Freyr - 01.12.1977, Blaðsíða 9

í neðri hluta fjörunnar, hér um bil frá
hálfföllnum sjó og niður um fjörumark, vex
víða mikið af hinum fornfrægu, rauðu sölv-
um (Rhodymenia palmata). Söl voru talsvert
tein á fyrri öldum, sbr. Egils sögu og Grá-
kás. Strandbúar á íslandi, Grænlandi, Fær-
eyjum og Vestur-Evrópu þurrkuðu sölin og
pressuðu íil markaðsvöru.
Ef söl eru pressuð eða liggja lengi í
dyngju, verða þau Ijós á lit og þakin sætu,
hvítu dufti, sem í er sykurtegund (Xylose).
Sagt er, að í Bandaríkjunum sáu söl yfir-
dregin með súkkulaðihimnu og seld sem
eins konar brjóstsykur. Frægar voru fyrrum
sölvafjörurnar á Eyrarbakka — Stokkseyr-
arsvæðinu, í Vestmannaeyjum og í Saurbæ
við Breiðafjörð, t.d. frá Eyrarbakka, upp í
sveitir og fór fram vöruskiptaverslun; sjáv-
arbændur fengu kjöt, ull o.s.frv.
Varla þarf að lýsa sölvum mikið. Ferskeru
þau rauð á lit, en blikna við þurrk. Þau eru
flöt og þunn, meira eða minna klofin í end-
ann. Utar í sjó vaxa þau oft á þaraleggjum.
Söl eru algeng á Atlantshafsströnd Evrópu,
allt norður í íshaf, en eru líka til í norðan-
verðu Kyrrahafi. Við strendur Norðurlanda
hafa söl fundist allt niður á 15—24 m dýpi.
Fjörugrös (Chondrus crispus) vaxa utar-
lega eins og sölin. Algengust við Suðvest-
urland; þau eru hörð viðkomu, hálfbrjók-
kennd og þykkri en sölin, margkvíslótt,
purpurabrún á lit. Oft slær á þau daufum,
bláleitum blæ. Þau eru allbreytileg, oft 9—
11 cm á hæð, en mjótt afbrigði öllu hávaxn-
ara.
Sjávarkræða (Gigartina mamillosa) er
allsvipuð fjörugrösum, en auðþekkt á dá-
lítilli rennu öðrum megin, en fjörugrös eru
alveg flöt. Erlendis eru þessar tegundir tals-
verð verslunarvara, sem gengur undir nafn-
inu ,,Koragen“ eða „írskur mosi“. Eru þess-
ar tegundir (fjörugrös og sjávarkræða)
þurrkaðar og stundum bleiktar í sólskini og
verða þá hálmgular. Verslunarvaran er not-
uð í matarlím, einnig til að gera öl og fleiri
vökva tæra. Sömuleiðis í næringarefna-
blöndu, fegrunarlyf o.fl.
Margir hafa séð rauðleitar eða grænar
himnur, er oft skolar á land. Kallast hinar
rauðleitu purpurahimnur (Porphyra umbili-
calis) eða P.miniata. Þær þykja næringar-
miklar fóðurjurtir og voru fyrrum hafðar til
matar í Skotlandi og Wales. Hinar grænu,
þ.e. Maríusvunta (Ulva lactuga), geta orðið
allstórar. Kallast ,,hafsalat“ á Norðurlönd-
um og voru fyrrum hagnýttar sem salat á
vesturströnd Evrópu.
Oft rekur á land stórar, brúnar flygsur,
sem líkjast hári eða hárkollu. Kallast þetta
kerlingarhár (Desmarestia). Ef það liggur
lengi í fjöru, getur brugðið á það daufgræn-
um blæ vegna eplasýru, sem er í þessum
þörungi.
Margar fíngerðar þörungategundir vaxa
utarlega í fjörunni eða dýpra og rekur á
land, sumar mjög fagrar, rauðbrúnar, græn-
ar o.s.frv. Taka sumir þær, þurrka, pressa
og líma upp á spjald og nota til skrauts.
Utan við þangbeltið tekur við rjúpgróður-
beltið, er nær frá neðsta fjöruborði og út á
30—40 m dýpi eða jafnvel meir. Birtan tak-
markar, hve djúpt í sjó þörungar þrífast.
Aðaldjúpgróðurinn er stórvaxnir, brúnir
F R E Y R
845