Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 29.12.1949, Blaðsíða 7

TÍMARIT V.F.l. 1949
81
af nýrri gerð, sem var nægilega næm til þess að sýna
mesónubrautir. Auk venjulegra mesónubrauta fundu
þeir einnig brautir, sem mjög líktust þeim, en gátu
þó ekki verið eftir venjulegar mesónur. Dæmi um
þetta er sýnt á 7. mynd.
7. mynd. (Yagoda.) Umbreyting 7r-mesónu í /x-mesónu.
liggja nærri mesónumassanum. Þó að neðri brautin
byrji þar, sem hin efri endar, þá getur þó ekki verið
hér um sömu ögnina að ræða, og heldur ekki sams kon.
ar ögn. Þar sem efri ögnin stöðvast, sendir hún frá
sér mesónu með miklum hraða, en það er því aðeins
mögulegt, að massi agnarinnar sé stærri en mesónu-
massinn. Agnir þessar voru nefndar 7r-mesónur til
aðgreiningar frá þeim gömlu, sem nú voru nefndar
/x-mesónur. Massi 7r-mesónanna er um 300 elektrónu-
massar. Rafhleðsla þeirra er alltaf ein elektrónu-
hleðsla, en getur verið hvort sem er pósitív eða ne-
gatív. 7r-mesónur geta meðal annars myndazt við
harðan árekstur milli tveggja atómkjarna, og þannig
voru þær framleiddar nokkrum mánuðum eftir að
þær fundust í geimgeislunum, eins og nánar verður
skýrt frá síðar.
Talning geimgeisla-agnanna.
Agnir geimgeislanna má telja með Geiger-teljara
á sama hátt og agnir kjarnageislanna. 8. mynd gefur
hugmynd um hvernig slíkur teljari er gerður. Sjálft
Geiger-rörið er sívalt málmrör með mjóum málm-
þræði eftir miðjunni. 1 báða enda er því lokað loft-
þétt með ebóníttöppum. Inni í rörinu er argon eða
önnur lofttegund blönduð alkohólgufu. Þrýstingur-
inn er venjulega aðeins um 10 cm Hg. Á milli rörs-
ins og þráðarins er um 1000 volta spennumunur,
þannig að rörið er negatívt. Ef hraðfleyg ögn fer
í gegnum rörið og slær elektrónur út úr mólekúl-
um loftsins innan í rörinu, þá leita elektrónurnar inn
að þræðinum, en þar er rafsviðið svo sterkt, að elek-
trónurnar fá nægan hraða til þess að slá út nýjar
8. mynd. Geiger-teljari með magnara.
Brautin eftir endilangri myndinni ber öll einkenni
mesónubrautar. Þar sem kornin liggja þéttar neðan-
til á brautinni, hlýtur mesónan að hafa farið ofan
frá og niður eftir, en neðst á myndinni fer hún út
úr hinu ljósnæma lagi plötunnar. Brautin efst á mynd-
inni svarar til þess að mesóna hafi komið inn í ljós-
næma lagið, farið niður á við til vinstri og stöðv-
azt. Þéttleiki kornanna sýnir að hreyfingin er nið-
ur á við og einnig að massi agnarinnar hlýtur að
elektrónur úr mólekúlum þeim, sem þær rekast á.
Þannig f jölgar stöðugt elektrónunum, sem streyma
til þráðarins, unz þær skipta þúsundum miljóna.
Spennumunurinn milli rörs og þráðar hefur þá lækk-
að og elektrónustraumurinn stöðvast. Spennukipp-
irnir á þræðinum eru síðan styrktir í magnara og
látnir reka teljara, sem sýnir hve margar agnir fara
í gegnum rörið. Á þennan hátt má telja nokkur þús-
und agnir á mínútu, ef á þarf að halda.