Freyr - 15.10.1981, Blaðsíða 23

Svar-krúnu-sokkótt. Skyldi bóndinn láta ullina af ánni í tvílit? (Ljósm. J. J. D.)
1. Golsótt.
2. Botnótt.
3. Bíldótt.
4. Hosótt.
5. Blesótt.
6. Arnhöfðótt.
7. Höttótt.hálsótt eða smokkótt.
8. Kápótt.
9. Flekkótt.
Ljóst er af þessari upptalningu
að skýrgreining Stefáns á tvílit er
ekki hin sama og Halldórs. Hall-
dór telur botnótt og golsótt vera
tvílit. Ég hef alltaf litið svo á að
skýrgreining Halldórs á einlitri og
tvílitri kind væri skýrgreining ís-
lenska fjármannsins, eða með
öðrum orðum; skýrgreining sam-
kvæmt málvenju. Sú skýrgreining,
sem Stefán notar er hins vegar
erfðafræðileg. Þá er t. d. botnótt
og golsótt, einlitt fé. Hér eru því
tvær mismunandi skýrgreiningar.
Skýrgreining á einlit og tvílit í
ullar- og gæruinati.
Hér að framan var bent á að hægt
er að fá hvíta ull af bíldóttri kind og
hreinlita mislita ull af hosóttri
kind. Það er líka ljóst að ull af
grámórauðri kind flokkast ekki
sem mórauð ull. Hins vegar má
láta svörtu ullina af svartbotnóttri
kind í svart, þegar búið er að taka
það hvíta utan af reyfinu. Til að
reyfi af hvítri kind með mislita
bletti teljist hvítt, þarf að taka það
mislita úr. Af þessu sýnist mér
augljóst, að ekki er notuð sama
skýrgreining á hvítri og mislitri og
á einlitri og tvílitri ull eins og gert
er þegar talað er um liti á fé, hvorki
samkvæmt skýrgreiningu Halldórs
né Stefáns. Ég vil vona, að bændur
reyni að fá sem mest af ullinni í
hreina liti, en fari ekki eftir erfða-
fræðilegri skýrgreiningu.
4. Litarflokkun á gærum
er fyrst og fremst miðuð við nota-
gildi. Eins og notkun á gærum er
nú háttað fer mestur hluti þeirra í
s. k. mokkavinnslu. Undantekning
frá þessu eru gráu gærurnar, en
hluti þeirra fer til annarra nota, í
pelsgærur. Einnig fer hluti milli-
hvítra dropóttra og flekkóttra
gæra í svokallaðar skrautgærur.
Gæra, sem fer í mokkavinnslu,
er ávallt klippt, þannig að eftir eru
aðeins 14—20 mm af ullinni næst
bjórnum. Ull sem þannig fæst er,
eins og venjuleg ull, verðmætari ef
hún er einlit en tvílit. Þegar
mokkagæran er fullunnin er búið
að Iita hana. Það er hægt að lita
hvíta gæru í hvaða lit sem er, en
það er ekki hægt að lita mislita
gæru nema í dökka liti. Sé um mis-
lita bletti eða flekki að ræða á gær-
unni sjást þeir á mokkaskinninu
nema liturinn sé mjög dökkur. Af
þessu leiðir:
1. Gæra sem ekki gefur ull af
hreinum sauðalitum (hvíta, svarta,
gráa eða mórauða) gefur verð-
minni ull. Gildir þá einu, hvort
ullin verður tvílit vegna mislits
bletts á hvítri gæru eða hún er
botnótt eða á annan hátt „tvílit".
2. Hvít gæra, án mislitra bletta,
hefur víðara notkunarsvið en mis-
litar gærur og hvítar gærur með
mislitum blettum. Minnst notkun-
arsvið hafa gærur sem eru tvílitar
(hafa tvo liti). Dökkur blettur á
hvítri gæru (þó lítill sé) gerir sama
ógagn eins og stór mislitur flekkur,
þar sem slíkir blettir sjást á (hold-
rosa) mokkaskinnsins, nema
skinnið sé litað mjög dökkt.
Við litarflokkun á gærum er
verið að flokka eftir notkunargildi.
Hvít gæra með mislitum bletti hef-
ur sama notkunargildi eins og tvílit
gæra. Hún fer því í sama flokk og
tvílit gæra, enda þótt við köllum
kindina hvíta þó hún hafi mislita
bletti. Gæra af bíldóttri kind, sem
ekki hefur neinn mislitan blett á
bol (gæru) telst hvít.
Eins og Stefán bendir réttilega á
stendur í reglugerð um flokkun og
mat á gærum að „gærur með mis-
Iitum blettum eða doppum teljast
tvílitar". Þetta er sett í reglugerð-
ina vegna þess að þegar talað er
um kindur, þá eru þær taldar
hvítar, enda jöótt mislitur blettur
finnist á bol. Gærur með mislitum
blettum eru, því miður, ekki
hvítar. Hjá mér er því ekki um að
ræða „hugtakarugling", heldur
tilraun til að setja fram hugsun á
skiljanlegu máli.
Svar mitt er orðið lengra en ég
ætlaði í fyrstu. Þessi grein verður
því ekki lengri, en bráðlega
mun ég biðja um birtingu á svari
mínu við athugasemdum Stefáns
um framleiðslukostnað á ull o. fl.
FREYR
831