Akranes - 01.03.1945, Blaðsíða 13

akranes
37
nefnd, og þeirri þróun sem hér hefur átt sér stað frá hinum
gömiu, úreltu aðferðum.
Svo sem fyrr heíur verið getið, sett'i skozkur maður, Rit-
chie að natni, mður hér Niðursuðuverksmiðju ánð 1863, og
ttiun það vera sú fyrsta á landi hér. I stríðsbyrjun setur Bjarni
Oiaísson & Co. á fót Niðursuðuverksmiðju í Mjólkuriéiags-
húsinu sem áður var. Var þar soðið nokkuð niður af þorsk-
hrognum og þorskflökum og selt til Englands, en þar sem
framleiðsla þessi svarar nú ekki kostnaði og engin eftirsókn
eftir þessari vöru hættu þeir þessari starfsemi og seldu hús
°g vélar.
Árið 1941 setti Haraldur Böðvarsson & Co. á fót allstóra
Uiðursuðuverksmiðju sem hefur aðallega soðið niður fiski-
bollur á innlendan markað. I sambandi við báðar þessar nið-
ursuður voru sett upp nýtísku reykhús, en lítið hafa þau ver-
ið notuð enn vegna eríiðieika og óvissu þeirrar sem á er um
sölu og framleiðslu á þessum vörum nú. Vonandi á allt þetta
eftir að „blómstra“ til hags og heilla fyrir Akranes.
Eftir 1930 voru erfiðleikar útgerðarinnar hér á landi geysi-
iega miklir, lágt verð og jafniramt sölutregða. Til þessa var
framleiðslan ákaflega einhæf saltfiskur, saltfiskur. Þá var
síldariðnaðurinn heldur ekki kominn á það þróunarstig, sem
með verksmiðjunum varð síðar. Þetta ástand gerði ekki að-
ems útgerðina svo að segja óvirka og uggandi um sína fram-
fíð heldur skapaði þetta svo mikið atvmnuleysi í bæjunum
að allir voru með lífið í lúkunum út af þeim vandræðum, sem
það skapaði bæjar- og sveitarfélögunum. Til þess að reyna
nýjar leiðir um breytta framleiðslu og aukna atvinnu, tóku
ftokkrir menn stórt land á leigu á Garðagrundum og settu
þar upp 75 herzluhjalla árið 1937. Mátti þar herða mikið
,af fiski. — Þeir keyptu mikið af fiski til herzlu í nokkur
ar af togaranum Sindra og aðkomutogurum og hertu fisk af
eigin skipum. Seinna lánuðu þeir og nokkurn hluta þeirra til
herzlu. Þessir menn voru Sigurður Hallbjarnarson, Halldór
Jónsson og Ól. B. Björnsson.
Eftir að farið er að nota þorskanetin, er allt í sambandi við
þann veiðiskap unnið heima, og var svo lengi fram eftir.
Netin hnýtt og feld og „riðið“ utan um kúlurnar, en til þess
var framan af notað gamalt tóverk eða snæri, sem rakið var
1 sundur í þætti. Fyrir að hnýta utan um hverja kúlu voru
greiddir 4—5 aurar. Fyrir að hnýta net — sem var 60 faðmar
a lengd og 16 möskva djúpt, sem þá var algengast — var
greidd ein króna til ein króna og tuttugu og fimm aurar. Þótti
vel gert að hnýta slíkt net á dag.
I gamla daga var mikið gert að því að spinna hamp. Þótti
rtalski hampurinn beztur. Voru þá víða á heimilum til hamp-
rokkar og snældur. Allt varð þetta að gerast á heimilunum,
Því fæst af því fékkst 1 búðunum.
Pyrir að fella þetta sama net var tekið kr. 1.25—1.75 á net-
ið. Steinar á netin voru teknir í fjörunni og á þá klöppuð
nokkur rauf til þess að „lykkjan“ héldist betur á þeim. Stjór-
ar voru og fundnir með ströndum fram og á þá meitlað gat
til að festa hankann í. Netið var fellt til helminga og á það
notaðar 25 kúlur og 25 steinar.
Meðan opnu skipanna nýtur við notuðu menn lengst af til
hlífðar skinnklæði. Voru þau saumuð úr sauða- eða trippa-
skinnum, en í þau borin lifur eða lýsi til að halda þeim hæfi-
iega mjúkum. Um tíma elt skinn og fernis. Nokkru eftir alda-
mótin fara svo að flytjast hingað til lands sjóföt þau, sem nú
tíðkast, þ. e. a. s. stuttkápur, smekkbuxur, ermar, svuntur og
sjóhattar og sjóstígvél. Seinna koma svo sjóstakkar og síðar
gúmmístakkar. Fyrst framan af var mikið gert að því á heim-
úunum að sauma þessi sjóklæði handa sjómönnunum. Til þess
voru mikið notaðir haframjöls- og hveitipokar úr lérefti, eða
þá nýtt léreft, var síðan margborin í þetta fernisolía. Þóttu
þessi heimaunnu sjóklæði endast betur en þau frá verksmiðj-
unum.
