Freyr - 15.10.1981, Blaðsíða 35

Bréf til blaðsins
Rétt — réttir.
Þar sem Búnaðarfélagið er farið að
senda frá sér lista yfir réttir víðs
vegar um land til birtingar í dag-
blöðum væri æskilegt, og raunar
sjálfsagt, að rétt sé farið með nöfn
eða heiti réttanna. Sunnanlands,
a. m. k. í Árnes- og Rangárvalla-
sýslu, eru réttaheiti frá fornu fari í
fleirtölu. Er litið svo á, að þar sé
um að ræða samstæðu einstakra
rétta þ. e. a. s. almenningur og
dilkar. Að viðhafa eintölu um
þetta lætur okkur Sunnlendingum
í eyrum líkt og sagt væri “buxan
mín“, skærið mitt“ eða annað
slíkt.
Að þetta sé ekki einhver hót-
fyndni í mér, má sjá með því að
blaða í safnritinu “Göngur og
réttir“. Þar rita staðkunnugir
menn um hluti, sem þeir þekkja,
og þeir hafa réttanöfnin í fleirtölu.
Ég tek sem dæmi: Fljótshlíðar-
réttir, Reyðarvatnsréttir, Land-
réttir, Skaftholtsréttir, Skeiða-
réttir, Tungnaréttir og svo má
lengi telja. Vitna má og í ræðu Ág-
arfgengið vera 0,27. Þessar niður-
stöður eru því í ágætu samræmi við
áðurnefndar erlendar niðurstöður.
I þessu sambandi ber sérstaklega
að geta þess að einginn munur
kom
fram á lengd meðgöngutíma, hvort
kýrin gekk með kálf undan ís-
lensku nauti eða holdanauti.
Þó að þessar rannsóknir sýni
það, sem áður var vel þekkt í er-
lendum rannsóknum, að erfðir
hafi
áhrif á lengd meðgöngutíma, þá
mun fæstum hugkvæmast að fara
að stunda úrval fyrir slíkum eigin-
leika. Erlendar rannsóknir gefa
ústs Þorvaldssonar, sem hann hélt
á 100 ára afmæli Reykjarétta
(Skeiðarétta), og er ræðan birt í
Tímanum þann 1. þ. m. Ekki vefst
fyrir honum að hafa orðíð í fleir-
tölu. — “Að fara í réttirnar“ er og
jafnan sagt, þó að farið sé aðeins á
einn stað.
Reykjavík, 3. september 1981
Halldór Vigfússon.
Svar:
Við lauslega könnun virðist
málvenja manna breytileg í þess-
um efnum, þ. e. hvort notuð er
eintölumyndin “rétt“ eða fleir-
tölumyndin “réttir“. Orðabók
Menningarsjóðs sker ekki úr um
þetta atriði. Þar eru gefnar upp
tvær merkingar á orðinu rétt, þ. e. í
fyrsta lagi: “stía, oft með hólfum,
fjárrétt, hestarétt og í öðru lagi:
“sá tími, þegar fé er dregið
sundur,“ Auk þess er orðtakið “að
fara í réttirnar” skýrt með: “vera í
fjárrétt, þegar féð er dregið
sundur“.
Augsýnilega hefur Halldór öll
rök til að halda fram réttmæti þess
einnig vissa ábendingu um að ár-
angur slíks úrvals yrði takmark-
aður þar sem svo virðist sem að
saman fari að naut, sem gefa kálfa,
sem kýrnar ganga með í stuttan
tíma, gefi dætur, sem gangi lengur
með og öfugt.
Rannsóknir og reynsla sýna og
segja að fóður kúnna á síðustu
dögum fyrir burð hafi veruleg áhrif
á hversu vel þær mjólka eftir burð-
inn. Til að geta gætt ítrustu ná-
kvæmni í fóðrun er mikilvægt að
geta gert sér nokkra grein fyrir
væntanlegum burðardegi kýrinn-
ar.
að nota fleirtölumyndina “réttir".
Persónulega finnst mér ýmislegt
benda til að þar sé einnig um upp-
runalegra mál að ræða ekki síst þar
sem hér er átt við verknaðinn
fremur en mannvirkið. Alþekkt er
hins vegar að sama orðið er notað í
fleiri en einni mynd og er hér
nærtækast að nefna karlkynsorðið
afréttur og kvennkynsorðið afrétt,
en notkun þessara orða er bundin
við landshluta. Þá er ekki síður
þekkt að tungan er sífellt að breyt-
ast og skeytir þá hvorki um skömm
né heiður. Málvillur á einum tíma
verða að viðurkenndu máli.
Þannig eru konur komnar á steyp-
irinn en ekki steypinn, hvað sem
allri málvöndun líður. E. t. v. er
eintölumyndin “rétt“ að vinna á
samkvæmt þessu lögmáli. Þannig
er algengast að tala um Hafra-
vatnsrétt hér á Reykjavíkursvæð-
inu.
í yfirliti Búnaðarfélagsins um
réttir er notuð eintölumyndin.
Erfitt er að koma því við að nota
sitt á hvað eintölumynd og fleir-
tölumynd orðsins og hætt við að
seint yrðu þá allir sammála.
Hins vegar á hæfileg íhaldssemi í
málnotkun rétt á sér, að mati und-
irritaðs, og því er til umhugsunar,
að því staðfestu að “réttir“ séu
upprunalegri í þessari merkingu,
að breyta yfir í þá orðmynd, þótt
þar með mætti vænta athugasemda
frá öðrum.
Að lokum er ástæða til að vekja
athygli á að nöfn á réttum eru
vandmeðfarin. Þær geta verið
kenndar við fleiri en eitt örnefni
eða staðarheiti. Ef menn finna
rangt með þau heiti farið, eru þeir
beðnir um að koma Ieiðréttingu á
framfæri.
Matthías Eggertsson
FREYR — 843