Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1970, Side 27

TlMARIT VFI 1970
15
G. Frankenstein (Bandaríkin), — Predicting
the formation of an ice jam.
V. I. Sinotine (Sovétríkin), — Prediction of
river ice damming.
G. Frankenstein (Bandaríkin) — The use of
explosives in removing ice jams.
S. M. Aleinikov (Sovétríkin), — Ice troubles
in water intake.
K. N. Korzhavin (Sovétríkin), — Forces
exerted by ice on hydraulic structures.
B. Michel (Kanada) — Ice modelling in
hydraulic structures.
Könnun á mengunarhættu
í Skerjafiröi.
I sumar verður framkvæmd mjög umfangs-
mikil könnun á mengunarhættu í sjónum um-
hverfis Seltjarnarnes. Það eru sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu, sem standa að þessari rann-
sókn, en Reykjavíkurborg hefur haft frumkvæð-
ið í máli þessu. Athugunin mun einkum beinast
að tvennu: hve mikil mengunarhætta stafar af
núverandi skolpræsum á þessu svæði og hvar
væri heppilegast að hleypa úr fullkomnu skolp-
ræsi í sjóinn.
Meginþáttur þessarar rannsóknar er mæling
á straumi og þynningu með hjálp geislavirks
bróms. Það er danska rannsóknarfyrirtækið
Isotopcentralen, sem mun framkvæma þennan
þátt rannsóknarinnar. Samtímis munu verða
gerðar allumfangsmiklar straummælingar í sjón-
um og gerlarannsóknir á sjávarsýnum, sem tek-
in verða jafnhliða ísótópamælingunum.
Það hefur lengi verið vitað, að vafasamt sé
hvort unnt verður að nota Skerjafjörð í fram-
tíðinni sem baðstað vegna hinnar vaxandi meng-
unarhættu frá miklum fjölda skolpræsa, sem
liggja í fjörðinn frá nærliggjandi þéttbýli. Ljóst
hefur verið að nákvæm þekking þyrfti að liggja
fyrir um legu og hegðan sjávarstrauma á þessu
svæði, til þess að unnt yrði að ákveða hvort hægt
væri að nota Nauthólsvík sem baðstað, og til að
ákveða hvaða ráðstafanir væri hægt að gera til
að draga nægilega úr mengunarhættunni. Fyrir
tveimur árum stjórnaði Jónas Elíasson verk-
fræðingur hjá Orkustofnun allumfangsmiklum
rannsóknum á sjávarfallastraumum í Skerjafirði
fyrir gatnamálastjóra Reykjavíkur. Slík rann-
sókn gefur mjög mikilvægar upplýsingar um
strauma og vatnsskipti, en hún getur þó ekki gef-
ið nægilega nákvæmar upplýsingar til þess að
unnt sé að meta mengunarhættuna með nægilegu
öryggi. Langöruggasta rannsóknartæknin hvað
þetta snertir er að fylgjast með hreyfingu og
þynningu á geislavirkri upplausn, sem hellt er
í sjóinn. Þessi rannsóknartækni er ný og það er
fyrst síðustu fimm árin að tekizt hefur að full-
komna hana nægileg og afla nógrar reynslu af
henni. Danska rannsóknarfyrirtækið Isotop-
centralen hefur haft forgöngu um þróun þess-
arar tækni og stendur það framar öllum í beit-
ingu þessarar mikulvægu rannsóknaraðferðar,
enda hefur það unnið hin síðari ár að rannsókn-
um sem þessum í fjölmörgum löndum í öllum
heimsálfum.
Rannsóknaraðferðin er fólgin í því, að mjög
sterkri upplausn af geilsvirku brómi er hellt í
sjóinn. Brómið er fyrst og fremst valið vegna
þess að það er mjög ódýrt og sendir frá sér
orkuríka gammageisla. Hinsvegar er helming-
unartími brómsins stuttur, aðeins hálfur annar
sólarhringur. Þetta gerir það að verkum að ekki
má líða nema tiltölulega stuttur tími frá því að
brómið er tekið út úr kjarnorkuofninum þar til
notkun þess hefst. Samgöngur eru einna greiðast-
ar við kjarnorkustöðina í Risö í Dan-
mörku (skammt frá Hróarskeldu) og
mun því geislavirka brómið koma þaðan.
Strax og það kemur hingað er siglt með
það á þann stað, þar sem kanna skal strauma
og þynningu af völdum strauma, og því hellt þar
í sjóinn. Vegna minni eðlisþyngdar helzt brómið
í efsta lagi sjávar. Mælingabátur siglir síðan
fram og aftur yfir hið geislavirka „sjávar-
ský“ og ákveður legu þess og útbreiðslu. Á
grundvelli þessarar legu er sigling næstu
yfirferðar valin. Þannig er fylgzt með ferð-
um og útbreiðslu geislaskýsins í sólarhring eða
lengur, eða allt til þess að svo mikið hefur dreifzt
úr því að geislunin í sjónum er fallin niður
fyrir mark þess, sem unnt er að mæla. Að sjálf-
sögðu þarf mjög nákvæma og fljótvirka staðsetn-
ingu fyrir bátinn allan tímann sem athugunin
tekur. Erlendis er svokallað DECCA staðsetn-
ingarkerfi notað. Hér á landi er hinsvegar ekk-
ert DECCA-kerfi og verður því að notast við ein-
hverja aðra aðferð til staðsetningar.
Þegar meta skal mengunarhættu á ákveðnum
stað af völdum einhvers skolpræsis skiptir
tvennt höfuðmáli: hve mikil er þynning sjávar-
ins orðin þegar skolpið nær staðmnn og hve lang-
ur tími líður þar til skolpið nær þangað. Þetta
síðarnefnda atriði er mjög mikilvægt vegna þess
að lífsskilyrðin í sjónum eru mjög óhagstæð
flestum gerlum, og tortímast þeir því mjög ört
eftir að í sjóinn er komið. Því skiptir bæði þynn-