Þegar róið var hér heiman á vorin eftir að mótorbátarnir
homu, var mjög algengt að fá drengi til að stokka upp línuna
°g beita. Fyrir að beita úr „haug“ sem kallað var, var greitt
fyrst 50 aurar fyrir bjóðið (6 línur), fyrir að beita úr stokk
25 aura og fyrir að stokka upp 1 bjóð var greitt 35 aura.
Eftir komu mótorbátanna var nauðugur einn kostur, að
skapa einhverja möguleika til að taka þá á land til hreinsunar
og viðgerðar. Útgerðarmenn komu sér því upp slippmynd í
þessu skyni. Þess verður nánar getið í þættinum um iðnað-
inn. Þá höfðu þeir og snemma með sér félagsskap um báta-
tryggingu og verður þess nánar getið í þætti sem heitir „Sam-
lög og sjóðir“.
Frh.
Výjíi tœknin.
Það fara fáar sögur af framförum í allskonar tækni síðan
stríðið hófst, þótt engum geti dulist hinar geysilegu framfar-
ir í flugi, tundurskeyta- og fallbyssnagerð og mörgu öðru,
sem að hernaði lýtur. Annars er vandlega þagað um nýjar
uppfinningar, því flestar þeirra má nota til stríðsþarfa, beint
eða óbeint.
Það munu aðallega vera efnafræðingarnir, sem láta sitt
ljós skína og gera kraftaverk. í fyrra stríðinu bjuggu þýzku
efnafræðingarnir til allskonar gerfi-efni og komu þau í stað
hráefnia, sem þjóðverja skorti. Það var þá gert gis að þess-
um þýzku gerfiefnum, sem voru misjafnlega góð, en síðan
hafa mörg gerfiefni farið sigurför um öll lönd. Svo er þetta
t. d. um gerfisilkið í silkisokkunum, sem búið er til úr timbri,
cellophan o. fl. o. fl. Sagt, er að gerfisilki sé nú orðið svo góð
vara, að silkiormarækt muni leggjast niður.
Það er nú orðið alllangt síðan margskonar dúkar voru
gerðir úr tilbúnum efnum, en lengi þóttu þeir standa að baki
góðra ullardúka. Eitt af slíkum dúkaefnum er svonefnt nylon,
sem er mikið notað í Ameríku. Það er aðallega búið til úr
kolum, lofti og vatni. Úr því eru meðal annars gerðir ágætir
dúkar á húsgögn. Efni þetta er mjög sterkt, og þó með nokk-
urri teygju, brennur ekki og skemmist lítt af öðrum efnum.
Svipað gerfiefni er Velon, sem er búið til úr einskonar
harpix. Það má gera úr því allskonar dúka, sem líkjast ullar-
eða silkidúkum. Sagt er að sterkleiki þess sé ámóta og stáls,
að það drekki ekki í sig vatn eða vökva, svo að blekbletti
megi auðveldlega þvo af því, en annars þolir það sápuþvott
vel. Úr því eru, meðal annars, unnir prýðilegir húsgagnadúk-
ar.
Gler er notað til alls konar hluta (full 500 að sagt er) og
meðal annars eru spunnir úr því örfínir þræðir, sem nota má
í dúka. Haldlitlir munu þeir þó vera. Bílakongurinn Ford
notar gerfiefni úr soyabaunum í bílasæti og gefst það vel.
Efni þetta er og notað í ábreiður (teppi).
Vinyon og fortisan eru notuð til tvinnaspuna og sögð ágæt.
Því er spáð, að dúkagerð muni breytast mjög eftir stríðið,
er öll nýju efnin koma á markaðinn. Ef þau reynast jafnvel
og af er látið, geta þau orðið hættulegur keppinautur við ull
og bómull. Þetta væru lítil gleðitíðindi fyrir okkur.
Betri bílar.
Svo er sagt að bílarnir hafi tekið miklum framförum síðan
ófriðurinn brauzt út. Það kvað hafa tekist að gera bensínið
miklu aflmeira, svo að minna þurfi af því, og auk þess að
minnka hávaðann frá vélinni. Talið er að vatnskælar leggist
niður og að loftkælar, sem notaðir eru á flugvélum, komi í
þeirra stað. Þá hefir Þjóðverjum tekist að búa til togleður úr
einföldum efnum, og ekki er það ólíklegt, að það verði með
tímanum ódýrara en togleður, sem fæst af trjám.
Ófriðurinn er í raun og veru veltiár fyrir náttúruvísindin
og allskonar tækni. Því miður verður þetta ekki sagt um
stjórn- og þjóðfélagsmál.