn að hyggja kæliþrær, lit þcss að bjarga
sömu vcrðmætum, en við teljum að þar komi svo margt lil
greina, að jiví máli hafi ekki verið gcrð fúll skil með þvi,
scm um það hefir vcrið ritað. Til |icss að verksmiðjur komi
að sömu notum og þrærnar, mega sildarhrotur t. d. ckki vera
mjög langar, hcldur þurfa þær að vcra dreifðar nokkuð
jafnf; yfir veiðitímann.
Það virðist heldur ckki nóg að bcra saman stofnkostnað
einan. Reksturskostnaður keijiur vitanlega cinnig lil grcina,
og má bcnda á, að það er dýrt að halda vcrksmiðjur með
fullum mannafla og öðru tilheyrandi, cf iítið sein ckkert
vciðisi.
Þott allar síldarvcrksmiðjur á landinu hefðu vcrið rekn-
ar s. 1. sumar, virðist að á hafi vantað um 28% afkasta-
aukningu til þess, að móttaka síldar hefði ekki stöðvast i
aðalvciðihrotunni. Hcfðu þá vcrksiniðjuafköstin verið ná-
lægt 50 þús. málum á sólarhring. Árin 1937 og 1939 áætlum
við, að burðarmagn skipastólsins hafi verið um tvölalt
mcira cn s. 1. sumar. Hefði svipaður skipastóll og árin
1937 og 1939 stundað veiðar s. 1. suinar, cru því líkur til
þess, að verksmiðjuafköstin hcfðu jiurft að vcra allt að
100 þús. niáluni, á sólarhring, til jicss að ckki hcfði orðið
losunarstöðvun. Nú er talað um 30—40 þús. mála aukningu,
og mun mörgum þykja um miklar fyrirætlanir að ræða.
En hvenær verða jicssar aukningar fullgerðar, og hve stór
vcrður skijiastóllinn jiá orðinn? Þcssu mun enginn geta
svarað með nokkurri vissu. En aðgætandi cr, að cnda jiótt
:illt þelta hcfði vcrið komið til framkvæmda, jiá hcfði
scnnilcga vantað enn á uin 20 jnis. mála afköst á sólarhring,
tii jicss að hægt hefði vcrið í suinar að fullnægja jafnstór-
um skipastóli og veiðar stunduðu 1937 og 1939.
Nefndin telur úlilokað, að svo mikill verksmiðjukostur
komi iiokkurntima til mtíla i hliitfalli við skipastólinn, að
trgggð sé þrotlaus móttaka i veiðihrotum. Þess miini langt
að bíðtt, að nokkuð i þá ált eigi sér stað. Vill hún því benda
á, að Iii11 nauðsyn sé til jiess að athuga vandlega alla mögu-
lcika til bættra móttökuskilyrða við síldarverksmiðjurnar.
Það 'gctur ckki hjá jiví farið, að stóraukning á verksmiðj-
um eða bygging kæliþróa, cf ráðlegt jiykir, hafi kóstnað i
för mcð sér, scm ckki er tryggt að cndurgreiddur fáist i
lélegum vciðiárum. En jiær cru líka ótaldar jiær milljónir,
scm ckki hafa komið til skila vegna skorts á móttökugetu
hin góðu árin. Vandinn er sá að rata mcðalvcginn með
byggingu vcrksmiðja og aðrar aðgerðir, scm til mála koma.
Mcnn virðast ckki á citt sáttir um jiað, livort kæliað-
ferðin cigi rétt á sér kostnaðarins vcgna. Ncfndin tclur, að
úr þcssu vcrði að fá skorið á trvggan hátt af hæfum, óvil-
hiillum mönnum. Eðlilegast hefði verið að rikisverksmiðj-
urnar hefðti hafl þar forgstu á hendi, i framhaldi þess,
sem þegar var byrjaö.
Nefndin lelur rétt að geta iicss, að siðan Gisli Halldórs-
son lél al' starfi sinu scm framkvæmdarstjóri ríkisvcrk-
smiðjanna hcfir cnginn af stjórnarmcðlimum S. R. borið
fram ncina tillögu iim framhald á kælitilraun þcirri, sem
(í. H. gerði árið 1937.
Hvcr svo sem iiiðurstaðan kynni að hala orðið, telur
nefndin það mjög miðiir farið, að rikisverksmiðjiintar
sktdi ekki hafa gefið mtíli þessu frekari gtuim en raun hefir
tí orðiö.
Um það levti, sem jietta var ritað, samþykkti s'tjórn S.
R. tillögu um, að gerð skyldi áætlun um kælitilraunir á
komandi sumri,
Það má vcl vera, að frckari athuganir lciði jiað í ljós, að
kæligcymsla sildar sé vcl framkvæmanleg kostnaðar vcgna.
Eii ncfndin vcrður að tclja jiað illa farið, að á jiessu máli
skuli liafa vcrið haldið jiannig, að erlendir mcnn liafa gct-
að notað jiað til jicss að hindra eðlilega jiróun síldarvcrk-
smiðjurcksturs í landinu.
Á jictta er miiinzt af Jieirri ástæðu, að Jicir mcnn í
Randaríkjunimi, scm ráða um sölu síldarvinnsluvéla liing-
að til lands, hafa lagzt á móti jiví, að íslcndingar fcngju
slíkar vélar, og rökstutt það meðal aiinars mcð jiví, að hægt
væri að auka vinnslu vcrksmiðjanna mcð jiví að nota fram-
angreinda kæliaðferð. Skýra licir svo frá, að Gísli Hall-
dórsson tclji, að auka mcgi með hcnni árlcga vinnslu vcrk-
smiðjanna um mcira en 50%“.
II í.
Framanrituð umniæli nefndarinnar skýra sig sjálf.
í greinargerð frá stjórn ríkisverksmiðjanna, er var
send ríkisstjórninni, segir enn fremur svo:
„Enda liótt afköst vcrksmiðjanna liafí vaxið svona mik-
ið, hefir komið grcinilcga í Jjós að ciinþá vantar mjög mlk-
ið á, að nægilegur verksmiðjukostur sé fyrjr hcndi til þcss
að 'taka við bræðslusíldarafla flotans í góðum veiðiárum.“